«ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔԻ ԵՎ ՀԱՐԱԿԻՑ ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐԻ ՓԱԹԵԹ

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

«ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔՈՒՄ ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՅՈՒՋԵՏԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ԳՈՎԱԶԴԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՔԱՂԱՔԱՇԻՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀՈՂԱՅԻՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ» ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԻՐԱՎԱԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ» ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՀՈՂԵՐԻ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ԵՎ ՊԱՀՊԱՆՄԱՆ ՆԿԱՏՄԱՄԲ ՎԵՐԱՀՍԿՈՂՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՍԵՅՍՄԻԿ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՆԱԽԱԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ԳՐԱԴԱՐԱՆՆԵՐԻ ԵՎ ԳՐԱԴԱՐԱՆԱՅԻՆ ԳՈՐԾԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՖԻԶԻԿԱԿԱՆ ԿՈՒԼՏՈՒՐԱՅԻ ԵՎ ՍՊՈՐՏԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ «ԱՌԵՎՏՐԻ ԵՎ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ԱՆԿԱՆԽԻԿ ԳՈՐԾԱՌՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՀԱՆՐԱՅԻՆ ՀԱՏՎԱԾԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՄԹՆՈԼՈՐՏԱՅԻՆ ՕԴԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ԾԱՆՈՒՑՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ «ԷՆԵՐԳԱԽՆԱՅՈՂՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՎՈՂ ԷՆԵՐԳԵՏԻԿԱՅԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ

 

Ընթացիկ իրավիճակը, իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը

            «Տեղական ինքնակառավարման մասին» նոր խմբագրությամբ օրենքի նախագծի և հարակից օրենքների նախագծերի (այսուհետ՝ Նախագծերի փաթեթ) ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է Հայաստանի Հանրապետությունում տեղական ինքնակառավարման ոլորտում տեղի ունեցած համակարգային բարեփոխումներով:

«Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքը (այսուհետ՝ Օրենք) ընդունվել է 2002 թվականի մայիսի 7-ին: 2015 թվականի Սահմանադրության փոփոխություններով պայմանավորված, օրենքը 2016 թվականի դեկտեմբերի 16-ին ընդունվեց նոր խմբագրությամբ, որի հիմնական նպատակն էր, ի կատարումն Սահմանադրության եզրափակիչ և անցումային դրույթները սահմանող 16-րդ գլխի 210-րդ հոդվածի 4-րդ մասի, համաձայն որի, «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքը համապատասխանեցվում է Սահմանադրությանը և ուժի մեջ է մտնում 2017 թվականի հունվարի 1-ից:

2016 թվականի դեկտեմբերի 16-ին ընդունված  նոր խմբագրությամբ Օրենքի կիրարկման վերջին 8 տարիների ընթացքում տեղական ինքնակառավարման ոլորտում իրականացվել են համակարգային մի շարք բարեփոխումներ, որոնց մի մասը ուղղակիորեն կապված էր 2015 թվականի Սահմանադրության փոփոխություններով ամրագրված կարգավորումների հետ: Այդ համակարգային բարեփոխումներն են.

• Վարչատարածքային փոփոխությունները՝ համայնքների միավորման համատեքստում:

• Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրակարգի փոփոխությունները, առավելապես՝ ավագանու համամասնական ընտրակարգի ներդրման լույսի ներքո:

• Համայնքի ավագանու ինստիտուտի և դրա գործունեության կազմակերպման վերափոխումները, որոնք անմիջականորեն պայմանավորված են ընտրական բարեփոխումների հետ:

• Համայնքի ղեկավարի անուղղակի ընտրակարգի ներդրումը, որը ևս պայմանավորված է ավագանու համամասնական ընտրակարգի սահմանման հետ, միաժամանակ, համայնքի ղեկավարի պատասխանատվությունը ավագանու առջև, որն իր հերթին պայմանավորված էր Սահմանադրության անցումային դրույթները սահմանող 217-րդ հոդվածի պահանջների հետ:

Հայաստանում վարչատարածքային բարեփոխումները՝ համայնքների միավորման գործընթացը, սկսվեց դեռևս 2015 թվականին, սակայն այն առավել ընդգրկուն ծավալով իրականացավ սկսած 2017 թվականից և տևեց մինչև 2022 թվականը: Համայնքների միավորման գործընթացի արդյունքներով պայմանավորված ամբողջությամբ վերափոխվեց Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային կառուցվածքը, որի արդյունքում համայնքների թիվը կրճատվեց շուրջ 13 անգամ, 915-ից հասնելով 71-ի: Վարչատարածքային բարեփոխումներով պայմանավորված վարչատարածքային նման կառուցվածքը ինքնին հրամայական է ինստիտուցիոնալ մակարդակում վերանայելու համայնքների կառավարման հետ կապված իրավահարաբերությունները սահմանող օրենսդրությունը:

Համայնքների միավորման արդյունքում, Հայաստանի Հանրապետության համայնքների գերակշիռ մասը արդեն իսկ համարվում է բազմաբնակավայր, որի պարագայում օրենքով անհրաժեշտություն է առաջանում սահմանել բազմաբնակավայր համայնքների կառավարմանը բնորոշ իրավակարգավորումներ, որի համատեքստում առաջ են գալիս համայնքի ավագանու լիազորությունների, համայնքի ղեկավարի լիազորությունների, համայնքի կազմում ընդգրկված բնակավայրերի վարչական ղեկավարների լիազորությունների վերանայման հարցեր: Համայնքների միավորման արդյունքում ձևավորված բազմաբնակավայր համայնքներում պետք է ապահովի տեղական ինքնակառավարմանը բնակիչների մասնակցության գործիքակազմերը, ինչն գործող օրենքի կարգավորման համատեքստում, սահմանված է մեկ բնակավայր ունեցող համայնքների նախադեպով:

Բնակիչների մասնակցության ապահովման գործիքակազմերի լիարժեք ներդրումը բազմաբանակավայր համայնքներում ոչ միայն իրավակիրառ պրակտիկայից առաջացած անհրաժեշտություն է, այլև բխում է Հայաստանի Հանրապետության կողմից ստանձնած միջազգային պարտավորություններից, մասնավորապես՝ Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիայի Ուտրեխտի լրացուցիչ արձանագրությունից, որը Հայաստանը վավերացրել է 2013 թվականին:

Համայնքների միավորման արդյունքում փոխվել է համայնքի կայուն զարգացման ռազմավարական մոտեցումներն ու գերակայությունները, այն այս պահին գործող կառուցվածքում իրավացիորեն պետք է անդրադառնա առավել մեծ մասշտաբների, քանի որ, միավորման գործընթացը ինքնին փոխել է տեղական ինքնակառավարման մասշտաբի էֆեկտը: Փոփոխվել են համայնքների վարչական սահմանները, սեփականությության ծավալները, համայնքային սեփականություն հանդիսացող ենթակառուցվածքների շրջանակը, համայնքի սեփականություն հանդիսացող գույքի կառավարման մոտեցումները, համայնքների և դրանց տեղական ինքնակառավարման մարմինների ռեսուրսներն ու կարողությունները, համայնքների ֆինանսական (ներառյալ՝ բյուջետային) հնարավորությունները, փաստացի էականորեն ավելացել են համայնքների առջև դրված խնդիրների ծավալը:

Սակայն, արժանահավատ է դիտարկել, որ վերը մեջբերված իրական փաստարկների առկայության պայմաններում, Հայաստանում այս պահին գործող տեղական ինքնակառավարման ոլորտը կարգավորող հիմնական օրենքը այլևս մասնակիորեն է «սպասարկում տեղական ինքնակառավարման իրական շահերը»: Այս եզրահանգումը առավել քան ամրապնդվում է այն առումով, որ գործող Օրենքը մշակվել և ընդունվել է համայնքների միավորման գործընթացի նախնական փուլում, երբ համայնքների թիվը Հայաստանում 793 էր: Բացի այդ, Օրենքը ընդունվեց այն ժամանակահատվածում, երբ դեռ չէր իրականացվել ընտրական բարեփոխումները և համայնքներում տեղական ինքնակառավարման մարմինները ձևավորվում էին մեծամասնական ընտրակարգի արդյունքում:

2020 թվականի հունիսի 18-ին ընդունվեց «Հայաստանի Հանրապետության ընտրական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» սահմանադրական օրենքը, որով համայնքի ավագանու համար նախատեսվեց համամասնական ընտրակարգ, ինչի արդյունքում Հայաստանի Հանրապետության 4000-ից ավելի ընտրող ունեցող համայնքներում, ինչպես նաև բազմաբնակավայր համայնքներում համայնքի ավագանու ընտրությունները անցկացվում են համամասնական ընտրակարգով։

Համայնքի ավագանու համամասնական ընտրակարգի ներդրմանը զուգահեռ, Ընտրական օրենսգիրք սահմանադրական օրենքով սահմանվեց համայնքի ղեկավարի անուղղակի ընտրակարգ, որի իրավական հնարավորությունը սահմանված է Սահմանադրության 181-րդ հոդվածով: Համայնքի ղեկավարի անուղղակի ընտրակարգի ներդրման համատեքստում, առաջ եկավ Սահմանադրության 182-րդ հոդվածի 4-րդ մասի կարգավորման ինկորպորացման անհրաժեշտությունը, որը նախատեսված էր Սահմանադրության Սահմանադրության 217-րդ հոդվածով:

Վարչատարածքային և ընտրական բարեփոխումների արդյունքում այսօր գործում է գրեթե այլ տեղական ինքնակառավարման համակարգ, որի գործունեության ապահովման մասով գործող Օրենքը բավարար իրավական հիմքեր և կարգավորումներ չի նախատեսում:

Դրա արդյունքում, անհրաժեշտություն է առաջացել Օրենքը համապատասխանեցնել փաստացի ձևավորված տեղական ինքնակառավարման համակարգի հետ, ապահովելով.

