««ՀԱՆՐՈՒԹՅԱՆ ԳԵՐԱԿԱ ՇԱՀԵՐԻ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ՆՊԱՏԱԿՈՎ ՍԵՓԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՕՏԱՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԻՐԱՎԱԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», ««ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», ««ԳՈՒՅՔԻ ՆԿԱՏՄԱՄԲ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ԳՐԱՆՑՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐԿԱՅԻՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐ

10. Օրենքի 11-րդ հոդվածը լրացվում է 4.3.-րդ մասով, որի համաձայն՝ վթարային շենքերի և շինությունների դեպքում, եթե գույքի արժեքը հնարավոր չէ որոշել գնահատման միջոցով (գույքը ենթակա չէ գնահատման վթարային լինելու պատճառով), ապա գույքի արժեքը որոշվում է` առանց վթարային լինելու հանգամանքը հաշվի առնելու և այդ արժեքից նվազեցվում է հիսուն տոկոսի չափով: Այս կարգավորումը համարում ենք խիստ խնդրահարույց, քանի որ շուկայական արժեքի որոշման նման մեթոդը չի համապատասխանում ՀՀ Սահմանադրությամբ և Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայով սահմանված՝ փոխհատուցման համաչափության պահանջներին: ՀՀ Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի համաձայն՝ հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով սեփականության օտարումն իրականացվում է օրենքով սահմանված բացառիկ դեպքերում և կարգով` միայն նախնական և համարժեք փոխհատուցմամբ: Գույքի շուկայական արժեքից հիսուն տոկոսի չափով նվազեցման կատարումը առանց կոնկրետ գույքի առանձնահատկությունները, վթարայնության աստիճանը և այլ անհատականացնող հանգամանքները հաշվի առնելու, ակնհայտորեն հակասում է սեփականության իրավունքին միջամտության համաչափության սկզբունքին և խախտում է օտարվող գույքի դիմաց համարժեք փոխհատուցման ապահովման պահանջը: ՄԻԵԿ թիվ 1 արձանագրության 1-ին հոդվածով պահանջվում է, որ ցանկացած միջամտություն պետք է ողջամտորեն համաչափ լինի հետապնդվող նպատակին (տե՛ս Յահնը և այլք ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ] [Jahn and Others v. Germany [GC]], թիվ 46720/99 և մյուս 2-ը, §§ 81/94, ՄԻԵԴ 2005/VI): Ըստ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ համապատասխան օրենսդրությամբ նախատեսված փոխհատուցման պայմանները հատուկ նշանակություն ունեն գնահատելու համար, թե արդյոք վիճարկվող գործողությամբ ապահովվում է անհրաժեշտ արդարացի հավասարակշռությունը և, մասնավորապես, արդյոք այն անհամաչափ բեռ է առաջացնում դիմումատուների համար (տե՛ս համապատասխան սկզբունքների ամփոփումը Վիստինշի և Պերեպյոլկինսի գործում): Բոլոր վթարային գույքերի գնահատման դեպքում միատեսակորեն ամրագրված տոկոսի չափով նվազեցումների կատարումը երբևէ չի կարող դիտարկվել որպես օտարված գույքի դիմաց համարժեք փոխհատուցում, քանի որ նման նվազեցումները հնարավորություն չեն տալիս գնահատելու կոնկրետ գույքի արժեքը և հաշվի առնելու այդ գույքի հետ կապված առանձնահատկությունները և նվազեցման ենթակա գումարների չափերը: Հետևաբար.  -Առաջարկում ենք Նախագծից հանել Օրենքի 11-րդ հոդվածում առաջարկվող 4.3.-րդ մասով սահմանված դրույթը:

11. Օրենքի 11-րդ հոդվածը լրացվում է 4.4.-րդ մասով, ըստ որի՝ օտարվող գույքի սեփականատերը կամ օտարվող սեփականության նկատմամբ գույքային իրավունք ունեցող անձն իրավունք ունի օտարվող սեփականության, այդ թվում` անշարժ գույքի կամ անշարժ գույքի նկատմամբ գույքային իրավունքների շուկայական արժեքի վերաբերյալ կազմված գնահատման հաշվետվությամբ ամրագրված շուկայական արժեքի հետ համաձայն չլինելու դեպքում այն ստանալուց հետո 30 օրվա ընթացքում ձեռքբերողին ներկայացնել «Գնահատման գործունեության մասին» օրենքով սահմանված կարգով կազմված գնահատման նոր հաշվետվություն: «Սույն մասով սահմանված կարգով ներկայացված գնահատման նոր հաշվետվությամբ օտարվող սեփականության շուկայական արժեքը սույն հոդվածով սահմանված սկզբնական գնահատման արդյունքում որոշված շուկայական արժեքը գերազանցելու դեպքում օտարվող սեփականության շուկայական արժեք է համարվում նոր հաշվետվությամբ ամրագրված շուկայական արժեքը: Ձեռքբերողը իրավունք ունի սույն մասով սահմանված գնահատման հաշվետվություններով ամրագրված արժեքների տարբերության հետևանքով իր կրած վնասների հատուցումը ստանալ նոր հաշվետվությունը տրամադրած գնահատողի քաղաքացիական պատասխանատվության ապահովագրության հաշվին:»: Նոր հաշվետվությունը տրամադրած գնահատողի քաղաքացիական պատասխանատվության ապահովագրության հաշվին ձեռքբերողի կրած վնասի հատուցումը ստանալու վերաբերյալ կարգավորումը ակնհայտորեն ոչ իրավաչափ է և չհիմնավորված, քանի որ Օրենքը որպես օտարվող սեփականության ընդունելի և արժանահավատ շուկայական արժեք դիտում է նոր հաշվետվությամբ սահմանված արժեքը: Նման պարագայում հարց է ծագում թե ինչու է ձեռքբերողը իր կրած վնասների հատուցումը (արժեքների տարբերության մասով) ստանում նոր հաշվետվությունը տրամադրած գնահատողի քաղաքացիական պատասխանատվության ապահովագրության հաշվին, այլ ոչ թե սկզբանական՝ Օրենքով ոչ ընդունելի ճանաչված հաշվետվությունը կազմած գնահատողի ապահովագրության հաշվին: Ակնհայտ է, որ այս կարգավորումը նպատակ է հետապնդում բացառելու օտարվող գույքի սեփականատիրոջ կողմից ներգրաված գնահատողի կողմից սկզբնական հաշվետվությամբ արձանագրված արժեքից տարբերվող՝ առավել բարձր արժեք որոշելու հնարավորությունը, քանի որ արժեքների տարբերությունից բխող վնասը ձեռքբերողը ստանալու է հենց օտարվող գույքի սեփականատիրոջ կողմից ներգրաված գնահատողի ապահովագրության հաշվին:  -Առաջարկում ենք Նախագծով Օրենքի 11-րդ հոդվածը լրացնող 4.4.