1. օրենքով տեղական ինքնակառավարման գործող համակարգի ամբողջական կառավարման հետ կապված իրավահարաբերությունների սահմանումը,

2. համայնքի տեղական ինքնակառավարման մարմինների նոր իրավական կարգավիճակի սահմանումը,

3. համայնքի ղեկավարի՝ ավագանու առջև պատասխանատվություն ունենալու օրենսդրական գործիքակազմերը,

4. առկա իրողություններով պայմանավորված՝ համայնքի ավագանու գործունեության կազմակերպման հետ կապված նոր իրավակարգավորումների սահմանում (ավագանու խմբակցությունների գործունեությունը, մշտական և ժամանակավոր հանձնաժողովների գործուենությունը, ավագանու գործունեությունից ենթադրվող փոխհատուցման հետ կապված նոր կարգավորումներ, նստաշրջանների նոր ժամկետների սահմանումներ, արտահերթ նիստեր հրավիրելու հետ կապված կարգավորումների հստակեցումներ և այլն),

5. համայնքի ավագանու լիազորությունների նոր շրջանակի սահմանումը,

6. վերը նշվածի համատեքստում՝ համայնքի ղեկավարի լիազորությունների վերանայումը,

7. համայնքապետարանի աշխատակազմի վերաձևակերպումը գործող սահմանադրական նորմերի լույսի ներքո,

8. բազմաբնակավայր համայնքների կազմում ընդգրկված բնակավայրի վարչական ղեկավարի կարգավիճակի և լիազորությունների վերանայում,

9. համայնքի կայուն զարգացումն և պլանավորումն ապահովող ռազմավարական փաստաթղթերի վերանայումը,

10. համայնքի տարեկան աշխատանքային պլանի, բյուջեի, միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի, համայնքի սեփականության, համայնքի տնտեսական գործունեության հետ կապված իրավահարաբերությունների վերանայումը,

11. միջհամայնքային միավորումների ինստիտուտի վերափոխումը միջհամայնքային համագործակցության,

12. տեղական ինքնակառավարման մարմինների և համայնքների աշխատակազմերի կարողությունների զարգացման օրենսդրական գործիքակազմերի սահմանումը,

13. պետական լիազոր մարմնի լիազորությունների հստակեցումը, համայնքներին տրամադրվող մեթոդական աջակցության և խորհրդատվության հետ կապված կարգավորումների ամրագրումը,

14. տեղական ինքնակառավարման մարմինների հետ խորհրդակցելու գործիքակազմերի սահմանումը,

15. տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների իրականացման նկատմամբ իրավական և մասնագիտական հսկողության օրենսդրական կարգավորումների վերանայումն ու  հստակեցումը և այլն

Տարիներ շարունակ, համայնքների ղեկավարների պաշտոնային դրույքաչափերի բարձրացում չի կատարվել, չնայած այն հանգամանքին, որ միավորված համայնքների պարագայում, համայնքների ղեկավարները կառավարում են համայնքային մեծածավալ ենթակառուցվածքներ, ուղիղ մասնակցություն են ունենում համայնքի ավագանու հետ միասին համայնքի բյուջեի կառավարմանը (հարկ է նկատել, որ այսօր համայնքների բյուջեների եկամտային և ծախսային մասերը ընդհանրապես համեմատելի չեն մինչ համայնքների միավորումը ունեցած միջին բյուջետային ցուցանիշների հետ), ապահովում են բնակիչների մասնակցությունը համայնքում տեղական ինքնակառավարմանը, որն համայնքների միավորման արդյունքում բավականին մեծ ջանքեր է պահանջում համայնքների ղեկավարներից, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ՀՀ միավորված համայնքներում բնակավայրերի թիվը տատանվում է 10-ից մինչև 38։ Հաջորդ կարևոր հիմնավորումը՝ համայնքների ղեկավարների օրենքով սահմանված լիազորությունների մասով ծանրաբեռնվածությունն է։ Այս գործոնը, ինստիտուցիոնալ գնահատման իմաստով ևս կարևոր է, քանի որ, համայնքի ղեկավարը, որպես տեղական ինքնակառավարման մարմին, հանրային կառավարման համակարգում ամենածանրաբեռնված հանրային իշխանության մարմինն է՝ լիազորությունների թվաքանակի և ծավալի իմաստով։ Այս մասին են վկայում, 2023-2024թթ․ ընթացքում տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից կատարված համալիր օրենսդրական ուսումնասիրությունները, որոնց արդյունքում, ուսումնասիրվել են ՀՀ թվով 304 օրենքներ և վեր են հանվել այդ օրենքներում համայնքների ղեկավարներին և ավագանուն վերապահված լիազորությունները։ Համալիր ուսումնասիրությունների և համայնքի ղեկավարի լիազորությունների գույքագրման արդյունքում պարզ է դարձել, որ ՀՀ ներպետական օրենսդրությամբ, մասնավորապես՝ օրենքներով, համայնքների ղեկավարներին վերապահված են շուրջ 1000 սեփական լիազորություններ և շուրջ 100 պետության կողմից պատվիրակված լիազորություններ։ Ակնհայտ է, որ լիազորությունների նման քանակով ծանրաբեռնվածությունը առավել քան լուրջ ցուցիչ է հանդիսանում համայնքների միավորման համատեքստում, որովհետև այլ բան է այդ լիազորությունների իրացման ապահովումը մեկ բնակավայրի տարածքում, այլ իրողություն է այդ լիազորությունների իրացումը համայնքի կազմում ընդգրկված տասնյակ բնակավայրերում։

Ընտրությունների կազմակերպման բնագավառում համայնքի ղեկավարը ունի բազմաթիվ լիազորություններ, որոնք սահմանված են «Ընտրական օրենսգիրք սահմանադրական օրենք»-ով, այն էլ տարբեր հոդվածներում նկարագրված իրավակարգավորումների համատեքստում: Գործող «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքը, ի թիվս բոլոր այն բնագավառների, որոնց մասով համայնքի ղեկավարին վերապահված են լիազորություններ, ընտրությունների կազմակերպման բնագավառում չունի լիազորություններ:

Գործող օրենքը որևէ կարգավորում չի նախատեսել տեղական ինքնակառավարման մարմինների հետ գործադիր իշխանության խորհրդակցելու գործիքակազմերի հետ կապված, չնայած այն հանգամանքին, որ Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիայով սահմանված են Կառավարության կողմից տեղական ինքնակառավարման մարմինների հետ խորհրդակցելու պահանջները։ Հարկ է արձանագրել, որ իրավակիրառական պրակտիկայում, տարածքային կառավարման բնագավառի լիազոր պետական մարմինը որոշակի իմաստով ապահովում է համայնքների հետ խորհրդակցությունները, մասնավորապես՝ տեղական ինքնակառավարման ոլորտում մշակվող հիմնական քաղաքականության համատեքստում։ Ստացվում է այնպես, որ փաստացի համայնքների հետ խորհրդակցելը իրականացվում է պրակտիկայում, սակայն ինստիտուցիոնալ իմաստով իր ամրագրումը չի ստացել օրենքում։

Չնայած այն հանգամանքին, որ «Հանրային ծառայության մասին» արդեն մի քանի տարի է, ինչ ամրագրված է հանրային ծառայողների պարտադիր սոցիալական ապահովագրության երաշխիքներն ու պահանջները,  գործող օրենքով սահմանված չեն համայնքային ծառայողի պարտադիր սոցիալական ապահովագրության հետ կապված հարաբերությունները։

Նախագծերի փաթեթի ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է նաև այն հանգամանքով, որ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից իրականացվել է ոլորտային օրենքների մասով համալիր իրավական ուսումնասիրություններ և վերլուծություններ, որոնց արդյունքներով պայմանավորված նախագծերի փաթեթում ներառվել են նաև հարակից օրենքների նախագծեր:

Ոլորտային օրենքներով տեղական ինքնակառավարման մարմիններին վերապահված լիազորությունների և առհասարակ տեղական ինքնակառավարման հետ կապված կարգավորումները շատ դեպքերում հակասում են ոչ միայն Օրենքին, այլև Սահմանադրության 9-րդ գլխով սահմանված կարգավորումներին: Այդ օրենսդրական հակասություններն ու բացերը իրավացիորեն ունեն լուծման խնդիր և սույն  հիմնավորման հիմքում ընկած Նախագծերի փաթեթը նպատակ ունի առնվազն մասնակիորեն լուծելու այդ խնդիրները:

Հաշվի առնելով Օրենքում նախատեսվող փոփոխությունների ծավալը և հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 34-րդ հոդվածի 4-րդ մասի պահանջները՝ Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է Օրենքը ամբողջությամբ շարադրել նոր խմբագրությամբ, որի արդյունքում Օրենքը կունենա կարգավորման առավել լայն շրջանակ և նոր կառուցվածք:

Ազգային ժողովի կողմից ընդունվել է «Աղետների ռիսկի կառավարման և բնակչության պաշտպանության մասին» 2025 թվականի ապրիլի 18-ի ՀՕ-89-Ն օրենքը, որն ուժի մեջ է մտնելու 2027 թվականի հունվարի 1-ից։ Նշված օրենքով տեղական ինքնակառավարման մարմիններին վերապահվել են մի շարք լիազորություններ, որոնք գործող «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի հետ չեն համապատասխանեցվել, ինչի արդյունքում «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի և «Աղետների ռիսկի կառավարման և բնակչության պաշտպանության մասին» օրենքի միջև առաջացել են իրավական հակասություններ։

Նախագծերի փաթեթում ներառված հարակից օրենքների նախագծերի ընդունման անհրաժեշտությունը ոչ միայն պայմանավորված է նոր խմբագրությամբ օրենքի նախագծի մշակման անհրաժեշտությամբ, այլև հիմնված է տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից ոլորտային օրենսդրական ակտերով տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների համալիր ուսումնասիրություններով և ոլորտային իրավական վերլուծությունների արդյունքներով, որոնց համատեքստում բացահայտվել և վեր են հանվել ոլորտային օրենքներով տեղական ինքնակառավարմանը վերաբերելի այն կարգավորումները, որոնք հակասում են ինչպես գործող «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքում կիրառվող իրավակարգավորումներին, այնպես էլ «Տեղական ինքնակառավարման մասին» նոր խմբագրությամբ օրենքի նախագծում սահմանված եզրույթներին և կարգավորումներին: Հարակից օրենքների նախագծերի փաթեթում ներառված բազմաթիվ կարգավորումներ, սահմանվել են, նաև նպատակ ունենալով համապատասխանեցնել այդ օրենքներում կիրառվող եզրույթները և կարգավորումները Սահմանադրության 9-րդ գլխի կարգավորումների հետ:

«Համայնքային ծառայության մասին» օրենքում կիրառվում է համայնքապետարանի աշխատակազմ հասկացությունը, միաժամանակ այդ համատեքստում է սահմանված համայնքապետարանի աշխատակազմի քարտուղարի պաշտոնի անվանումը: Հարկ է նկատել, որ Սահմանադրության 182-րդ հոդվածի 4-րդ մասի կարգավորումների լույսի ներքո, համայնքապետարանի աշխատակազմը սահմանված է որպես համայնքի աշխատակազմ: Սահմանադրությամբ համայնքի աշխատակազմի նման ընդհանրական սահմանումը պատահական չէ, քանի որ, Հայաստանում տեղական ինքնակառավարման սահմանադրական բարեփոխումների իմաստով, ինստիտուցիոնալ մակարդակում տեղի է ունեցել համայնքի ղեկավարի աշխատակազմի ինստիտուտից հրաժարում և դա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ համայնքը նախ ունի հանրային իրավունքի իրավաբանական անձ, երկրորդը՝ համայնքը ունի աշխատակազմ և այն որևէ կերպ չի կարող նույնացվել համայնքի ղեկավարի աշխատակազմի կամ համայնքապետի աշխատակազմի հետ, հետևաբար համայնքապետարանի աշխատակազմ հասկացությունը, որը գրեթե նույնական է եզրութային և բովանդակային իմաստներով համայնքապետի կամ համայնքի ղեկավարի աշխատակազմի հետ, պետք է վերաձևակերպվի որպես համայնքի աշխատակազմ:

«Տարածքային կառավարման մասին» օրենքի օրենքի 9-րդ հոդվածով սահմանված է մարզպետի լիազորությունները ֆինանսների բնագավառում: Նշված հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանվում է, որ մարզպետը սահմանված կարգով վերահսկում է պետական բյուջեից համայնքների բյուջեներին հատկացված միջոցների ընթացիկ ֆինանսավորումը:

Ըստ էության մարզպետները համարվելով մարզերում կառավարության տարածքային քաղաքականության իրագործողները, չպետք է միջամտեն կառավարություն-ՏԻՄ-եր փոխհարաբերակցությանը, մասնավորապես՝ պետական բյուջեից համայնքներին հատկացվող ֆինանսական միջոցների ընթացիկ ֆինանսավորումը վերահսկելու համատեքստում: Նման միջանկյալ գործակարգավարական և վերահսկողական լիազորությունների սահմանումը դուրս է գալիս մարզպետների՝ մարզերում տարածքային քաղաքականություն իրականացնելու լիազորությունների և դերակատարման շրջանակից:

Ավելին՝ իրավակիրառական պրակտիկայում բացակայում է պետության կողմից համայնքներին տրվող ֆինանսական միջոցների ընթացիկ ֆինանսավորման նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելու անհրաժեշտությունը: Հարց է առաջանում, այդ գործընթացում մարզպետը ինչին է կամ ումն է վերահսկում, քանի որ ընթացիկ ֆինանսավորման գործընթացը ինքնին գործարք է համարվում պետության և համայնքի միջև, հետևաբար այդ գործընթացի վերահսկողությունը վերապահել տարածքային կառավարման մարմնի կհամարվի ոչ միայն անտրամաբանական, այլև ոչ իրավաչափ:

«Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքով, համայնքի ղեկավարն առևտրի և ծառայությունների բնագավառում իրականացնում է հետևյալ սեփական լիազորությունները, համայնքի վարչական տարածքում արտաքին գովազդ տեղադրելա կարգին ու պայմաններին համապատասխան տալիս է արտաքին գովազդ տեղադրելու թույլտվություն։ Մինչդեռ, հարկ է նկատել, որ «Գովազդի մասին»  օրենքի 26-րդ հոդվածի 1-ին կետի՝ տուգանք կիրառել գովազդատուի, գովազդ արտադրողի, գովազդակրի նկատմամբ գովազդային օրենսդրության խախտման մասին իր ծանուցագրերի պահանջների կատարումից խուսափելու կամ ժամանակին չկատարելու համար իրավասու է՝ պետական կառավարման լիազորված մարմինը։ Կառավարության 01.10.2001 թվականի «Գովազդի մասին օրենսդրության պահպանման նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնող հայաստանի հանրապետության պետական կառավարման լիազորված մարմնի իրավասություններ վերապահելու մասին» 917-Ն որոշմամբ մարզերում ՀՀ պետական կառավարման լիազորված մարմնի իրավասություններն արտաքին գովազդի մասով վերապահված են մարզպետներին, ինչի արդյունքում վարչարարության իրականացման գործընթացում առաջանում են մի շարք խնդիրներ։

«Տարածքային կառավարման մասին» օրենքի 10-րդ հոդվածը սահմանում է մարզպետի լիազորությունները քաղաքաշինության բնագավառում, որի 1-ին մասի    4-րդ կետով մարզպետի համար սահմանվել է հետևյալ լիազորությունը. «սահմանված կարգով կազմակերպում է մարզի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերի կազմումը և ներկայացնում քաղաքաշինության ոլորտի պետական մարմնին»: Մեջբերված կարգավորման բովանդակությունից բխում է, որ մարզպետն է կազմում մարզի բնակավայրերի գլխավոր հատակագծերը:

Համաձայն «Տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի, համայնքի ղեկավարը, որպես սեփական լիազորություն՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով կազմում է համայնքի քաղաքաշինական ծրագրային փաստաթղթերը` համայնքի (բնակավայրի) գլխավոր հատակագիծը և քաղաքաշինական գոտիավորման նախագիծը կամ դրանց փոփոխություններն ու նախագծման առաջադրանքները: Հետևաբար, օրենքում  նման օրենսդրական կարգավորում սահմանելը հակասություն է առաջացնում «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի կարգավորումների միջև:

«Տարածքային կառավարման մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով մարզպետի համար սոցիալական պաշտպանության բնագավառում, որպես լիազորություն է սահմանված հետևյալը․ «ապահովում է բնակչության պետական սոցիալական պաշտպանության ծրագրերը.»:

«Սոցիալական աջակցության մասին» գործող օրենքի կարգավորումների լույսի ներքո, սոցիալական աջակցության պետական ծրագրերը իրականացվում են այլևս ՀՀ ԱՍՀ նախարարության Միասնական սոցիալական ծառայության և դրա տարածքային մարմինների կողմից, այսինքն, այդ կառույցները այլևս չեն համարվում մարզային ենթակայության։

Համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 187-րդ հոդվածի, Երևան համայնքում տեղական ինքնակառավարման առանձնահատկությունները սահմանվում են օրենքով: Գործնականում այդ առանձնահատկությունները սահմանված են «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքով: Սակայն այդ օրենքով միաժամանակ սահմանված են Երևան քաղաքում տարածքային կառավարման իրականացման վերաբերող կարգորոշումներ:

«Տարածքային կառավարման մասին» օրենքի կարգավորման առարկայից հետևում է, որ այդ օրենքը սահմանում է  տարածքային կառավարման սկզբունքները, Կառավարության տարածքային քաղաքականության իրագործման հիմնական բնագավառները, տարածքային կառավարման ոլորտում Կառավարության քաղաքականությունը մշակող և իրականացնող մարմնի, մարզպետների լիազորությունները։ Հետևաբար, Երևան համայնքում տարածքային կառավարման առանձնահատկությունների հետ կապված կարգավորումները պետք է ամրագրված լինեն «Տարածքային կառավարման մասին» օրենքում։

«Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծով առաջարկվում է տարածքային կառավարման հետ կապված իրավահարաբերությունները համապատասխանեցնել «Տարածքային կառավարման մասին» օրենքի նախագծի կարգավորումների հետ:

«Տարածքային կառավարման մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասով, մարզպետի քաղաքաշինության բնագավառի լիազորություններում սահմանվել է, որ մարզպետը կատարում է մարզի քաղաքաշինական գործունեության մշտադիտարկում, որը ենթադրում է մշտադիտարկման իրականացում համայնքների ղեկավարների գործունեությունը քաղաքաշինության բնագավառում: Մինչդեռ, գործող «Քաղաքաշինության մասին» օրենքի 26-րդ հոդվածի 4-րդ կետի բ) ենթակետով սահմանվում է,  որ մարզպետը՝ վերահսկում է համայնքների ղեկավարների գործունեությունը քաղաքաշինության բնագավառում:

«Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» օրենքով, համայնքներում մասնակցային բյուջետավորման գործընթացների մասով որևէ կարգավորում սահմանված չէ։ Հարկ է նկատել, որ բազմաթիվ համայնքները, Կառավարության հետ համագործակցությամբ, վերջին տարիներին իրականացնում են համատեղ ծրագրեր, որոնք կրում են մասնակցային բնույթ, այսինքն, բնակիչները մասնակցում և քվեարկում են համայնքային որոշ ծրագրերի իրականացման մասով, որի համատեքստում համայնքը և Կառավարությունը, համաֆինանսավորում են այդ ծրագրերը։ Իրավակիրառական պրակտիկային հայտնի այս դեպքերը, անհրաժեշտ է, որպեսզի ստանան ինստիտուցիոնալ ամրագրում, մասնավորապես՝ «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու համատեքստում։

«Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքով ամրագրված են համայնքի հնգամյա զարգացման ծրագրի հետ կապված իրավահարաբերությունները, մինչդեռ, «Քաղաքաշինության մասին» օրենքի 14․3-րդ հոդվածի 10-րդ մասում, 20-րդ մասի      2-րդ պարբերությունում և 28-րդ մասում կիրառվում է «քառամյա» եզրույթը։ «Տեղական ինքնակառավարման մասին» նոր խմբագրությամբ օրենքի նախագծով հնգամյա զարգացման ծրագիրը փոխարինվում է համայնքի հնգամյա զարգացման ռազմավարությամբ:

ՀՀ հողային օրենսգրքի 42-րդ հոդվածը սահմանում է մարզպետի իրավասությունները հողերի օգտագործման և պահպանման նկատմամբ վերահսկողության բնագավառում: Համաձայն նշված հոդվածի 1-ին մասի 1-3-րդ կետերի, մարզպետը վերահսկողություն է իրականացնում` հողային հարաբերությունների բնագավառում համայնքների ղեկավարների գործունեության նկատմամբ, համայնքների հողերի օգտագործման սխեմաների, գլխավոր հատակագծերի իրականացման նկատմամբ, պետական և համայնքային սեփականության հողամասերի տրամադրման, հետ վերցնելու, հողամասերի վարձավճարների և հարկերի գանձման, հողերի պահպանության միջոցառումների նկատմամբ:

Սահմանադրական գործող կարգավորումների համատեքստում մարզպետին վերահսկողական լիազորությամբ օժտելը անթույլատրելի է, այդ է վկայում նաև «Տարածքային կառավարման մասին» ՀՀ օրենքի առարկայական կարգավորման տրամաբանությունը և մասնավորապես՝ օրենքի 12-րդ հոդվածի կարգավորումները:

Ըստ էության, մարզպետը լինելով տարածքային կառավարման մարմին, Սահմանադրությամբ որևէ լիազորություն չունի վերահսկելու համայնքների տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեությունը, ավելին, Սահմանադրության 188-րդ հոդվածում ընդհանրապես չի կիրառվում «վերահսկողություն» եզրույթը։

Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 244․9-րդ հոդվածով սահմանվում են հողերի օգտագործման նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնող մարմինները։ Համաձայն նշված հոդվածի 2-րդ մասի՝ հողօգտագործման ոլորտում վերահսկողություն իրականացնող տեսչական մարմինը քննում է հողերի օգտագործման և պահպանության բնագավառներում տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների թույլ տված վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերը:

Միաժամանակ, բացի տեսչական մարմնից, տեղական ինքնակառավարման մարմինների նկատմամբ այս մասով գործերը քննելու իրավասություն է վերապահված նաև մարզպետին։ Այդ մասին է վկայում Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 244․9-րդ հոդվածի 3-րդ մասում տեղ գտած կարգավորումները։ Հարկ է արձանագրել, որ վերահսկողական գործառույթը համայնքների մասով արդեն իսկ վերապահված է համապատասխան տեսչական մարմնին, որի համատեքստում, մարզպետին կրկնակի համանուն լիազորությամբ օժտելը ոչ միայն իրավաչափ չէ, այլև անտրամանաբական։

Մարզպետը առհասարական ՀՀ ներպետական օրենսդրության կարգավորումների լույսի ներքո չունի տեղական ինքնակառավարման մարմինների նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելու իրավասություն, իսկ տեսչական բնույթի գործողությունների կատարման մասով Հայաստանի Հանրապետությունում ձևավորված է և գործում է տեսչական մարմինների համակարգը, հետևաբար նման լիազորություն օրենքով չպետք է տրվի տարածքային կառավարման մարմնին։

«Հողերի օգտագործման և պահպանման նկատմամբ վերահսկողության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 5-րդ հոդվածով սահմանվում են հողերի օգտագործման և պահպանման նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնող մարմինների իրավասությունները։ Նշված հոդվածի 3-րդ մասով սահմանվում են մարզպետի վերահսկողական բնույթի լիազորությունները, որոնց համատեքստում, մարզպետը վերահսկողություն է իրականացնում՝

1) հողային հարաբերությունների բնագավառում համայնքների ղեկավարների գործունեության նկատմամբ.

5) համայնքների վարչական սահմաններից դուրս գտնվող տարածքներում հողային ֆոնդի նպատակային օգտագործման, հողօգտագործողների կողմից հողային օրենսդրության պահանջների պահպանման նկատմամբ.։

Հարկ է արձանագրել, որ հողային հարաբերությունների բնագավառում համայնքների ղեկավարների գործունեության նկատմամբ վերահսկողությունը, համաձայն «Հողերի օգտագործման և պահպանման նկատմամբ վերահսկողության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն, իրականացնում է տեսչական մարմինը։ Հետևաբար, վերահսկողական բնույթի նման լիազորություն, որը կրկնում է տեսչական մարմնին վերապահված լիազորությունը, մարզպետը չպետք է ունենա։

Միաժամանակ, անհրաժեշտ է փաստել, որ Հայաստանի Հանրապետության հողային օրենսդրության կարգավորումների համատեքստում չկան այլևս հողեր, որոնք դուրս են համայնքների վարչական սահմաններից: Հողերի ըստ սեփականության ձևի դասակարգման իմաստով, պետական սեփականություն հանդիսացող հողերը գտնվում են համայնքների վարչական սահմաններում: Ինչը վկայում է այն մասին, մարզպետի լիազորություններում այլևս չպետք է լինի վերահսկողական բնույթի իրավասություն, որը պետք է իրականացվի համայնքների վարչական սահմաններից դուրս գտնվող տարածքների նկատմամբ։

«Սեյսմիկ պաշտպանության մասին» օրենքի 6-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանվում է հետևյալը. Սեյսմիկ ռիսկի նվազեցման համայնքային ծրագրերը (բացառությամբ Երևան համայնքի) կազմվում են մարզային ծրագրի համաձայն և ներառվում են համայնքների զարգացման ծրագրերում:  Սեյսմիկ ռիսկի նվազեցման համայնքային ծրագիրը մշակում է տեղական ինքնակառավարման մարմինը՝ լիազոր մարմնի մասնակցությամբ: Սեյսմիկ ռիսկի նվազեցման համայնքային ծրագիրը լիազոր մարմնի մասնակցությամբ մշակվում է՝ համաձայն սույն օրենքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ և 3-րդ կետերի:

Համայնքը՝ համաձայն «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի 82-րդ հոդվածի, ունի հնգամյա զարգացման ծրագիր, որը համայնքի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վերլուծության և առկա հիմնախնդիրների բացահայտման, ֆինանսական, տնտեսական, բնական և մարդկային ռեսուրսների գնահատման արդյունքում նպատակային զարգացման տեսանկյունից ձեռնարկվելիք քայլերի ամբողջությունն արտահայտող փաստաթուղթ է, որը նախատեսում է ռազմավարական կտրվածքով համայնքի հիմնախնդիրների արդյունավետ լուծումը:

«Սեյսմիկ պաշտպանության մասին» օրենքի 14-րդ 1-ին մասի 7-րդ կետով սահմանվում է, որ պետական կառավարման տարածքային մարմինները՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով Հայաստանի Հանրապետության մարզերի և բնակավայրերի զարգացման ծրագրերում ներառում են սեյսմիկ ռիսկի նվազեցման միջոցառումներ: Հարկ է արձանագրել, որ բնակավայրերը՝ տեղական ինքնակառավարման ոլորտը կարգավորող օրենսդրության տեսանկյունից չունեն զարգացման ծրագրեր ունենալու իրավական հնարավորություններ և այդ մասով գործող «Տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը կարգավորումներ չի նախատեսել:  Բնակավայրերը համարվում են համայնքների բաղկացուցիչ մասերը և դրանցում կառավարումը իրականացվում է համայնքի տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից՝ համայնքի հնգամյա զարգացման ծրագրի համատեքստում:

«Կրթության մասին» օրենքի 37-րդ հոդվածը սահմանում է կրթության պետական կառավարման լիազորված մարմնի իրավասությունները, որի 1-ին մասի 15-րդ ենթակետով սահմանվում է հետևյալը. համաձայնություն է տալիս մարզպետարանների և համայնքների կրթության վարչությունների (բաժինների) ղեկավարների և հանրակրթական ուսումնական հաստատությունների տնօրենների նշանակման ու ազատման վերաբերյալ` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգով.:

Գործող «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքի և «Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի կարգավորումների համատեքստում, համայնքի ավագանու և համայնքի ղեկավարի գործունեությունը ապահովում է համայնքապետարանի աշխատակազմը: Համայնքապետարանի աշխատակազմը համարվում է կառավարչական հիմնարկ, որը հաշվառվում է օրենքով սահմանված կարգով իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրում: «Տեղական ինքնակառավարման մասին» նոր խմբագրությամբ օրենքի նախագծով առաջարկվում է օրենքում կիրառվող «համայնքապետարանի աշխատակազմ» եզրույթները համապատասխանեցնել Սահմանադրության 182-րդ հոդվածի 4-րդ մասում սահմանված կարգավորման հետ, սահմանելով «համայնքի աշխատակազմ» բառերը:

«Կրթության մասին» օրենքի 39-րդ հոդվածը սահմանում է հանրակրթության բնագավառում համայնքի ղեկավարի իրավասությունները: Ըստ այդմ, համայնքի ղեկավարը պարտադիր լիազորության կարգով`

• ուսումնական հաստատությունների ինքնակառավարման սկզբունքին համապատասխան աջակցում է համայնքի տարածքում պետական կրթական քաղաքականության իրականացմանը` Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով.

• իրականացնում է նախադպրոցական և դպրոցական տարիքի երեխաների հաշվառումը, ապահովում է նրանց ընդգրկումն ուսումնական հաստատություններում.

• իրականացնում է Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով և այլ իրավական ակտերով սահմանված այլ լիազորություններ:

Հարկ է արձանագրել, որ 2015 թվականի Սահմանադրության փոփոխությունների 182-րդ հոդվածով, համայնքների տեղական ինքնակառավարման մարմինները այլևս չունեն պարտադիր և կամավոր լիազորությունները:  Սահմանադրության 182-րդ հոդվածը սահմանում է համայնքի խնդիրները և տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները։ Հարկ է նկատել, որ Սահմանադրությունը առաջին անգամ կիրառել է «համայնքի խնդիրներ» հասկացությունը, համաձայն որի, դրանք լինում են պարտադիր և կամավոր։

Արժանահավատ է դիտարկել այն հանգամանքը, որ Սահմանադրությունը հստակ կապ է ստեղծել համայնքի խնդիրների և տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների հետ։ Այսպես՝ Սահմանադրության 182-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է, որ տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները լինում են՝

• սեփական՝ համայնքի պարտադիր և կամավոր խնդիրների լուծման նպատակով․

• պետության կողմից պատվիրակված։

Փաստորեն, տեղական ինքնակառավարման մարմիններին օրենքով տրվում են սեփական լիազորություններ, որպեսզի վերջիններս հնարավորություն ունենան լուծելու համայնքի պարտադիր և կամավոր խնդիրները։ Այս իմաստով, «Կրթության մասին» օրենքի 39-րդ հոդվածում կիրառվող եզրույթը սխալ է և հակասում է ինչպես Սահմանադրության, այնպես էլ «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի կարգավորումներին ու տրամաբանությանը։

«Կրթության մասին» օրենքի 39-րդ հոդվածը սահմանում է հանրակրթության բնագավառում համայնքի ղեկավարի իրավասությունները: Նշված հոդվածում, և առհասարակ այս օրենքի կարգավորման առարկայի շրջանակում չկա ամրագրված համայնքի տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից նախադպրոցական կրթության կազմակերպման և իրականացման վերաբերյալ լիազորությունը:

Վերը նկարագրվածի համատեքստում, հարկ է փաստել, որ «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի 12-րդ հոդվածի համաձայն՝ նախադպրոցական կրթության և արտադպրոցական դաստիարակության կազմակերպումը համարվում է համայնքի պարտադիր խնդիր, իսկ նույն օրենքի 46-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն, կրթության, մշակույթի և երիտասարդության հետ տարվող աշխատանքների բնագավառում համայնքի ղեկավարն իրականացնում է հետևյալ սեփական լիազորությունը. կազմակերպում է նախադպրոցական և արտադպրոցական կրթության իրականացումը համայնքի տարածքում.:

«Նախադպրոցական կրթության մասին» օրենքի 25-րդ հոդվածը սահմանում է նախադպրոցական կրթության բնագավառում մարզպետի, տեղական ինքնակառավարման մարմնի ղեկավարի (Երևանի քաղաքապետի) լիազորությունները: Տեղական ինքնակառավարման ոլորտը կարգավորող օրենսդրությունը սահմանում է տեղական ինքնակառավարման մարմինները, սակայն որևէ կարգավորում, որը կնախատեսի տեղական ինքնակառավարման մարմնի ղեկավարի մասին դրույթներ, առկա չեն:

«Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի 6-րդ հոդվածի համաձայն, համայնքի գործադիր մարմինը համարվում է համայնքի ղեկավարը, ով ներկայացնում է համայնքի շահերը այլ անձանց հետ փոխհարաբերություններում: «Տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 46-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն, կրթության, մշակույթի և երիտասարդության հետ տարվող աշխատանքների բնագավառում համայնքի ղեկավարն իրականացնում է հետևյալ սեփական լիազորությունը. կազմակերպում է նախադպրոցական և արտադպրոցական կրթության իրականացումը համայնքի տարածքում.: Հետևաբար, նախադպրոցական կրթության կազմակերպման իրավասությունը, կարելի է արձանագրել, որ վերապահված է համայնքի ղեկավարին:

«Գրադարանների և գրադարանային գործի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածը սահմանում է             գրադարանային գործի ոլորտում տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները: Սակայն, վերը մեջբերված վերտառությամբ հոդվածը ընդամենը բովանդակում է հետևյալ կարգավորումը. Գրադարանային գործի ոլորտում տեղական ինքնակառավարման մարմիններն իրականացնում են «Տեղական ինքնակառավարման մասին» և «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով սահմանված լիազորությունները:

Հարկ է արձանագրել, որ գործող «Տեղական ինքնակառավարման մասին» և «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով, համայնքի ղեկավարին և Երևան համայնքի ղեկավարին վերապահված է հետևյալ ընդհանրական բնույթի լիազորությունը. Համայնքի ղեկավարը՝ կազմակերպում և կառավարում է համայնքային ենթակայության դպրոցների, մանկապարտեզների, ակումբների, մշակույթի տների, երիտասարդական կենտրոնների, գրադարանների, կրթական, մշակութային և երիտասարդական այլ հիմնարկների ու կազմակերպությունների գործունեությունը, դրանց շահագործման և նորոգման աշխատանքները.:

Ստացվում է այնպես, որ «Գրադարանների և գրադարանային գործի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածով կատարված իրավական հղումը՝ բովանդակային կարգավորման իմաստով թերի է, ինչը ըստ էության վկայում է այն մասին, որ անհրաժեշտություն կա «Տեղական ինքնակառավարման մասին» և «Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքներում կատարել համապատասխան լրացումներ: Սակայն, հաշվի առնելով գրադարանային գործի ոլորտում հիմնական օրենքի կարգավորման առարկան և բովանդակությունը, առաջարկվում է «Գրադարանների և գրադարանային գործի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ. Գրադարանային գործի ոլորտում տեղական ինքնակառավարման մարմինները կազմակերպում և կառավարում են համայնքային ենթակայության գրադարանների գործունեությունը, դրանց շահագործման և նորոգման աշխատանքները.:

«Գրադարանների և գրադարանային գործի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածը սահմանում է գրադարանների ֆինանսավորման հետ կապված իրավահարաբերությունները: Համաձայն մեջբերված հոդվածի 2-րդ մասի՝  համայնքային գրադարանների ֆինանսավորումն իրականացվում է տեղական ինքնակառավարման մարմինների բյուջեների և Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ չարգելված այլ միջոցների հաշվին: Սահմանադրության 185-րդ հոդվածի սահմանադրական կարգավորումների, ինչպես նաև «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» օրենքի և «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի իրավակարգավորումների համաձայն, բյուջեն համարվում է ոչ թե տեղական ինքնակառավարման մարմնինը, այլև՝ համայնքինը: Օրենսդրությունը կիրառում է համայնքի բյուջե հասկացությունը կամ համայնքային բյուջե հասկացությունը:

«Ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի մասին» օրենքի 11-րդ հոդվածը սահմանում է տեղական ինքնակառավարման մարմինների դերը ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի բնագավառում: Համաձայն մեջբերված հոդվածի, ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի բնագավառում տեղական ինքնակառավարման մարմինները նպաստում են`

• համայնքի տարածքում պետական ծրագրերի իրագործմանը.

• նախադպրոցական, դպրոցական, արտադպրոցական և այլ ուսումնական հաստատություններում ֆիզիկական կուլտուրայի ուսուցման գործընթացին.

• համայնքների բնակչության շրջանում ֆիզկուլտուրային-առողջարարական և մարզական միջոցառումների կազմակերպմանը.

• ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի նյութատեխնիկական բազայի ստեղծման, բարելավման և հետագա ամրապնդման գործընթացին.

• մանկապատանեկան մարզադպրոցների ցանցի ընդլայնմանը և մարզաձևերի զարգացմանը:

Կատարելով իրավահամեմատական վերլուծություն գործող «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի կարգավորումների հետ, ստացվում է հետևյալ պատկերը. «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի 47-րդ հոդվածի համաձայն, համայնքի ղեկավարի լիազորությունները ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի բնագավառում հետևյալներն են.

1) կազմակերպում և կառավարում է համայնքային ենթակայության մարզական կազմակերպությունների գործունեությունը.

2) կազմակերպում է ներհամայնքային և միջհամայնքային պարբերական զանգվածային մարզական միջոցառումներ և մրցույթներ.

3) ըստ բնակության վայրի, ինչպես նաև հասարակական վայրերում ֆիզիկական կուլտուրայով և սպորտով զբաղվելու համար ստեղծում է համապատասխան պայմաններ՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգով.

4) նպաստում է համայնքում ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի զարգացմանը, իրականացնում է մարզական հրապարակների և մարզական այլ կառույցների շինարարություն, վերանորոգում, ստեղծում է հանգստի գոտիներ:

Միաժամանակ, «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի  47-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն, համայնքի ղեկավարը այդ բնագավառում իրականացնում է պետության պատվիրակած հետևյալ լիազորությունները. աջակցում է առողջ ապրելակերպի, ֆիզիկական ակտիվության քարոզչության և ծխախոտային արտադրատեսակների, ծխախոտային արտադրատեսակների փոխարինիչների օգտագործման և երկրորդային ծխով պայմանավորված վնասի վերաբերյալ իրականացվող իրազեկման աշխատանքներին:

«Առևտրի և ծառայությունների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 17-րդ հոդվածով սահմանվում են համայնքների տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները, համաձայն որի, առևտրի և ծառայությունների ոլորտում այդ օրենքի պահանջների կատարման նկատմամբ հսկողությունը, բացառությամբ նշված օրենքի 3.1-րդ հոդվածի, 4-րդ հոդվածի 1-ին և 6-րդ մասերի, 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 4-րդ մասի «դ» կետի և 5-րդ մասի, 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի «բ» և «գ» կետերի, 2-րդ մասի, 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի «գ», «դ», «ե», «զ» և «է» կետերի, 3-րդ մասի, 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և 15-րդ մասի «գ» կետի, 11-րդ հոդվածի 2-րդ և 8-րդ մասերի, 12-րդ հոդվածի 4-րդ մասի, 14-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերի, 15-րդ հոդվածի 4-րդ մասի, իրականացնում են տեղական ինքնակառավարման մարմինները:

Միևնույն ժամանակ, «Առևտրի և ծառայությունների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված է, որ տեղական ինքնակառավարման մարմինները օրենքի 17-րդ հոդվածով նախատեսված գործառույթների կատարման մասով հաշվետու են` մարզերում` մարզպետին, Երևանում` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից լիազորված մարմնին:

Հարկ է արձանագրել, որ համայնքների տեղական ինքնակառավարման մարմինների ինքնուրույնությունը երաշխավորված է ինչպես Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիայով, այնպես էլ Սահմանադրությամբ: Համայնքների տեղական ինքնակառավարման մարմինները որևէ կերպ չեն կարող հաշվետու լինել տարածքային կառավարման մարմիններին՝ մարզպետներին:

«Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածով սահմանվում են այդ օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացությունները և դրանց իմաստները: Նշված հոդվածի 1-ին մասի 14-րդ կետով սահմանվում է տեղական ինքնակառավարման մարմինների հասկացությունը, համաձայն որի, տեղական ինքնակառավարման մարմիններ՝ ըստ «Տեղական ինքնակառավարման մարմինների մասին» օրենքով սահմանված նշանակության.: Հարկ է արձանագրել, որ «Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածում կատարված օրենսդրական հղումը սխալ է տրված, այն բովանդակում է օրենքի ավելի վաղ ընդունված անվանման տարբերակը:

«Հանրային հատվածի կազմակերպությունների հաշվապահական հաշվառման մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, ինչպես նաև նույն օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասի երկրորդ նախադասության մեջ կիրառվում է  «համայնքի ղեկավարի աշխատակազմ» բառերը:

Հարկ է նկատել, որ 16.12.2016թ. ընդունված նոր խմբագրությամբ «Տեղական ինքնակառավարման մասին» ՀՀ օրենքով սահմանվում է, կամ որ նույնն է, օգտագործվում է համայնքապետարանի աշխատակազմ հասկացությունը: Միաժամանակ, արժանահավատ է դիտարկել նաև այն հանգամանքը, որ ՀՀ Սահմանադրության 182-րդ հոդվածը կիրառում է համայնքի աշխատակազմը եզրույթները: Ստացվում է այնպես, որ աշխատակազմը ոչ թե համայնքի ղեկավարինն է, այլև համայնքինը, կամ համայքապետարանինը: Եվ սա, վերջին հաշվով տրամաբանական է, քանի որ աշխատակազմը ապահովում է համայնքի տեղական ինքնակառավարման մարմինների՝ ավագանու և համայնքի ղեկավարի գործունեությունը, հետևաբար, այն չի կարող դիտարկվել որպես համայնքի ղեկավարի աշխատակազմ: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ «Տեղական ինքնակառավարման մասին» նոր խմբագրությամբ օրենքում «համայնքապետարանի աշխատակազմ» բառերը՝ Սահմանադրության 182-րդ հոդվածի 4-րդ մասի հիմքով վերաձևակերպվում է որպես «համայնքի աշխատակազմ», առաջարկվում է «Հանրային հատվածի կազմակերպությունների հաշվապահական հաշվառման մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, ինչպես նաև նույն օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասի երկրորդ նախադասության մեջ կատարել համապատասխան փոփոխություններ:

«Մթնոլորտային օդի պահպանության մասին» օրենքի 7-րդ հոդվածը սահմանում է տարածքային կառավարման պետական մարմինների իրավասությունները մթնոլորտային օդի պահպանության բնագավառում: Համաձայն նշված հոդվածի, մթնոլորտային օդի պահպանության բնագավառում տարածքային կառավարման պետական մարմինների իրավասություններն են`

• բնապահպանական ծրագրերի կազմում մթնոլորտային օդի պահպանության բաղադրիչի մշակումը և իրականացման ապահովումը,

• մարզերի ազդակիր համայնքներում միջհամայնքային համագործակցության կազմակերպումը,

• օդերևութաբանական անբարենպաստ պայմաններում մարդու կյանքի ու առողջության սպառնալիքների վերացմանն ուղղված միջոցառումների իրականացումը:

Հարկ է արձանագրել, որ տարածքային կառավարման մարմինը չի կարող համայնքներում կազմակերպել որևէ նպատակով միջհամայնքային համագործակցություն: Միջհամայնքային համագործակցության վերաբերյալ համապատասխան կարգորոշումները սահմանված են Սահմանադրության       189-րդ հոդվածով, «Տեղական ինքնակառավարման մասին» և «Միջհամայնքային միավորումների մասին»  օրենքներով, որոնց կարգավորումների համատեքստում, մարզպետը չի դիտարկվում որպես միջհամայնքային համագործակցության նախաձեռնող կամ կազմակերպիչ:

«Գործունեության իրականացման ծանուցման մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածի  1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանվում է հետևյալը. ծանուցման ենթակա գործունեություն իրականացնող անձ՝ իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձ կամ անհատ ձեռնարկատեր, ինչպես նաև պետական կամ համայնքի հիմնարկ, որն օրենքով սահմանված կարգով ներկայացրել է ծանուցում, և ծանուցման ենթակա գործունեությամբ զբաղվելու իրավունքը օրենքով սահմանված կարգով չի մերժվել.:

Իրավաբանական անձանց պետական գրանցման և տեղական ինքնակառավարման ոլորտը կարգավորող օրենսդրության կարգավորման տեսանկյունից, գործում են համայնքային հիմնարկներ, համայնքային բյուջետային հիմնարկներ, համայնքային կառավարչական հիմնարկներ, համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպություններ և այլն, սակայն օրենսդրությամբ չի կիրառվում «համայնքի հիմնարկ» հասկացությունը:

«Էներգախնայողության և վերականգնվող էներգետիկայի մասին» օրենքի 6-րդ հոդվածը սահմանում է էներգախնայողության և վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտի պետական կառավարումը պետության կողմից վարվող քաղաքականության մշակման ու իրականացման ուղղությունները: Համաձայն այդ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի գ) ենթակետի Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության զարգացման պետական ծրագրերում, համայնքների զարգացման քառամյա ծրագրերում, ինչպես նաև 50 և ավելի տոկոս պետական բաժնեմասով ընկերությունների զարգացման ծրագրերում էներգախնայողության պահանջների ընդգրկումը համարվում է որպես ուղղություն: Օրենքում կիրառվող համայնքի քառամյա ծրագիր հասկացությունը չի համապատասխանում գործող «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքով սահմանված եզրույթների և հասկացության հետ, համայնքի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրվելու սահմանադրական ժամկետով պայմանավորված:

Միաժամանակ, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ «Տեղական ինքնակառավարման մասին» նոր խմբագրությամբ օրենքի նախագծով հնգամյա զարգացման ծրագիրը վերաձևակերպվում է որպես համայնքի զարգացման ռազմավարություն, որի համատեքստում համայնքները նաև ունեն հնարավորություն մշակելու և հաստատելու ոլորտային զարգացման ծրագրեր, «Էներգախնայողության և վերականգնվող էներգետիկայի մասին» օրենքի 6-րդ հոդվածում կիրառվող եզրույթը ենթակա է վերանայման:

Առաջարկվող կարգավորումը

Օրենքի նախագծով առաջարկվում է Օրենքի նոր կառուցվածք՝ 10 գլխի փոխարեն սահմանելով 12 գլուխ: Օրենքի նախագծով սահմանված գլուխներն են.

• Գլուխ 1 – «Ընդհանուր դրույթներ».

• Գլուխ 2 - «Համայնքի խնդիրները և տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների ընդհանուր բնութագիրը».

• Գլուխ 3 - «Համայնքի ավագանին».

• Գլուխ 4 - «Համայնքի ղեկավար».

• Գլուխ 5 - «Համայնքի ղեկավարի տեղակալը, բնակավայրի վարչական ղեկավարը, համայնքի աշխատակազմը, համայնքային հիմնարկներն ու կազմակերությունները».

• Գլուխ 6 - «Տեղական ինքնակառավարման առանձնահատկությունները մեծամասնական ընտրակարգով ընտրվող տեղական ինքնակառավարման մարմիններ ունեցող համայնքներում».

• Գլուխ 7-«Համայնքի սեփականությունը և տնտեսական գործունեությունը»:

• Գլուխ 8- «Համայնքի զարգացման ռազմավարությունը և համայնքի տարեկան աշխատանքային պլանը»:

• Գլուխ 9- «Համայնքի բյուջեն և միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը».

• Գլուխ 10- «Տեղական ինքնակառավարման մարմինների հետ խորհրդակցելը».

• Գլուխ 11- «Տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների իրականացման նկատմամբ իրավական և մասնագիտական հսկողությունը».

• Գլուխ 12- «Միջհամայնքային և անդրսահմանային համագործակցությունը».

• Գլուխ 13- «Անցումային և եզրափակիչ դրույթները»:

Օրենքի նախագծով առաջարկվում է ընդլայնել և հստակեցնել Օրենքի կարգավորման առարկան, ի թիվս գործող կարգավորման, առաջարկվում է Օրենքի կարգավորման առարկան ներկայացնող հոդվածում ներառել՝ տեղական ինքնակառավարման երաաշխավորման հետ կապված հիմնարար կարգավորումը, պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների փոխհարաբերությունները, տեղական ինքնակառավարմանը բնակիչների մասնակցության ապահովման ձևերը, միջհամայնքային համագործակցությանը ձևերը և տեսակները, տեղական ինքնակառավարման մարմինների հետ խորհրդակցելու գործիքակազմերը:

Օրենքի նախագծով «Ընդհանուր դրույթներ» վերտառությամբ 1-ին գլխից առանձնացվել են համայնքի խնդիրները և տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների ընդհանուր բնութագիրը ներկայացնող հոդվածները, որոնք վերաշարադրման արդյունքում ներկայացվել են Օրենքի նախագծի 2-րդ գլխում:

Օրենքի նախագծի «Ընդհանուր դրույթներ» վերտառությամբ 1-ին գլխով առաջարկվում է սահմանել օրենքի կարգավորման առարկան, տեղական ինքնակառավարման օրենսդրությունը, տեղական ինքնակառավարումը և դրա երաշխավորումը Հայաստանում, համայնքի հասկացությունը, համայնքի վարչական տարածքի բնութագիրը, տեղական ինքնակառավարման մարմինները, դրանց լիազորությունների ստանձման և պաշտոնավարման ժամկետները, տեղական ինքնակառավարման մարմինների նստավայրը, տեղական ինքնակառավարման սկզբունքները (առաջարկվում է բացի գործող օրենքով սահմանված սկզբունքներից, որպես տեղական ինքնակառավարման սկզբունքներ ամրագրել նաև միջազգային իրավունքի նորմերով, մասնավորապես Եվրոպայի խորհրդի կողմից ճանաչված ժողովրդավարական լավ կառավարման սկզբունքները), տեղական ինքնակառավարման և պետական կառավարման մարմինների փոխհարաբերությունների ընդհանուր բնութագիրը, Օրենքի իմաստով լիազոր պետական մարմինը, համայնքի բնակիչների մասնակցությունը տեղական ինքնակառավարմանը և այլն:

Օրենքի նախագծի «Համայնքի խնդիրները և տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների ընդհանուր բնութագիրը» վերտառությամբ 2-րդ գլխով սահմանվել են՝ համայնքի խնդիրների ընդհանուր բնութագիրը, համայնքի պարտադիր և կամավոր խնդիրների հասկացությունները, համայնքի կամավոր խնդիրների լուծման համար նախատեսվող բյուջետային առավելագույն չափը, համայնքի պարտադիր խնդիրների շրջանակը, որոնք սահմանվել են հիմք ընդունելով օրենքով տեղական իքննակառավարման մարմիններին վերապահված լիազորությունների բնագավառները և դրանց առանձնահատկությունները, տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների ընդհանուր բնութագիրը, լիազորությունների տեսակները, սեփական լիազորությունների իրականացման պայմանները, պատվիրակված լիազորությունների ֆինանսավորման հետ կապված կարգավորումները և այլն:

Համայնքի ավագանու մասով, Օրենքի նախագծի 3-րդ գլխում առաջարկվում է կատարել բավականին մեծ ծավալով փոփոխությունները, որոնցից հատկանշական փոփոխությունները ներկայացվում են ստորև.

1. Նոր կարգավորում է սահմանվել այն դեպքի համար, երբ օրենքի ուժով հրավիրված օրը նորընտիր ավագանու առաջին նիստը չի գումարվում, այդ դեպքում օրենքի ուժով կրկին նիստ է հրավիրվում չգումարված նիստի օրվան հաջորդող երրորդ աշխատանքային օրը։ Եթե կրկին հրավիրված նիստը ևս չի գումարվում, ապա Կառավարությունը նշանակում է համայնքի ավագանու նոր ընտրություններ։

2. Այն դեպքում, երբ գործող ավագանու լիազորությունների ժամկետն ավարտվում է մինչև նորընտիր ավագանու առաջին նիստի օրը, ապա գործող ավագանու լիազորությունների ժամկետն օրենքի ուժով երկարաձգվում է մինչև նորընտիր ավագանու առաջին նիստի օրը։ Օրենքի ուժով երկարաձգված լիազորությունների իրականացման ընթացքում ավագանին իրավունք չունի անվստահություն հայտնելու համայնքի ղեկավարին:

3. Ավագանու հերթական նստաշրջանների ժամկետները փոփոխվել են այնպես, որ ավագանին իր որոշ լիազորությունների իրականացման նպատակով (օրինակ՝ բյուջեի կատարման մասին եռամսյակային հաղորդումները լսելը, ամենամյա հողային հաշվեկշիռը հաստատելը) օրենքով սահմանված ժամկետները պահպանելու համար ստիպված չլինի հրավիրել արտահերթ նիստեր նստաշրջաններից դուրս ժամկետներում։ Նոր ժամկետներն են՝ ավագանու հերթական նստաշրջանները գումարվում են փետրվարի վերջին ուրբաթ օրվանից մինչև հուլիսի երրորդ երեքշաբթին և հոկտեմբերի երկրորդ ուրբաթ օրվանից մինչև հունվարի երրորդ երեքշաբթին:

4. Սահմանվել է նոր կարգավորում, համաձայն որի, խմբակցության հետ քաղաքական, գաղափարախոսական հակասություն ունենալու հիմքով ավագանու անդամը կարող է դուրս գալ խմբակցությունից` այդ մասին գրավոր տեղյակ պահելով համապատասխան խմբակցության ղեկավարին և համայնքի ղեկավարին: Խմբակցությունից դուրս եկած ավագանու անդամն իր լիազորությունների շրջանակներում ավագանու կազմում գործում է ազատորեն՝ համայնքի բարօրությանն ուղղված համոզմունքով և համայնքի հանրային շահերից ելնելով։

5. Մշտական հանձնաժողովների ինստիտուտը զարգացնելու նպատակով, սահմանվել է կարգավորում, համաձայն որի, ավագանու նիստի օրակարգի նախագծում ընդգրկվող այն հարցերը, որոնք նախապես չեն քննարկվել ավագանու իրավասու մշտական հանձնաժողովում, չեն ընդգրկվում ավագանու նիստի օրակարգի նախագծում, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ մինչև ավագանու նիստի օրը տվյալ հարցի (հարցերի) քննարկման նպատակով առնվազն երկու անգամ հրավիրված իրավասու մշտական հանձնաժողովի նիստերը չեն կայանում՝ իրավազորությունը չապահովելու պատճառով։

6. Այն դեպքում, երբ ավագանու նիստում պետք է քննարկվի օրենքով պահպանվող գաղտնիք պարունակող հարց, ապա այդ հարցը քննարկվում է ավագանու դռնփակ նիստում, իսկ նիստի հետ կապված փաստաթղթերի նախապատրաստումը, պահպանումը, վերարտադրումը, փոխանցումը և դրանց հասանելիությունը կատարվում են գաղտնի գործավարության համար սահմանած կանոնների համաձայն:

7. Ավագանու անդամի լիազորությունների իրականացման ժամանակ առաջացած ծախսերի փոխհատուցմանը և գործունեության երաշխիքներին վերաբերող հոդվածը խմբագրվել է այն համատեքստում, որպեսզի ավագանու անդամները ստանան դրամական փոխհատուցում իրենց լիազորությունների իրականացումից բխող գործունեության իրականացման ժամանակ կատարած ծախսերի համար՝ ՀՀ նվազագույն աշխատավարձի չափով։ Այս փոփոխությունը կատարվել է, նաև հաշվի առնելով Երևան համայնքի մասով գործող օրենսդրական նախադեպը: Ավագանու համամասնական ընտրակարգով ձևավորման պարագայում անհրաժեշտություն է առաջացել նախագծով սահմանել ավագանու մշտական հանձնաժողովների գործունեության նոր կառուցակարգեր, որի պարագայում հասարակական հիմունքներով գործունեություն իրականացնող ավագանու անդամն ունենալու է լրացուցիչ ծանրաբեռնվածություն:

Միաժամանակ, հիմք ընդունելով Տեղական ինքակառավարման եվրոպական խարտիայի 6-րդ հոդվածի կարգավորումները, հաշվի առնելով Եվրոպայի խորհրդի կողմից Հայաստանի մասով 2019 թվականին ընդունված մոնիթորինգային զեկույցը և առաջարկությունը, Օրենքի նախագծով հանվել է գործող օրենքի այն կարգավորումն, ըստ որի համայնքային ծառայության պաշտոնների մասով ավագանու հաստատած հաստիքացուցակն ուժի մեջ է մտնում տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից հաստատվելուց հետո։

Օրենքի նախագծի «Համայնքի ղեկավարը» վերտառությամբ 4-րդ գլխով սահմանվել են՝ համայնքի ղեկավարի իրավական կարգավիճակը (անուղղակի ընտրակարգով ընտրվող համայնքի ղեկավարի տրամաբանության իմաստով), համայնքի ղեկավարին ներկայացվող պահանջները, համայնքի ղեկավարի գործունեության կազմակերպման հետ կապված կարգավորումները, համայնքի ղեկավարի լիազորությունների ստանձնման հետ կապված դրույթները, համայնքի ղեկավարի լիազորությունների վաղաժամկետ դադարման և դադարեցման հիմքերը, համայնքի ղեկավարի պաշտոնակատարի նշանակման դեպքերն ու կարգը, համայնքի ղեկավարի պաշտոնային նոր դրույքաչափերը, համայնքի ղեկավարի ընդհանուր բնույթի լիազորությունները, համայնքի ղեկավարի ըստ բնագավառների լիազորությունները:

Նպատակ ունենալով, մեկ ընդհանրական իրավանորմում միավորել և համախմբել համայնքի ղեկավարի լիազորությունները ընտրությունների կազմակերպման բնագավառում, Նախագծով առանձին հոդվածով ներկայացվել են համայնքի ղեկավարի լիազորությունները ընտրությունների կազմակերպման բնագավառում: Նոր հոդվածը մշակվել է հիմք ընդունելով ՀՀ ընտրական օրենսգիրք սահմանադրական օրենքով տեղական ինքնակառավարման մարմիններին վերապահված լիազորությունների շրջանակը: Առաջարկվող հոդվածով նախատեսվում է համայնքի ղեկավարին վերապահել ինչպես սեփական, այնպես էլ պետության կողմից պատվիրակվաշ լիազորություններ:

ՀՀ վարչապետի կողմից ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարությունում 2023 թվականի դեկտեմբերի 8-ին անցկացված խորհրդակցության 3.7-րդ հանձնարարականի (ձեռնարկել գործուն քայլեր oրենսդրական համապատասխան կարգավորումների միջոցով համայնքների ղեկավարների և համայնքային ծառայողների աշխատավարձերի բարձրացման ուղղությամբ) հիման վրա, ինչպես նաև հաշվի առնելով համայնքների ղեկավարների աշխատավարձերի բարձրացման վերաբերյալ Ազգային ժողովի պատգամավոր Վահե Ղալումյանի կողմից ներկայացված առաջարկությունը,  նախագծում առաջարկվում է ավելացնել համայնքների ղեկավարների վարձատրության չափը: Այսպես, ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավորի պաշտոնային դրույքաչափի նկատմամբ հետևյալ տոկոսաչափերը (42,57, 52,06, 66,55, 71,04, 85,52) նախագծով առաջարկվել է համապատասխանաբար փոխարինել նոր տոկոսաչափերով (80,00, 100,00, 110,00, 120,00 և 140,00):

Համայնքների ղեկավարների պաշտոնային դրույքաչափերի վերանայման հիմնավորումը պայմանավորված է համայնքների միավորման արդյունքում համայնքների առջև դրված խնդիրների ծավալի ընդլայնմամբ, ինչպես նաև համայնքների ղեկավարներին ՀՀ ներպետական օրենսդրությամբ վերապահված շուրջ 1000 սեփական լիազորություններով ծանրաբեռնվածության հանգամանքը հաշվի առնելով։

Օրենքի նախագծի «Համայնքի ղեկավարի տեղակալը, բնակավայրի վարչական ղեկավարը, համայնքի աշխատակազմը, համայնքային հիմնարկներն ու կազմակերությունները» վերտառությամբ 5-րդ գլխով սահմանվել են՝ համայնքի ղեկավարի տեղակալների թվաքանակը, առաջին տեղակալի իրավական կարգավիճակը, տեղակալների պաշտոնի նշանակման և ազատման կարգը, համայնքի ղեկավարի բացակայության դեպքում՝ տեղակալի կողմից համայնքի ղեկավարի պարտականությունները ժամանակավորապես կատարելու հետ կապված դրույթները, համայնքի ղեկավարի խորհրդականները, օգնականները և մամուլի քարտուղարը, բնակավայրի վարչական ղեկավարի կարգավիճակը, ներկայացվող պահանջները, վարչական ղեկավարի գործունեության նկատմամբ համայնքի ղեկավարի պատասխանատվությունը, վարչական ղեկավարի լիազորությունները, 500-ից պակաս բնակիչ ունեցող բնակավայրերում, վարչական ղեկավար նշանակելու կամ հայեցողաբար որոշում կայացնելու համայնքի ավագանու լիազորությունը, վարչական ղեկավարին ժամանակավորապես փոխարինելու համայնքային պաշտոնատար անձանց անվանումները, վարչական ղեկավարի կողմից տեղեկանքներ տրամադրելու և դրանք պետական բոլոր մարմինների կողմից ընդունելի լինելու մասով կարգավորումները:

Օրենքի նախագծի 24-րդ և 47-րդ հոդվածներով առաջարկվում է համապատասխանեցնել «Տեղական ինքնակառավարման մասին»  և «Աղետների ռիսկի կառավարման և բնակչության պաշտպանության մասին» 2025 թվականի ապրիլի 18-ի ՀՕ-89-Ն օրենքերը իրար հետ։ «Աղետների ռիսկի կառավարման և բնակչության պաշտպանության մասին» 2025 թվականի ապրիլի 18-ի ՀՕ-89-Ն օրենքը ուժի մեջ է մտնելու 2027 թվականի հունվարի 1-ից։ Նշված օրենքով տեղական ինքնակառավարման մարմիններին վերապահվել են մի շարք լիազորություններ, որոնք գործող «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի հետ չեն համապատասխանեցվել, ինչի արդյունքում «Տեղական ինքնակառավարման մասին» օրենքի և «Աղետների ռիսկի կառավարման և բնակչության պաշտպանության մասին» օրենքի միջև առաջացել են իրավական հակասություններ։ Նախագծով առաջարկվում է համայնքի ղեկավարին և համայնքի ավագանուն վերապահել համայնքում կազմավորվող աղետների ռիսկի կառավարման խորհրդի աշխատակարգը, գործառույթները, կազմը, ինչպես նաև՝ աղետների ռիսկի կառավարման պլանը մշակելու և հաստատելու լիազորությունները։ Միաժամանակ, Նախագծի անցումային դրույթներում նախատեսվել է դրույթ, համաձայն որի, Նախագծի 24-րդ հոդվածի 1-ին մասի 83-րդ և 47-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետերով սահմանված պահանջները ուժի մեջ են մտնելու 2027 թվականի հունվարի 1-ից։ Նշված անցումային պահանջը նախատեսվել է, հիմք ընդունելով «Աղետների ռիսկի կառավարման և բնակչության պաշտպանության մասին» 2025 թվականի ապրիլի 18-ի ՀՕ-89-Ն օրենքի անցումային դրույթները։

Օրենքի նախագծի 5-րդ գլխով առաջարկվում է համայնքապետարանի աշխատակազմը վերաձևակերպել, որպես համայնքի աշխատակազմ, հիմք ընդունելով Սահմանադրության 182-րդ հոդվածի 4-րդ մասի կարգավորումները: Համայնքապետարանի աշխատակազմի քարտուղարի պաշտոնը առաջարկվում է վերաձևակերպել, որպես համայնքի աշխատակազմի ղեկավարի պաշտոն, հիմք ընդունելով համայնքի աշխատակազմի մասով սահմանադրական կարգավորումները և աշխատակազմի քարտուղարին օրենսդրությամբ վերապահված ղեկավարման բնույթի լիազորություններն ու գործառույթները:

Նախագծով առաջարկվում է համայնքի աշխատողների քանակը դասակարգել և սահմանել ըստ համայնքի բնակչության թվաքանակի, որի համատեքստում, նախատեսվում է համայնքի աշխատակազմի աշխատողների քանակի առավելագույն շեմեր սահմանել հետևյալը․

1) մինչև 1000 բնակիչ ունեցող համայնքներում՝ 2 քաղաքական, 2 վարչական, 1 հայեցողական և 5 համայնքային ծառայության պաշտոններ.