-րդ մասից հանել հետևյալ դրույթը. «Ձեռքբերողը իրավունք ունի սույն մասով սահմանված գնահատման հաշվետվություններով ամրագրված արժեքների տարբերության հետևանքով իր կրած վնասների հատուցումը ստանալ նոր հաշվետվությունը տրամադրած գնահատողի քաղաքացիական պատասխանատվության ապահովագրության հաշվին:»:

12. Նախագծով առաջարկվում է Օրենքի 12-րդ հոդվածում ավելացնել 5-րդ և 6-րդ մասերը. Նշյալ իրավակարգավորումը գնահատում ենք խիստ խնդրահարույց և ոչ իրավաչափ: Առաջարկվող ընթացակարգի ուժով անձի սեփականության իրավունքը դադարում է օրենքի ուժով, առանց դատարանի որոշման, իսկ անձը զրկվում է իր սեփականության իրավունքը պաշտպանելու, ինչպես նաև խախտված իրավունքը վերականգնելու հնարավորությունից՝ քանի որ սեփականության իրավունքի փոխանցումից և գույքի քանդում/ոչնչացումից հետո դատական վիճարկման գործընթացները որևէ իրական ազդեցություն կամ արդյունք տվյալ անձի համար այլևս չեն ունենալու: Այսպես, Նախագծով առաջարկվում է Օրենքի 16-րդ հոդվածի 1-ին մասը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ. «1. Եթե ձեռքբերողը սույն օրենքի 10-րդ հոդվածի առաջին մասով սահմանված ժամկետում օտարվող սեփականության սեփականատիրոջը և գույքային իրավունք ունեցողին չի ուղարկում օտարման պայմանագրի նախագիծը կամ սույն օրենքի 12-րդ հոդվածի առաջին մասով սահմանված ժամկետում դեպոզիտ հաշվին չի հանձնում փոխհատուցման գումարը կամ փոխհատուցման գումարը դեպոզիտ հանձնելուց հետո երեսուն աշխատանքային օրվա ընթացքում սույն օրենքով սահմանված կարգով իր սեփականության իրավունքի պետական գրանցման դիմում չի ներկայացնում, ապա համարվում է, որ ձեռքբերողը հրաժարվում է տվյալ սեփականությունը ձեռք բերելուց, և տվյալ սեփականության մասով հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին կառավարության որոշումը և դրանից բխող բոլոր իրավական փաստաթղթերն օրենքի ուժով համարվում են ուժը կորցրած: Պետական գրանցման դիմումի հետ ձեռք բերողը Կադաստրի կոմիտե է ներկայացնում լիազոր մարմնի կողմից տրված փաստաթուղթ՝ տվյալ սեփականության մասով Կառավարության որոշման ուժը կորցրած չլինելու վերաբերյալ: Նման փաստաթղթի բացակայությունը հիմք է պետական գրանցումը մերժելու համար: Օտարվող սեփականության նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին կառավարության որոշումը սույն մասով սահմանված հիմքով ամբողջությամբ կամ մասնակի` տվյալ սեփականության մասով ուժը կորցրած համարվելը հիմք է Կադաստրի կոմիտեի կողմից ձեռքբերողի սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը մերժելու համար: Կառավարության որոշման ուժը կորցրած համարվելու մասին տեղեկատվությունը Կադաստրի կոմիտեին տրամադրում է լիազոր մարմինը:» Այսպիսով, Նախագծով առաջարկվում է հանել սահմանված ժամկետում դատարան դիմելու և լրացուցիչ գումարը դեպոզիտ հանձնելու վերաբերյալ դրույթները (որոշակիորեն փոփոխելով դրույթի տրամաբանությունը սահմանված նոր արտադատական կարգին համապատասխան), սակայն մնացյալ մասով նախատեսված ընթացակարգային խախտումները շարունակում են գործել՝ հանգեցնելով տվյալ գույքի մասով բոլոր իրավական փաստաթղթերի ուժը կորցրած ճանաչվելու իրավական հետևանքին: Այսինքն, միայն փոխհատուցման գումարը դեպոզիտ հաշվին փոխանցելու փաստն ինքնին բավարար չէ անձի սեփականության իրավունքը ձեռքբերողին փոխանցելու հանգամանքը իրավաչափ համարելու և անձին սեփականության իրավունքից զրկելու համար: Սեփականության հարկադիր օտարման իրավաչափությունը ուղղակիորեն փոխկապակցված է նաև վերոգրյալ ընթացակարգերի և ժամկետների պահպանման հանգամանքի հետ: Դրան զուգահեռ այս ընթացակարգերի և ժամկետների պահպանված լինելու հանգամանքը հաստատվում է ոչ թե դատարանի կողմից, այլ լիազոր մարմնի կողմից՝ տեղեկանքի հիման վրա: Միակողմանի եղանակով նշված տեղեկանքի տրամադրումը լիազոր մարմնի կողմից չի կարող գնահատվել որպես համապատասխան ընթացակարգերի աներկբա պահպանության անվիճարկելի ապացույց: Գույքի սեփականատիրոջ կողմից այլ ապացույցների և փաստարկների ներկայացման դեպքում հնարավոր է, որ դատարանը գա այլ եզրահանգման, արձանագրելով ընթացակարգի խախտում, ինչը սակայն, առաջարկվող կարգավորումների շրջանակներում, որևէ փոփոխության կամ հետևանքի չի կարող հանգեցնել, քանի որ գույքն արդեն իսկ օտարված է լինելու ձեռքբերողին առանց դատարանի վճռի և ձեռքբերողը հնարավորություն է ունենալու այն ամբողջությամբ ապամոնտաժել՝ գործընթացի կասեցման, հայցի ապահովման վերաբերելի միջոցների կիրառման արգելքի ուժով: Այսինքն, ստացվում է, որ Օրենքը սահմանում է մի շարք դեպքեր, երբ ընթացակարգային խախտումներ թույլ տալու հանգամանքը հանգեցնում է ձեռքբերողի կողմից տվյալ գույքը ձեռքբերելուց հրաժարված ճանաչելուն, սույն կարգավորման ուժով, սակայն, օրենսդրության պահանջների խախտումները չեն հանգեցնի որևէ իրական հետևանքի քաղաքացու համար, քանի որ միայն փոխհատուցման գումարը դեպոզիտ վճարելու փաստն ինքնին բավարար է լինելու անձի սեփականության իրավունքը դադարեցնելու համար՝ լիազոր մարմնի կողմից տրված տեղեկանքի հիման վրա՝ դրա արդյունավետ վիճարկման հնարավորություն բացառման պայմաններում: Ավելին, իրավաչափ չէ բացառապես փոխհատուցման չափի հարցը դատարանում քննարկման առարկա լինելու վերաբերյալ կարգավորումը, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ մի շարք դեպքերում ձեռքբերողը կարող է կորցրած լինել համապատասխան գույքը ձեռք բերելու իր իրավունքը՝ օրենսդրության պահանջների խախտման հիմքով, և դատարանը պետք է հնարավորություն ունենա քննարկելու նաև հարկադիր օտարման գործընթացի իրավաչափության հարցը, այդ թվում՝ լիազոր մարմնի կողմից տրված տեղեկանքի հավաստիության հարցը, հակառակ դեպքում օրենքի 16-րդ հոդվածով սահմանված կարգավորումները ձեռք են բերում զուտ հռչակագրային բնույթ: Կարևոր է արձանագրել նաև, որ ՀՀ Սահմանադրությունը ամրագրում է սեփականությունից զրկելու դեպքում նախնական և համարժեք փոխհատուցման ապահովման պահանջը և դրա բացակայության դեպքում սեփականության իրավունքի զրկման անթույլատրելիությունը։ Ստացվում է, որ արտադատական կարգով որոշված փոխհատուցման չափը դեպոզիտ հանձնելը չի կարող հիմք հանդիսանալ սեփականության իրավունքից զրկելու համար, քանի առկա է այդ գումարի համարժեքության վերաբերյալ վեճ։ Եթե Նախագծով կասկածի տակ է դրվում փոխհատուցման չափի համարժեքությունը և դրա վերջնական որոշման հարցը թողնվում է դատարաններին՝ սեփականատերերի կողմից նման պահանջի ներկայացման պարագայում, ապա ինքնիստինքյան արդեն իսկ բացառվում է նախնական և համարժեք փոխհատուցման պահանջի կատարումը նախատեսված իրավակարգավորումների շրջանակներում։ Բոլոր այն դեպքերում, երբ դատարանի կողմից որոշված համարժեք փոխհատուցման չափը կգերազանցի դեպոզիտ հաշվին ձեռքբերողի կողմից վճարված փոխհատուցումը՝ խախտված պետք է համարվի ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված նախնական և համարժեք փոխհատուցում ստանալու քաղաքացու իրավունքը, քանի որ անձը զրկվել էր իր սեփականությունից առանց նախնական համարժեք փոխհատուցում ստանալու: Նշված խնդրին անդրադարձ է կատարել նաև ԵԽ Վենետիկի հանձնաժողովը CDL-AD(2025)012 կարծիքի շրջանակներում: Ելնելով վերոգրյալից՝  -Առաջարկում ենք Նախագծից բացառել հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով անձին սեփականությունից զրկելու արտադատական կարգ նախատեսող իրավակարգավորումները:

13. Օրենքի 13-րդ հոդվածը լրացվում է 1.1.-ին մասով․ «1.1. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հայցի, ինչպես նաև հանրության գերակա շահ ճանաչելու որոշմանը և դրանից բխող գործողություններին, այդ թվում՝ օտարվող գույքի նկատմամբ ձեռքբերողի սեփականության իրավունքի գրանցմանն առնչվող որևէ այլ հայցի ներկայացումը չի կասեցնում և չի կարող կասեցնել համապատասխան գույքի վերաբերյալ հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին կառավարության որոշման կատարումը, այդ թվում՝ գույքի օտարումը և գույքի նկատմամբ ձեռքբերողի սեփականության իրավունքի գրանցման գործընթացը, իսկ նման հայցերի քննության ընթացքում չի կարող կիրառվել հայցի ապահովման այնպիսի միջոց, որը կհանգեցնի հանրության գերակա շահ ճանաչելու վերաբերյալ կառավարության որոշման, դրանից բխող գործողությունների, ձեռքբերողի սեփականության իրավունքի պետական գրանցման կամ դրանից բխող այլ գործողությունների կամ հանրության գերակա շահի ապահովման նպատակով սեփականության օտարման հիմք հանդիսացող գործունեության արգելմանը, կասեցմանը կամ դադարեցմանը:»: Գտնում ենք, որ առաջարկվող իրավակարգավորումը խիստ խնդրահարույց է և ոչ իրավաչափ, քանի որ ամբողջությամբ բովանդակազրկում է անձի իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցի իրավունքը իր իրավունքների պաշտպանության որևէ գործընթաց իրականացնելիս՝ բացառելով որևէ միջանկյալ պաշտպանության միջոց օգտագործելու հնարավորությունը և այսպիսով իմաստազրկելով տվյալ դատական գործընթացը անձի իրավունքների վերականգնման տեսանկյունից: Նշված բացարձակ արգելքները, որոնք նաև ենթադրում են քաղաքացիական գործի քննության կասեցման արգելք՝ վարչական ընթացակարգով հանրային գերակա շահի վերաբերյալ որոշման վիճարկման հիմքով, ակնհայտորեն հանգեցնելու են անձի դատական պաշտպանության և արդար դատաքննության իրավունքների անհամաչափ սահմանափակմանը՝ իմաստազրկելով քաղաքացու կողմից իր իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված որևէ դատական գործընթացի նախաձեռնումը, ինչպես նաև հանգեցնելու են դատական իշխանության լիազորություններին ուղղակի միջամտությանը: Այս դրույթին վերաբերելի են նաև թիվ 12 առաջարկության հիմնավորումները և փաստարկները: Միջանկյալ պաշտպանության միջոցների կիրառման սահմանափակումը քննադատության է արժանացել նաև ԵԽ Վենետիկի հանձնաժողովի կողմից CDL-AD(2025)012 կարծիքի շրջանակներում (թիվ 80 պարբերություն): Ելնելով վերոգրյալից՝ առաջարկում ենք Նախագծից բացառել Օրենքի 13-րդ հոդվածը լրացնող 1.1.-ին մասը, ինչպես նաև նույնաբովանդակ իրավակարգավորումները հարակից օրենքների նախագծերում:

14. Օրենքի 13-րդ հոդվածը լրացվում է 2-րդ մասով. 2. Եթե դատարանի` սույն հոդվածի 1-ին մասով սահմանված հայցի քննության արդյունքում կայացված` օրինական ուժի մեջ մտած վճռով արձանագրվել է, որ. ա) ձեռքբերողի կողմից դեպոզիտ հանձնած փոխհատուցման ենթակա գումարը համարժեք կամ ավելի է դեպոզիտ հանձնելու օրվա դրությամբ սեփականության օտարման դիմաց փոխհատուցման ենթակա գումարից, ապա դատարանի վճռով սահմանված փոխհատուցման չափը համարվում է համարժեք փոխհատուցում, և ձեռքբերողի կողմից դեպոզիտ վճարված ու դատարանի վճռով սահմանված փոխհատուցման չափը գերազանցող գումարը վճիռը կատարելուց հետո ձեռքբերողի պահանջով ենթակա է վերադարձման ձեռքբերողին, իսկ եթե փոխհատուցման ենթակա գումարի տարբերությունը բխում է գույքի գնահատված արժեքների տարբերությունից, ապա այդ տարբերությունը ձեռքբերողին հատուցվում է գույքի արժեքն առավել բարձր գնահատած գնահատողի քաղաքացիական պատասխանատվության ապահովագրության հաշվին: Վերոգրյալ կարգավորումը ակնհայտ հետընթաց է գործող Օրենքի համեմատությամբ, քանի որ փոխհատուցման գնի վիճարկման արդյունքում բացասական արդյունքի հասնելու դեպքում, քաղաքացին զրկվում է սկզբնական փոխհատուցման ամբողջական գումարից, նկատի ունենալով, որ փոխհատուցման գերազանցող մասը վերադարձվում է ձեռքբերողին: Այս իրավակարգավորումը ակնհայտորեն ունի պատժողական բնույթ և հետապնդում է քաղաքացու կողմից իր իրավունքների պաշտպանության, որևէ իրավական վիճարկման գործընթաց նախաձեռնելը կանխարգելելու նպատակ: Նշված իրավակարգավորումը հակասում է նաև Վենետիկի հանձնաժողովի կողմից արձանագրված սկզբունքներին, որոնք ենթադրում են, որ որևէ իրավունքի պաշտպանության գործընթաց նախաձեռնելու քաղաքացու իրավունքը չպետք է պատժիչ բնույթի գործողությունների կամ հետևանքների հանգեցնի:

15. Նախագծով Օրենքի 7-րդ հոդվածով մանրամասնեցվում են օտարման նպատակը հանրության գերակա շահ ճանաչելու պայմանները: Թեև պայմանները ներառում են դրույթ, ըստ որի՝ օտարման հիմք դիտարկվող հանրային շահը պետք է գերակայի օտարվող սեփականության սեփականատիրոջ շահերից, սակայն առավել հստակեցված չլինելու պարագայում այն որևէ հավելյալ արժեք չի հաղորդում արդեն իսկ գործող կարգավորումներին՝ իրավակիրառ պրակտիկայում վերածվելով լայնորեն կիրառվող հռչակագրային դրույթի: Նույն հոդվածի շրջանակներում սահմանվում է, որ եթե ձեռքբերողը պետությունը չէ, ապա գերակա շահ ճանաչելու մասին Կառավարության որոշման մեջ նշվում են որպես ձեռքբերող այլ սուբյեկտ հանդես գալու հիմնավորումները: Թեև այս կարգավորումը ողջունելի է, սակայն խիստ անբավարար է, քանի որ անհրաժեշտ է առավել համակարգային մոտեցում ցուցաբերել ձեռքբերողի ընտրության, սահմանված չափանիշներին վերջինիս համապատասխանության ստուգման և ընտրությունը հիմնավորելու հարցին՝ մշակելով այս գործընթացը սկսելու և իրականացնելու ամբողջական կառուցակարգ: Այս կառուցակարգը պետք է ենթադրի գործընթացների վաղ փուլերում սեփականատերերի, ինչպես նաև՝ կենսագործունեության միջավայրի փոփոխության առումով շահագրգիռ հասարակության ներկայացուցիչների մասնակցություն, ձեռքբերողների նախկին գործունեության ստուգում (due diligence) և դրա թափանցիկության ապահովում, ձեռքբերողների կողմից պետությանը ներկայացվող ֆինանսական երաշխիքների վերաբերյալ տեղեկատվության հրապարակայնություն և այլ անհրաժեշտ ընթացակարգեր: Հակառակ դեպքում առաջարկվող կարգավորումը իրավակիրառ պրակտիկայում կարող է վերածվել զուտ ֆորմալ ձևակերպումների զետեղմանը կառավարության որոշումների տեքստում առանց նախնական, թափանցիկ և բովանդակային գործընթացների ապահովման (այս մասով մանրամասն հիմնավորումներ են ներկայացված ԹԻՀԿ-ի կողմից 2024թ. իրականացված «Հանրության գերակա շահի նպատակով սեփականության օտարման վերաբերյալ օրենսդրության խնդիրները» վերլուծությամբ / https://www.transparency.am/hy/publication/pdf/382/11601/): Հաշվի առնելով Նախագծերով առաջարկվող փոփոխությունների ծավալը և կարգավորումների հանրային նշանակությունը՝ առաջարկում ենք իրականացնել հանրային քննարկումներ բոլոր շահագրգիռ կողմերի, քաղաքացիական հասարակության ներգրավմամբ նախագծերի հետագա լրամշակման նպատակով, որոնց ընթացքում կներկայացվեն նաև հավելյալ դիտարկումներ և առաջարկներ փաթեթում ներառված այլ նախագծերի վերաբերյալ: Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամ, Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիան կենտրոն

1․ Համաչափության և արդարացի փոխհատուցման սկզբունքը Նախագծով նախատեսվում է «Հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով սեփականության օտարման մասին» ՀՀ օրենքի (այսուհետ նաև՝ Օրենքի) 11-րդ հոդվածը լրացնել հետևյալ բովանդակությամբ 1․1 կետով․ «1.1. Եթե օտարման ենթակա սեփականության սեփականատերը չի խոչընդոտում սեփականության նկարագրության արձանագրության կազմման նպատակով օտարվող սեփականություն մուտք գործելուն կամ այլ կերպ անհնարին չի դարձնում օտարվող սեփականության հասանելիությունը, ձեռքբերողի հետ կնքում է սույն օրենքի 10-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված պայմանագիրը ու սահմանված ժամկետում և կարգով ազատում է օտարվող գույքը և հանձնում ձեռքբերողին (չի խոչընդոտում կամ այլ կերպ անհնարին չի դարձնում գույքի հանձնումը), ապա սեփականատիրոջը վճարվող համարժեք փոխհատուցման չափ է համարվում օտարվող գույքի շուկայական արժեքից երեսուն տոկոս ավելի գումարը: Նույն հոդվածում 1,2-րդ կետով նախատեսվող փոփոխությամբ․ «1․2․ Սույն հոդվածի 4․4-րդ մասով նախատեսված դեպքերում համարժեք փոխհատուցման չափ է համարվում նույն մասի հիման վրա որոշված շուկայական արժեքից տասնհինգ տոկոս ավելի գումարը:». Նույն հոդվածի 4․4 մասի համաձայն․ «4.4. Օտարվող գույքի սեփականատերը կամ օտարվող սեփականության նկատմամբ գույքային իրավունք ունեցող անձն իրավունք ունի օտարվող սեփականության, այդ թվում` անշարժ գույքի կամ անշարժ գույքի նկատմամբ գույքային իրավունքների շուկայական արժեքի վերաբերյալ կազմված գնահատման հաշվետվությամբ ամրագրված շուկայական արժեքի հետ համաձայն չլինելու դեպքում այն ստանալուց հետո 30 օրվա ընթացքում ձեռքբերողին ներկայացնել «Գնահատման գործունեության մասին» օրենքով սահմանված կարգով կազմված գնահատման նոր հաշվետվություն: Սույն մասով սահմանված կարգով ներկայացված գնահատման նոր հաշվետվությամբ օտարվող սեփականության շուկայական արժեքը սույն հոդվածով սահմանված սկզբնական գնահատման արդյունքում որոշված շուկայական արժեքը գերազանցելու դեպքում օտարվող սեփականության շուկայական արժեք է համարվում նոր հաշվետվությամբ ամրագրված շուկայական արժեքը: Ձեռքբերողը իրավունք ունի սույն մասով սահմանված գնահատման հաշվետվություններով ամրագրված արժեքների տարբերության հետևանքով իր կրած վնասների հատուցումը ստանալ նոր հաշվետվությունը տրամադրած գնահատողի քաղաքացիական պատասխանատվության ապահովագրության հաշվին:». Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ ոչ բոլոր դեպքերում է սեփականատիրոջը վճարվող համարժեք փոխհատուցման չափ համարվում օտարվող գույքի շուկայական արժեքի երեսուն տոկոս ավելի գումարը։ Մասնավորապես՝ այն դեպքերում, երբ սեփականատերը կամ օտարվող սեփականության նկատմամբ գույքային իրավունք ունեցող անձը համաձայն չէ գնահատման հաշվետվությամբ ամրագրված շուկայական արժեքի հետ և ներկայացնում է նոր գնահատման հաշվետվություն, և երբ այդ նոր հաշվետվությամբ շուկայական արժեքը գերազանցում է սկզբնական գնահատման արդյունքում որոշված շուկայական արժեքը, փոխհատուցման չափ է համարվում շուկայական արժեքից տասնհինգ տոկոս ավելի գումարը։ Անհասկանալի է փոխհատուցման չափերի նման տարբերակումը։ Բացի այդ, փոխհատուցման չափերը չեն կարող տարբերվել նույնանման փաստական հանգամանքերում գտնվող անձանց նկատմամբ միայն այն վերագնահատման հիմքով։ Այսպիսով, առաջարկում ենք սահմանել փոխհատուցման մեկ միասնական չափ։

2․Գույքի սեփականատերերի կրած վնասները Նախագծով նախատեսվել է Օրենքի 11-րդ հոդվածի 3-րդ մասը շարադրել հետևյալ բովանդակությամբ․ «3. Օտարվող սեփականության դիմաց սեփականատիրոջը տրամադրվում է նաև ձեռնարկատիրական գործունեության ընդհատման (դադարեցման) ժամանակաշրջանի, բայց ոչ ավելի, քան մեկ տարվա համար դրամական փոխհատուցում հարկային հայտարարագրի հիման վրա` կառավարության սահմանած կարգով: Կառավարության որոշմամբ սահմանված կարգով և պայմաններով սեփականատիրոջը տրամադրվում է նաև սոցիալական աջակցություն գույքի օտարման հետևանքով վերաբնակեցման և Կառավարության որոշմամբ սահմանված այլ սոցիալական ազդեցությունների դիմաց:». Նախագծով նախատեսվել է միայն ձեռնարկատիրական գործունեության ընդհատման դիմաց հայտարարագրի հիման վրա փոխհատուցում ստանալու հարցը, մինչդեռ թե՛ գործող օրենսդրությունը, թե՛ Նախագիծը չեն կարգավորում փոխատուցման հետ կապված կարևոր և Մարդու իրավունքների եվրապական դատարանի կողմից բազմիցս մատնանշված խնդրահարույց հարցերից մեկը՝ եկամտի միակ կամ հիմնական աղբյուրի կորստի, ապրուստը հոգալու միջոցներից զրկվելու հետ կապված փաստացի կորստի և այլ վնասների հետ կապված հարցեր, որոնք կարող են չծածկվել անգամ գույքի շուկայական արժեքի 30 տոկոսից ավել գումար փոխհատուցելու պարագայում՝ ստեղծելով անհամաչափ բեռ գույքի սեփականատերերի համար։ Ողջունելի է, որ նախատեսվել է գույքի սեփականատիրոջը սոցիալական աջակցության տրամադրումը գույքի օտարման հետևանքով վերաբնակեցման և Կառավարության որոշմամբ սահմանված այլ սոցիալական ազդեցությունների դիմաց, սակայն կրած վնասների վերաբերյալ կարգավորումը անհրաժեշտ է։ 29.07.2021-20.08.2021թթ․ Վարչապետի աշխատակազմի կողմից մշակվեց և շրջանառվեց «Հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով սեփականության օտարման մասին օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծ , որը այդպես էլ չընդունվեց։ Նախագծով առաջարկվում էր Օրենքի 11-րդ հոդվածը լրացնել հետևյալ բովանդակությամբ 1.1-րդ մասով․ «1․1․ Այլ վնասները կարող են ներառել եկամտի միակ կամ հիմնական աղբյուրի կորուստը, ապրուստը հոգալու միջոցներից զրկվելու հետ կապված փաստացի կորուստը, ծախսերը, որոնք ծագել են որպես օտարման անմիջական և ողջամիտ արդյունք, տրանսպորտային և գործառնական ծախսերը, տեղափոխման ծախսերը, ձեռնարկատիրական գործունեության ընդհատման ժամանակաշրջանի համար դրամական փոխհատուցումը՝ հարկային հայտարարագրի կամ պաշտոնապես սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հիման վրա, այլ կորուստներ կամ վնասներ:»։ Նշված Նախագիծն արտացոլումն էր Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ ՀՀ դեմ կայացված վճիռներում մատնանշված փոխհատուցման թերի կարգավորումների։ Մասնավորապես, Օսմանյանն ու Ամիրաղյանն ընդդեմ ՀՀ գործում դիմումատուները նշել են, որ որպես ընտանիք իրենք տնտեսապես կախված են եղել խնդրո առարկա հողից։ Այս փաստարկը չի հերքվել պատասխանող Կառավարության կողմից։ Հարկ է նշել, որ այս հիմնական հայեցակետը, մասնավորապես այն, որ օտարման հետևանքով դիմումատուները կորցրել են իրենց եկամտի հիմնական աղբյուրը, հաշվի չի առնվել ներպետական դատարանների կողմից՝ հատկացվող փոխհատուցման գումարի վերաբերյալ իրենց որոշումներում։ Դատարանները որոշել են, որ անկախ հանգամանքներից, դիմումատուներին պետք է տրամադրվի փոխհատուցում, որի չափը որոշվել է օտարման ենթակա տարածքում գտնվող անշարժ գույքի գների հիման վրա։ Նրանք չեն դիտարկել այն հարցը, թե արդյո՞ք տրամադրվող փոխհատուցումը կծածկի դիմումատուների՝ ապրուստը հոգալու միջոցներից զրկվելու հետ կապված փաստացի կորուստը, կամ արդյոք այն բավարար էր, որպեսզի նրանք ձեռք բերեն համարժեք հող այն տարածքում, որտեղ նրանք ապրում էին: ՄԻԵԴ-ը գտել է, որ դիմումատուները ստիպված են եղել առանձին ավելորդ բեռ կրել։ Հետևաբար, վիճարկվող օտարումն իրականացվել է Կոնվենցիայի թիվ 1 արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտմամբ (Օսմանյանը և Ամիրաղյանն ընդդեմ Հայաստանի [Osmanyan and Amiraghyan v. Armenia], թիվ 71306/11, §§70-71, 2018 թվականի հոկտեմբերի 11)) ։ Նախագծով առաջարկվող կարգավորումներով, երբ օտարվում է անձի սեփականությունը, ապա որպես փոխհատուցում վերջինիս վճարվում է օտարվող գույքի շուկայական արժեքից երեսուն տոկոս ավելի գումար։ Այսինքն, անկախ այն հանգամանքից, թե օտարվող գույքը հանդիսանում է անձի հիմնական կամ միակ եկամտի աղբյուրը, սեփականատերը միևնույնն է փոխհատուցվում է միայն իր գույքի շուկայական արժեքից երեսուն տոկոս ավելի գումարով։ Այս դեպքում հաշվի չի առնվում այն կարևոր հանգամանքը, որ տրված փոխհատուցումը չի ծածկում սեփականատիրոջ ապրուստը հոգալու միջոցներից զրկվելու հետ կապված փաստացի կորուստը։ Մինչդեռ կարող են լինել այնպիսի իրավիճակներ, երբ տվյալ անշարժ գույքի շուկայական գինն արտահայտող փոխհատուցումը՝ նույնիսկ օրենքով սահմանված լրացուցիչ տոկոսի ավելացմամբ, չհամարվի բավարար փոխհատուցում՝ գույքից զրկելու դիմաց։ Նախագծի հիմնավորմամբ նշվել է, որ «Նման իրավիճակ կարող է առաջանալ, մասնավորապես, այն դեպքում, երբ անձը զրկվում է իր եկամտի հիմնական, եթե ոչ միակ աղբյուրից, և առաջարկվող փոխհատուցումը չի համապատասխանում այդ կորստին: Սույն գործում դիմումատուները նշել են, որ որպես ընտանիք իրենք տնտեսապես կախված են եղել խնդրո առարկա հողից։ Հարկ է նշել, որ այս հիմնական հայեցակետը, մասնավորապես այն, որ օտարման հետևանքով դիմումատուները կորցրել են իրենց եկամտի հիմնական աղբյուրը, հաշվի չի առնվել ներպետական դատարանների կողմից՝ հատկացվող փոխհատուցման գումարի վերաբերյալ իրենց որոշումներում։ Դատարանները որոշել են, որ անկախ հանգամանքներից, դիմումատուներին պետք է տրամադրվի փոխհատուցում, որի չափը որոշվել է օտարման ենթակա տարածքում գտնվող անշարժ գույքի գների հիման վրա։ Նրանք չեն դիտարկել այն հարցը, թե արդյոք տրամադրվող փոխհատուցումը կծածկի դիմումատուների՝ ապրուստը հոգալու միջոցներից զրկվելու հետ կապված փաստացի կորուստը, կամ արդյոք այն բավարար էր, որպեսզի նրանք ձեռք բերեն համարժեք հող այն տարածքում, որտեղ նրանք ապրում էին: Ելնելով վերոնշյալից՝ Եվրոպական դատարանը գտել է, որ դիմումատուները ստիպված են եղել առանձին ավելորդ բեռ կրել»: 2021 թվականի դրությամբ Եվրոպական դատարանը հրապարակել է ևս 7 նմանատիպ վճիռ՝ արձանագրելով, որ դիմումատուներին տրված փոխհատուցումը՝ ներառյալ գույքի շուկայական արժեքից տասնհինգ տոկոս ավելի գումարը, համարժեք և բավարար չի եղել։ Նշենք, որ այս հարցի կապակցությամբ Վենետիկի հանձնաժողովը ևս դիտարկում էր կատարել՝ նշելով, որ Հայաստանում օտարման գործերի վերաբերյալ ՄԻԵԴ-ի նախադեպային իրավունքի համաձայն, էական է, որ օրենքը նախատեսի իրավիճակների քննարկման հնարավորություն, երբ օտարված գույքը զգալի եկամուտ է ստեղծում սեփականատիրոջ համար, ինչը հանգեցնում է օտարման հետևանքով եկամուտների զգալի կորստի: Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ առաջարկում ենք ներկայումս շրջանառվող նախագծում ներառել նաև փաստացի կրած կորստի և վնասի հետ կապված դրույթներ՝ այդ թվում՝ • եկամտի միակ կամ հիմնական աղբյուրի կորուստը, • ապրուստը հոգալու միջոցներից զրկվելու հետևանքով առաջացած փաստացի կորուստը, • ծախսերը, որոնք ծագել են որպես օտարման անմիջական և ողջամիտ արդյունք, • տրանսպորտային և գործառնական ծախսերը, • տեղափոխման ծախսերը, • ձեռնարկատիրական գործունեության ընդհատման ժամանակաշրջանի համար դրամական փոխհատուցումը՝ հարկային հայտարարագրի կամ պաշտոնապես սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հիման վրա, • նաև այլ կորուստներ կամ վնասներ։

Հարկ է նշել, որ խնդրահարույց և Նախագծում կարգավորված չեն նաև այն դեպքերը, երբ հանրության գերակա շահ ճանաչված անշարժ գույքը ինքնակամ կառույց է։ Նախագծով միայն նախատեսվում է Օրենքի 11-րդ հոդվածում 4-րդ մասի դ) կետի «գույքային իրավունքներով» բառերից հետո լրացնել հետևյալ խմբագրությամբ 4.1 մասը․ «4.1. Օտարվող սեփականության շուկայական արժեքը որոշելիս հաշվի չեն առնվում (չեն գնահատվում)Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով չհաշվառված ինքնակամ շենքերը կամ շինությունները: Հարկ է հստակորեն ամրագրել, որ անշարժ գույքն իր մեջ ներառում է նաև սահմանված կարգով հաշվառված ինքնակամ կառույցները։

3․ Գույքը գերակա հանրային շահ մի քանի անգամ ճանաչելը․ պետության մասնակցությունը և պատասխանատվությունը Շրջանառված նախագծերը հիմնականում վերաբերում են օտարվող գույքերի սեփականատերերի կողմից հնարավոր բողոքարկումների և գործողությունների հետևանքով գերակա հանրային շահին առնչվող գործընթացների անխոչընդոտ կատարմանը, սակայն կարևոր է ոչ միայն քաղաքացիների, այլ նաև իրավահարաբերության մյուս մասնակիցների՝ կառուցապատողների, կառավարության կողմից չարաշահումների կանխումը և դրանց նպաստող դրույթների ամրագրումը։ Ինքնին շատ կարևոր է հասարակության վստահությունը հանրային գերակա շահ ճանաչելու պրոցեսների հանդեպ։ Ակներև է, որ հանրային վստահությանը չեն կարող նպաստել ՀՀ պրակտիկայում տեղի ունեցած այն դեպքերը, երբ սահմանված ժամկետներում նպատակի իրագործումը չի սկսվել իրավաբանական անձանց կողմից և Կառավարությունը, փորձելով շրջանցել նշված ժամկետները, նոր որոշումներ է կայացրել՝ այդ տարածքները կրկնակի ճանաչելով հանրային գերակա շահ։ Նշված պրակտիկան խիստ անընդունելի է։ Պետությունը, հանձինս գործադիր իշխանության բարձրագույն մարմնի, կայացնելով գույքը գերակա հանրային շահ ճանաչելու մասին որոշում, անպայմանորեն պիտի պատասխանատվություն կրի նաև այդ որոշման ոչ միայն գույքն օտարողների, այլ նաև ձեռքբերողների կողմից պատշաճ կատարելու համար։ Ըստ այդմ, կարևոր է պետության վերահսկողական լծակների կատարելագործումն ու օրենսդրությամբ սահմանումը հանրային գերակա շահի իրականացման ողջ ընթացքում՝ բացառելով այն դեպքերը, երբ ժամկետի ավարտից հետո կարող է կայացվել նույն գույքը գերակա հանրային շահ ճանաչելու մասին նոր որոշում։ Գործող օրենքի 4-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն. «Հանրության շահը չի կարող համարվել գերակա, եթե օտարման նպատակի իրագործումը չի սկսվելու հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին կառավարության համապատասխան որոշումն ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ յոթ տարվա ընթացքում»: Օրենքը, սակայն, չի կարգավորում պետության վերահսկողության հարցերը՝ կապված հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին կառավարության համապատասխան որոշումն ուժի մեջ մտնելուց հետո մինչև յոթ տարին իրականացվող քայլերի և պատասխանատվության միջոցների հետ կապված։ Դժվար է չհամաձայնել, որ 7 տարի հետո իրագործումը չսկսած օտարման նպատակը չի կարող համարվել գերակա այն դեպքում անգամ, եթե Կառավարությունը ընդունի նոր որոշում։ Բացի այդ, Պետության մասնակցությունը չի կարող սահմանափակվել միայն գերակա հանրային շահ ճանաչելու մասին որոշման ընդունմամբ։ Դրական ենք գնահատում Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքում հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով օտարվող սեփականության ձեռքբերողի կողմից օտարման նպատակի կենսագործման ժամկետները խախտելու հետ կապված պատասխանատվություն սահմանելը։

4․ Քաղաքացիական և վարչական գործերի քննության ժամկետները Քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին օրենքով նախատեսվում է օրենսգիրքը լրացնել «Հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով սեփականության օտարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված` օտարվող սեփականության դիմաց փոխհատուցման չափի վիճարկման վերաբերյալ գործերի վարույթը» վերտառությամբ 27․6-րդ գլխով։ Նշված գլխում սահմանված չէ, թե այս վարույթով քննվող գործերը ի՞նչ ժամկետներում պետք է քննվեն։ Նախագծերի հիմնավորման մեջ նշվել է այս խնդիրը, մասնավորապես․ «Դատավարական որոշ կանոններ սահմանված են հենց «Հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով սեփականության օտարման մասին» օրենքում, օրինակ` հայցադիմում ներկայացնելու կարգը, քննարկման ենթակա հարցերի շրջանակը, քննության ժամկետները` այն պայմաններում, երբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով այդպիսի հատուկ կանոններ սահմանված չեն»: Վարչական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքով նախատեսվում է օրենսգրքի 200․6-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանել «Սույն գլխով նախատեսված գործերը վարչական դատարանը քննում և վճիռ է կայացնում դիմումը վարույթ ընդունելու օրվանից հետո երկու ամսվա ընթացքում»: Գործերի քննության 2-ամսյա ժամկետը սահմանվել է միայն Վարչական դատարանում գործի քննության վերաբերյալ, մինչդեռ դատական պրակտիկան ցույց է տալիս, որ նշված գործերը հետագայում բողոքարկվում և քննվում են նաև վերադաս ատյանների կողմից, որոնց դեպքում արդեն գործերի քննության ժամկետները օրենսդրությամբ բացակայում են։ Այս իրավիճակը խիստ խնդրահարույց է ողջամիտ ժամկետում գործի քննության սկզբունքի տեսանկյունից՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ՄԻԵԴ նախադեպային իրավունքի համաձայն` գործերի քննության ժամկետների ողջամտությունը որոշելիս հիմք է ընդունվում գործի ամբողջական քննության ժամկետը բոլոր ատյաններում, այլ ոչ թե միայն մեկ ատյանում, թեև չի բացառվում, որ մեկ ատյանում գործը այնքան երկար քննվի, որ առանց վերադաս ատյանների բողոքարկման վարույթների անգամ հանգեցնի ողջամիտ ժամկետում գործի քննության սկզբունքի խախտման։ Բացի այդ, հաշվի առնելով նշված գործերի բնույթը՝ անհրաժեշտ է սահմանել նման գործերի քննության ողջամիտ ժամկետներ բոլոր ատյաններում, և ոչ միայն մեկ ատյանի համար։ Ըստ այդմ, առաջարկում ենք թե քաղաքացիական, թե վարչական դատավարության կարգով քննվող ներդրվող վարույթների դեպքում սահմանել, որ քննված գործերի ընդհանուր քննությունը դատական բոլոր ատյաններում միասին վերցրած չի կարող գերազանցել 6-ամսյա ժամկետը։

․ Վարչական դատարան դիմելու ժամկետները «Վարչական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքով նախատեսվել են գերակա շահ ճանաչելու վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշումը վիճարկելու նպատակով վարչական դատարան դիմելու ժամկետներ։ Համաձայն 200․3-րդ հոդվածի․ «Սույն գլխով նախատեսված գործերով ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք Վարչական դատարան կարող են դիմել գերակա շահ ճանաչելու վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշումն ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ մեկամսյա ժամկետում»: Օրենքի 7-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն․ «Հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին կառավարության որոշումն ուժի մեջ մտնելուն հաջորդող յոթ օրվա ընթացքում պատշաճ ձևով ուղարկվում է օտարվող սեփականության սեփականատիրոջը և օտարվող սեփականության նկատմամբ պետական գրանցում ունեցող գույքային իրավունքներ ունեցող անձանց»: Այսպիսով, Նախագծով նախատեսվել է գերակա շահ ճանաչելու վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշման բողոքարկման մեկամսյա ժամկետ, ընդ որում ժամկետի հաշվարկի մեկնարկը կապված է կառավարության որոշումն ուժի մեջ մտնելու հետ։ Ընդ որում, օտարվող գույքի սեփականատերերը ծանուցվում են 7 օրվա ընթացքում։ Գտնում ենք, որ բողոքարկման ժամկետների հաշվարկը անհրաժեշտ է առկախել ոչ թե որոշման ուժի մեջ մտնելու հետ, այլ շահագրգիռ անձանց ծանուցման, քանի որ չի բացառվում, որ որոշումն ուղարկվի կամ շահագրգիռ անձի կողմից ստացվի 10 կամ ավելի օր անց։ Առաջարկում ենք Վարչական դատավարության օրենսգրքում նախատեսվող 200․3-րդ հոդվածը սահմանել հետևյալ խմբագրությամբ․ «Սույն գլխով նախատեսված գործերով ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք Վարչական դատարան կարող են դիմել գերակա շահ ճանաչելու վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշման մասին ծանուցվելուց հետո՝ մեկամսյա ժամկետում»:

6․ Հանրության գերակա շահերին առնչվող բոլոր տեսակի գործերով անվճար իրավաբանական օգնության տրամադրումը Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով սեփականության օտարման դեպքերում անձինք իրենց կամքից անկախ ներքաշվում են իրավական բարդ գործընթացների մեջ և հաճախ չեն ունենում հնարավորություն դիմել փաստաբանի օգնության՝ առաջարկում ենք հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով սեփականության օտարմանն առնչվող քաղաքացիական և վարչական գործերով անձանց իրավունքների պաշտպանությանը ներառել «Փաստաբանության մասին» օրենքի 41-րդ հոդվածում սահմանված անվճար իրավաբանական օգնություն նախատեսող դեպքերի շարքում։