2) 1001-ից մինչև 5000 բնակիչ ունեցող համայնքներում՝ 3 քաղաքական, 10 վարչական, 5 հայեցողական և 15 համայնքային ծառայության պաշտոններ․

3) 5001-ից մինչև 20000 բնակիչ ունեցող համայնքներում՝ 4 քաղաքական, 25 վարչական, 10 հայեցողական և 75 համայնքային ծառայության պաշտոններ․

4) 20001-ից մինչև 75000 բնակիչ ունեցող համայնքներում՝ 4 քաղաքական, 40 վարչական, 15 հայեցողական և 130 համայնքային ծառայության պաշտոններ․

5) 75000-ից ավելի բնակիչ ունեցող համայնքներում՝ 4 քաղաքական, 40 վարչական, 20 հայեցողական և 200 համայնքային ծառայության պաշտոններ։

Միաժամանակ, հստակեցվել և սահմանվել են համայնքի աշխատակազմի աշխատողների պաշտոնային դրույքաչափի նվազագույն շեմերը, մասնավորապես՝ տվյալ համայնքի ղեկավարի պաշտոնային դրույքաչափի նկատմամբ նախատեսվել է հետևյալ նվազագույն շեմերը՝

1) մինչև 1000 բնակիչ ունեցող համայնքի համար` առնվազն 15,00 տոկոս.

2) 1001-ից մինչև 5000 բնակիչ ունեցող համայնքի համար` առնվազն 17,00 տոկոս.

3) 5001-ից մինչև 20000 բնակիչ ունեցող համայնքի համար` առնվազն 18,00 տոկոս.

4) 20001-ից մինչև 75000 բնակիչ ունեցող համայնքի համար` առնվազն 18,00 տոկոս.

5) 75000-ից ավելի բնակիչ ունեցող համայնքի համար` առնվազն 20,00 տոկոս:

Բացի այդ դասակարգումից, Նախագծով կարգավորվում է համայնքի աշխատակազմի աշխատողների պաշտոնային դրույքաչափերի առավելագույն շեմը, հետևյալ բովանդակությամբ․ Աշխատակազմի աշխատողների պաշտոնային դրույքաչափի առավելագույն շեմը  չի կարող գերազանցել տվյալ համայնքի ղեկավարի պաշտոնային դրույքաչափի 80,00 տոկոսը։

Օրենքի նախագծի 5-րդ գլխով նաև սահմանվում են՝ աշխատակազմի և աշխատակազմի ղեկավարի լիազորությունները, աշխատակազմի,համայնքային հիմնարկների և համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպությունների աշխատողների վարձատրության հետ կապված կարգավորումները, համայնքային հիմնարկներն ու համայնքային ենթակայության կազմակերպությունները, համայնքի մասնակցությամբ առևտրային կազմակերպությունները և համայնքի հիմնադրած հարյուր տոկոսով համայնքի սեփականություն հանդիսացող առևտրային կազմակերպությունները և տեղական ինքնակառավարման մարմինների և համայնքի աշխատակազմի կարողությունների զարգացումը: Այս գլխով ամբողջությամբ նոր հոդվածով ամրագրվել են տեղական ինքնակառավարման մարմինների և համայնքների աշխատակազմերի կարողությունների զարգացմանը նվիրված կարգավորումները, համաձայն որի.

1. Համայնքի ղեկավարը, ավագանու անդամները, համայնքային քաղաքական, վարչական և հայեցողական պաշտոն զբաղեցնող անձինք, համայնքի աշխատակազմի համայնքային ծառայողները, բացի պետական բյուջեի միջոցներով նախատեսված վերապատրաստումներից, մասնագիտական գիտելիքների և կոմպետենցիաների բարելավման համար կարող են մասնակցել այլ վերապատրաստումներին:

2. Տեղական ինքնակառավարման մարմինների, համայնքային քաղաքական, վարչական և հայեցողական պաշտոն զբաղեցնող անձանց, համայնքի աշխատակազմի համայնքային ծառայողների վերապատրաստումները կարող են իրականացվել համայնքի բյուջեի միջոցների հաշվին, ինչպես նաև օրենքով չարգելված այլ միջոցների հաշվին:

3. Բոլոր այն դեպքերում, երբ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, համայնքային քաղաքական, վարչական և հայեցողական պաշտոն զբաղեցնող անձանց, համայնքի աշխատակազմի համայնքային ծառայողների վերապատրաստումները իրականացվում են միջազգային դոնոր և տեղական կազմակերպությունների ֆինանսավորմամբ, վերապատրաստումները համակարգվում են տարածքային կառավարման բնագավառի լիազոր մարմնի կողմից՝ նախապես համաձայնեցնելով վերապատրաստումների համար կազմված և մշակված ուսումնական և մեթոդական նյութերը:

4. Լիազոր մարմինը, վերապատրաստումներին, դրանց մասով կազմված և մշակված ուսումնական և մեթոդական նյութերին հավանություն տալուց, պետք է հաշվի առնի համայնքների տեղական ինքնակառավարման մարմինների և աշխատակազմերի մասնագիտական, իրավակիրառական կարիքները և անհրաժեշտությունը:

5. Տեղական ինքնակառավարման մարմինների և համայնքի աշխատակազմի վերապատրաստումներին վերաբերող ուսումնական նյութերը և մոդուլները, լիազոր մարմնի կողմից տեղադրվում են հեռավար ուսուցման նպատակով ստեղծված կառավարման համակարգում:

Վերը ներկայացված օրենսդրական կարգավորման սահմանման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է տեղական ինքնակառավարման համակարգում կարողությունների զարգացմանն ուղղված միասնական քաղաքականություն իրականացնելու անհրաժեշտությամբ: Ընտրված տեղական ինքնակառավարման մարմինների և դրանց պաշտոնատար անձանց համար Սահմանադրության 48-րդ հոդվածով կրթական ցենզ սահմանելու բացակայության պայմաններում, նման օրենսդրական կարգավորման ընդունումը կարող է էականորեն բարելավել համայնքների ղեկավարների և ավագանու անդամների կարողությունները:

Իսկ ինչ վերաբերում է համայնքների աշխատակազմերի կարողությունների զարգացման բաղադրիչին, ապա Օրենքի նախագծով առաջարկվող կարգավորումների սահմանման հիմնական նպատակը այն է, որ համայնքներում տարբեր միջազգային և տեղական կազմակերպությունների կողմից իրականացվող վերապատրաստման դասընթացները իրականացվեն մեկ միասնական մոտեցման շրջանակում, տեղական ինքնակառավարման բնագավառի լիազոր մարմնի համակարգման ներքո և այդ մարմնի կողմից հավանության արժանացած ուսումնական մոդուլների և ծրագրերի հիման վրա:

Օրենքի նախագծի 6-րդ գլխով սահմանվում են տեղական ինքնակառավարման առանձնահատկությունները մեծամասնական ընտրակարգով ընտրվող տեղական ինքնակառավարման մարմիններ ունեցող համայնքներում, մինչդեռ, հարկ է նկատել, որ գործող Օրենքը շարադրված է մեծամասնական ընտրակարգով տեղական ինքնակառավարման մարմիններ ունեցող համայնքների համար, այսինքն, ստացվում է այնպես, որ գործող Օրենքի 5-րդ գլխում սահմանված համամասնական ընտրակարգով ավագանի ունեցող համայնքների մասով առանձնահատկութունները վերաձևակերպվել են որպես Օրենքի նախագծի ամբողջական բովանդակության կարգավորման առարկա, իսկ գործող Օրենքի ամբողջական տրամաբանությունը ներկայացնող մեծամասնական ընտրակարգով տեղական ինքնակառավարման մարմիններ ունեցող համայնքներում տեղական ինքնակառավարման հարաբերությունները, որպես առանձնահատկություն սահմանվել են Օրենքի նախագծի 6-րդ գլխում: Նախագծի 6-րդ գլխով սահմանվել են հետևյալ առանձնահատկությունները.

1. Նախագծի 6-րդ գլխով սահմանված դրույթները տարածվում են բացառապես մեծամասնական ընտրակարգով ընտրվող տեղական ինքնակառավարման մարմիններ ունեցող համայնքների տեղական ինքնակառավարման մարմինների վրա:

2. Համայնքի ավագանին և համայնքի ղեկավարը պատասխանատու են համայնքի բնակիչների առջև:

3. Ավագանին գործում է իր կանոնակարգին համապատասխան` նիստերի և հանձնաժողովների աշխատանքի միջոցով:

4. Ավագանու նիստերն անցկացվում են ոչ պակաս, քան երկու ամիսը մեկ:

5. Մեծամասնական ընտրակարգով ընտրվող ավագանի ունեցող համայնքներում՝ ավագանին իրեն վերապահված լիազորությունների իրականացման համար կարող է իր որոշմամբ ստեղծել մշտական գործող կամ ժամանակավոր հանձնաժողովներ:

6. Համայնքի ղեկավարի վրա տարածվում են օրենքի նախագծով՝ համայնքի ղեկավարի մասով սահմանված պահանջները և համայնքի ղեկավարին վերապահված լիազորությունները, բացառությամբ՝ օրենքի նախագծի 35-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված պահանջի:

7. Համայնքի ղեկավարի վրա չեն տարածվում օրենքով սահմանված՝ համայնքի ղեկավարին անվստահություն հայտնելու կարգավորումները և այլն: