Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի նախագիծ

8 - За
4 - Против

Все рекомендации по содержанию проекта включаются в кратком содержании,онлайн письма - в течении 2 рабочих дней, эл. письма - в течении 10 рабочих дней

project.digest.no	Автор предложения, дата получения	Содержание предложения	Заключение	Сделанные изменения
	1	2	3	4
1	Գրիշա Բալասանյան 23.11.2019 13:46:22	Գործող քրեական օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 2-րդ մասով՝ «Ցմահ ազատազրկման չեն կարող դատապարտվել հանցանքը կատարելիս տասնութ տարին չլրացած անձինք, հանցանք կատարելու կամ դատավճիռ կայացնելու պահին հղի վիճակում գտնվող կանայք»: Իսկ նախագծի 69-րդ հոդվածի 2-րդ մասով հետընթաց է գրանցվում, երբ հղի կանայք դուրս են մնում այդ ցանկից և առաջարկվում է՝ «Ցմահ ազատազրկման չեն կարող դատապարտվել հանցանքը կատարելիս տասնութ տարին չլրացած անձինք»: Ստացվում է, որ հղի կանայք ևս կարող են ցմահ ազատազրկման դատապարտվել:	Չի ընդունվել:	Հարկ է նշել, որ գործնականում կարող են կատարվել այնպիսի արարքներ, որոնց դեպքում անհրաժեշտ լինի նշանակել ամենախիստ պատիժը, այն է՝ ցմահ ազատազրկումը: Եվ այս դեպքում կաշկանդվել միայն այն հանգամանքով, որ անձը հղի է, կարծում ենք՝ արդարացված չէ:
2	Գրիշա Բալասանյան 23.11.2019 14:26:16	Թե գործող քրեական օրենսգրքով, թե նախագծով ցմահ ազատազրկման կարող են դատապարտվել 18 տարին լրացած անձինք: Մինչդեռ հույս կար, որ նախագծով մեկ քայլ առաջ կգնայինք և կսահմանվեր երիտասարդ չափահասների արդարադատության (Young adults justice) համար այլ մոտեցումներ: Այդ առումով, անշուշտ առաջընթաց կա, և առանձին գլուխներով տարբերակված մոտեցում է ցուցաբերվում 18-21 տարեկան չափահաս երիտասարդների նկատմամբ, սակայն, նախագծի 69-րդ հոդվածի 2-րդ մասը ևս լրացման անհրաժեշտություն ունի: Նախագծով սահմանվում են մի շարք դեպքեր, երբ ավելի մեղմ վերաբերմունք է ցուցաբերվում և պատժաչափ սահմանվում 18-21 տարեկանների նկատմամբ: Մասնավորապես՝ 107-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանվում է, որ՝ «Տասնութից մինչև քսանմեկ տարին լրանալը միայն ոչ մեծ ծանրության հանցանքներ կատարած անձանց նկատմամբ ազատազրկումը, ըստ հանցագործությունների համակցության, չի կարող գերազանցել հինգ, միայն միջին ծանրության կամ ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցանքներ կատարած անձանց նկատմամբ՝ ութ, իսկ ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցանքներ կատարած անձանց նկատմամբ` քսան տարին»: 108-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանվում է, որ «Դատավճիռների համակցությամբ ազատազրկման ձևով վերջնական պատիժը վերջին հանցանքը կատարելու պահին տասնվեց տարին չլրացած անձանց նկատմամբ չի կարող գերազանցել տասը, տասնութ տարին չլրացած անձանց նկատմամբ` տասներկու, իսկ քսանմեկ տարին չլրացած անձանց նկատմամբ` քսանհինգ տարի ժամկետը»: Սակայն, անհասկանալիորեն ցմահ ազատազրկման տարիքային շեմը սկսվում է 18 տարեկանից: Ցմահ ազատազրկման դեպքում պետք է հաշվի առնել մի շարք գործոններ, իսկ երիտասարդների դեպքում այդ գործոնները շատ են: Վերջիններս ունեն մի շարք անձնային առանձնահատկություններ և չի կարելի նրանց ազատազրկել այնպես, ինչպես օրինակ, հասուն, ավելի գիտակից 30-50 տարեկաններին: Սխալ է երիտասարդների դեպքում վերցնել միայն ֆիզիկական տարիքը: Իսկ ուր մնաց հոգեբանական տարիքը, այդ տարիքին բնորոշ հոգեբանական առանձնահատկությունները: Կան բազմաթիվ գիտական վերլուծություններ, որ հաճախ անձի ֆիզիկական տարիքը չի համընկնում ֆիզիկական տարիքի հետ: Եվ առհասարակ՝ չափահասության և անչափահասության սահմանը խիստ հարաբերական է, հետևաբար չի կարելի այս դեպքում հիմք ընդունել զուտ օրենքով սահմանված չափահաս դառնալու տարիքը: Ստացվում է, որ օրենսդիրը լուսանցք չի թողնում և անձը նույնիսկ մեկ րոպեի տարբերությամբ դառնում է ամբողջովին հասուն, գիտակից… Օրինալ, եթե անձի 18 տարեկանը լրանում է նոյեմբերի 23-ին և նա քրեորեն պատժելի արարք է կատարում նոյեմբերի 22-ին՝ ժամը 23:59 րոպեին, նա չի կարող դատապարտվել ցմահ ազատազրկման, իսկ եթե նույն արարքը կատարել է արդեն նոյեմբերի 23-ին՝ ժամը 00:01 րոպեին, կարող է ցմահ ազատազրկման դատապարտվել, քանի որ լրացել է արդեն 18 տարեկանը: Սա ոչ միայն անտրամաբանական է, այլև ոչ մարդասիրական: Առավել ևս, որ նախագծով հեղինակներն ընդունել են, որ 18-21 տարեկաններն ունեն առանձնահատկություններ և որոշ դեպքերում տարբերակված մոտեցում է ցուցաբերվել: 18-21 տարեկանների մոտ, հաճախ նույնիսկ մինչև 24 տարեկանը ուղեղը զարգացման փուլում է և անընդունելի է այդ փուլում մարդկանց դատապարտել ցմահ ազատազրկման: Այստեղ պետք է սահմանվի ժամկետային առավելագույն ազատազրկման ձևով պատժաչափի հնարավորություն, օրինակ՝ մինչև 20 տարի, սակայն ոչ ցմահ:	Չի ընդունվել:	Ներկայացված առաջարկի առնչությամբ հարկ է նշել, որ գործնականում կրիմինալ ակտիվությունը նկատվում է հենց այս շրջանում, և բացի այդ, կարող են կատարվել այնպիսի արարքներ, որոնց դեպքում անհրաժեշտ լինի նշանակել ամենախիստ պատիժը, այն է՝ ցմահ ազատազրկումը:
3	Գրիշա Բալասանյան 23.11.2019 14:39:33	Իմ նախորդ հիմնավորումների հիման վրա առաջարկում եմ քրեական օրենսգրքի նախագծի 69-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նշված «18 տարին լրացած անձինք» փոխել «21 տարին լրացած անձինք» բառերով:	Չի ընդունվել:	Ներկայացված առաջարկի առնչությամբ հարկ է նշել, որ գործնականում կրիմինալ ակտիվությունը նկատվում է հենց այս շրջանում, և բացի այդ, կարող են կատարվել այնպիսի արարքներ, որոնց դեպքում անհրաժեշտ լինի նշանակել ամենախիստ պատիժը, այն է՝ ցմահ ազատազրկումը:
4	Գրիշա Բալասանյան 23.11.2019 15:16:27	նախորդ գրառումներիցս մեկում վրիպակ կա. «Կան բազմաթիվ գիտական վերլուծություններ, որ հաճախ անձի ֆիզիկական տարիքը չի համընկնում ֆիզիկական տարիքի հետ» կարդալ՝ «ֆիզիկական տարիքը չի համընկնում հոգեբանական տարիքի հետ»:	Ընդունվել է ի գիտություն:
5	Կարին Աբրահամյան 25.11.2019 12:21:25	1. Քրեական օրենսգրքի նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի 15-րդ կետի համաձայն` նվազագույն աշխատավարձը «Նվազագույն ամսական աշխատավարձի մասին» ՀՀ օրենքում սահմանված նվազագույն ամսական աշխատավարձի չափն է, իսկ նախագծի 58-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն` տուգանքը համարվում է պատժի տեսակ: Ավելին, տուգանքը կիրառվում է թե' որպես հիմնական, թե' որպես լրացուցիչ պատժատեսակ (հոդված 59, մաս 3): Նախագծի 61-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն` հանցանք կատարած անձի եկամուտի չափը պարզելու անհնարինության դեպքում տուգանքի չափը որոշվում է հանցանքը կատարելու պահին ՀՀ-ում սահմանված ամսական նվազագույն աշխատավարձի չափով: «Նվազագույն ամսական աշխատավարձի մասին» ՀՀ օրենքի (ՀՕ-66-Ն) 3-րդ հոդվածի համաձայն` «Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքերի, օրենքների, ……. ակտերի իմաստով որպես հաշվարկային հիմք չի կարող ընդունվել սույն օրենքով սահմանված նվազագույն ամսական աշխատավարձը: Նշված ակտերում, որպես հաշվարկային հիմք, պահպանվում է գործող 1000 դրամը:»: Նշված դրույթներից ակնհայտ է, որ Նախագծով ներկայացվող հասկացության և «Նվազագույն ամսական աշխատավարձի մասին» ՀՀ օրենքի միջև առկա է հակասություն. ուստի անհրաժեշտ է վերջիններս համապատասխանեցնել: Միաժամանակ, հոդվածով նախատեսված պատժաչափը խիստ անհամաչափ է. մի դեպքում Նախագծի 58-րդ հոդվածով նախատեսվում է ամսական եկամուտի հնգապատիկից մինչև հիսնապատիկի չափով տուգանք` կախված արարքի ծանրության աստիճանից, մեկ այլ դեպքում` ամսական նվազագույն աշխատավարձի չափով, եթե հնարավոր չէ պարզել եկամտի չափը: Ներկայումս գործող օրենսդրության շրջանակներում, եթե անձի եկամուտը կարող է կազմել մի քանի միլիոն դրամ, ապա նվազագույն ամսական աշխատավարձը կազմում է 55 000 (նոր կարգավորումներով` 68 000) դրամ: Այսինքն, նմանատիպ ձևով սանկցիա սահմանելն կարող է չարաշահումների տեղիք տալ: 2. Քրեական օրենսգրքի 286-րդ հոդվածով նախատեսված խուլիգանության հանցակազմն առաջարկվում է վերանայել` հաշվի առնելով ՀՀ Վճռաբեկ դատարանի տարբեր գործերով կայացրած որոշումները: Բացի այդ, անհրաժեշտ է 287-րդ հոդվածի և սույն հոդվածի միջև հստակ տարբերակում մտցնել, քանի որ դրանք նույնականանում են:	Ընդունվել է մասնակի:	Ներկայացված առաջարկի առնչությամբ հարկ է նշել հետևյալը. 1) Մշակվում է այլ օրենքներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին նախագծերի փաթեթ, որով քրեական օրենսգրքի կապակցությամբ նվազագույն աշխատավարձի մասով նախատեսվելու է բացառություն: 2) Տուգանքի չափի առնչությամբ հարկ է նշել, որ Նախագծի համաձայն՝ տուգանքը որպես հիմնական պատիժ սահմանվում է ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցագործությունների համար՝ հանցանք կատարած անձի ամսական եկամտի հնգապատիկից հիսնապատիկի չափով, իսկ որպես լրացուցիչ պատիժ՝ ծանր և առանձնապես ծանր՝ գույքային վնաս պատճառելու հետ կապված հանցագործությունների համար՝ հանցանք կատարած անձի ամսական եկամտի կրկնապատիկից քսանապատիկի չափով։ Ամսական եկամուտը տուգանքի չափի որոշման հարցում որպես ելակետ ընդունելը գտնում ենք, որ արդարացի պատիժ նշանակելու և պատժի նպատակներին հասնելու անհրաժեշտ պայման է: 3) Հարկ է նշել, որ 287-րդ հոդվածում (վերահամարակալվել է որպես 285-րդ հոդված) նախատեսվել է բացառություն խուլագինության համար:
6	Դավիթ Թումասյան 29.11.2019 07:49:49	1. Նախագծի 1-ին հոդվածի 9-րդ կետով սահմանվող բռնությունը բավարար չէ երեխայի նկատմամբ բռնությունը մեկնաբանելիս, քանի որ, օրինակ անտեսումը, ծնողական իրավունքների չարաշահումը և այլ դրսևորումներն առհասարակ նախատեսված չեն: Նախագծի 1-ին հոդվածը ցանկալի է լրացնել հետևյալ բովանդակությամբ 25-րդ և 26-րդ կետերով՝ 25) պոռնկություն՝ անձի կողմից անձանց անորոշ շրջանակի հետ վճարի, այլ հատուցման կամ դրանց խոստումի դիմաց սեռական հարաբերություն ունենալը կամ սեռական բնույթի ծառայություններ մատուցելը, որն իրականացվում է պարբերաբար, 26) երեխայի պոռնկություն՝ երեխային սեռական բնույթի գործողությունների համար օգտագործելը՝ վճարի, այլ հատուցման կամ դրանց խոստումի դիմաց՝ անկախ այն հանգամանքից, թե այդ վճարը, այլ հատուցումը կամ խոստումը տրվում է երեխային, թե՝ երրորդ անձին 2. Նախագծի 187-րդ և 188-րդ հոդվածների վերնագրում անհրաժեշտ է ավելացնել «կամ շահագործումը» բառերը, քանի որ դիսպոզիցիայում նկարագրվող գործողությունները ներառում են նաև այն, այլ ոչ միայն թրաֆիքինգը: Թրաֆիքինգն ընդամենը 5 գործողություն է հավաքագրելը, տեղափոխելը, փոխանցելը, թաքցնելը կամ ստանալը, մնացած գործողությունները շահագործում են: 3. Նախագծի 187-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սանկցիայի վերին շեմը մեղմացվել է առանց որևէ հիմնավորման: նույն հոդվածի 4-րդ մասով սահմանելով շահագործման ձևերը հարկ է նշել, որ երեխայի շահագործումն ի լրումն վերը նշվածների պետք է ներառի նաև՝ աշխատանքի վատթարագույն ձևերը, հակաիրավական գործունեության մեջ ներգրավելը /այլ ոչ միայն հարկադրելը/, երեխայի հարկադիր ամուսնությունը կամ վաղ ամուսնությունները 4. Քանի որ Նախագծի 199-րդ հոդվածը քրեական պատասխանատվություն է նախատեսում սեքսուալ բնույթի գործողություններ կատարելը տասնվեց տարին չլրացած անձի նկատմամբ: Այս ձևակերպման դեպքում 16-18 տարեկան երեխաներն ինցեստից պաշտպանված չեն: Հետևաբար անհրաժեշտ է առանձին հոդվածով պատասխանատվություն նախատեսել մերձավոր ազգականների կողմից 16-18 տարեկան երեխաների հետ սեքսուալ բնույթի գործողություններ կատարելու համար: Այս դեպքում առավել արդիականանում է սահմանումների մեջ մերձավոր ազգական եզրույթը ներկայացնելիս հորեղբայր, հորաքույր, քեռի, մորաքույր նախատեսելը: Առաջարկվող արարքի քրեականացումը պայմանավորված է երեխաների կախվածությամբ և տարիքային զարգացվածությամբ, այլ ոչ թե վերացնում է սեռական ազատություն ձեռքբերելուն հակադրություն առաջացնելը: 5. Նախագծի 199-րդ հոդվածի 4-րդ մասը չի բխում երեխայի լավագույն շահերից և ստեղծում է անհիմն տարբերակված մոտեցում՝ 1 ամսում 5 հարաբերության ենթարկված երեխայի դեպքում արարքը չի կարող դիտվել որպես մեկ հանցագործություն: 6. Նախագծի 200-րդ հոդվածը չի ներառում գրումինգի հասկացությունը, որի քրեականացումը խիստ կարևոր է երեխաների նկատմամաբ սեռական հանցագործությունների դեմ պայքարում 7. Նախագծի 230, 231, 232 և 236-րդ հոդվածների սանկցիաները մեղմ են, ցանկալի է քննարկել դրանց խոստացան հարցը 8. Նախագծի 232-րդ հոդվածը՝ նախատեսված վերնագրով դառնալու է չկիրառվող, քանի որ երեխայի առք ու վաճառքը ստրկության տարատեսակ է, քանի որ խնամքը ստանձնելիս անձը երեխայի վաճառում է և դրանով իսկ եկամուտ ստանալով շահագործում երեխային: Այսինք՝ ծնողը վաճառելով երեխային, անգամ խնամքը ստանձնելու նպատակով, միևնույնն է կատարում է երեխայի նկատմամբ գույքին բնորոշ գործողություններ և հետապնդում իր շահը, որն արդեն կբացառի 232-րդ հոդվածով որակում: Այստեղ կա՛մ ցանկալի է հստակեցնել խնամքը ստանձնելու նպատակը, քանի որ բացի վերը նշված պատճառաբանությունից, նաև 188-րդ հոդվածին տեղից էլ շատ հղումներ կան շահագործման առնչությամբ, կարող է խառնաշփոթ առաջացնի, այսինքն այս հոդվածը հղում է 188-ին, իսկ դա որակելու համար նաև պետք է բացառել 229, 230-րդ հոդվածները, կա՛մ երեխայի առք ու վաճառքի բոլոր դեպքերը համարել թրաֆիքինգ կամ շահագործում և նման հոդված առհասարակ չնախատեսել: 9. Նախագծի 233-րդ հոդվածում «խուսափելը» բառից հետո լրացնել «կամ փաստացի չիրականացնելը կամ երեխային տեսակցվելն արգելելը, դրան համոզելը կամ այլ եղանակով ներշնչելը», քանի որ դրանք գործնականում խոչընդոտելու կատարման եղանակներն են: 10. Նախագծի 287-րդ հոդվածի վերնագրից պետք է հանել «սեքսուալ կամ» բառերը քանի որ դիսպոզիցիայում սեքսուալ վարքագծի մասին ոչինչ չի ասվում և չի էլ կարող ասվել, քանի որ էքսհիբիցիոնիստական վարքագիծն այն ներառում է: Ավելին նույն հոդվածի 2-րդ մասում էքսհիբիցիոնիստական վարքագծի սահմանման մեջ պետք է նշվի սեռական շարժառիթի պարտադիր առկայությունը: Հակառակ դեպքում ցանկացած մերկացման փաստ կդիտվի որպես հանցագործություն: 11. Նախագծի 288-րդ հոդվածում սահմանելով կավատության համար պատասխանատվություն որպես ծանրացնող և առավել ծանրացնող հանգամանքներ նախատեսված են անչափահասի և 14 տարին չլրացած անձի նկատմամբ այդ արարքները կատարելը: Սակայն, կավատությունը շահադիտական նպատակով կամ այլ ստոր դրդումներով այլ անձի պոռնկությամբ զբաղվելուն ներգրավելն է կամ հակելը կամ պոռնկությամբ զբաղվող անձի անվտանգությունը ապահովելը: Երեխայի նկատմամաբ այդ գործողությունները պետք է որակվեն որպես երեխայի թրաֆիքինգ կամ շահագործում, հետևաբար այս ծանրացնող հանգամանքները պետք է հանվեն: 12. Նախագծի 290-րդ հոդվածի 2-րդ մասում պետք է նախատեսվի նաև մանկական պոռնոգրաֆիան դիտելը որպես քրեորեն պատժելի արարք՝ ելնելով Բուդապեշտի կոնվենցիայով ստանձնած պարտավորություններից:	Ընդունվել է մասնակի:	Ներկայացված առաջարկների առնչությամբ հարկ է նշել հետևյալը. 1) «Բռնություն» հասկացության ներքո չի դիտարկվում անտեսումը, ծնողական իրավունքների չափաշահումը կամ այլ դրսևորումները: Բացի այդ, հարկ է նկատի ունենալ, որ անտեսումը Նախագծում դիտարկվում է ոչ թե բռնության դրսևորում, այլ դաստիարակության պարտականության չկատարում: Ըստ այդմ՝ փոփոխություն կատարելու անհրաժեշտությունը բացակայում է: 2) Կարծում ենք, որ պոռնկության և մանկական պոռնոգրաֆիայի հասկացությունները մասնագիտական քննարկման առարկա են, բացի այդ, Նախագծի 1-ին հոդվածում զետեղված են բացառապես գործածվող հիմնական հասկացությունները: Պետք է նաև նկատի ունենալ, որ քննարկվող հասակցությունները հանրածանոթ են: Ըստ այդմ՝ նշված հասկացությունները բացահայտելու կարիք չկա: 3) Հարկ է նշել, որ խնդրո առարկա հանցակազմերի վերնագրերն ընդհանրական են, իսկ դիսպոզիցիայում առավել մանրամասն ներկայացվում է արարքի օբյեկտիվ կողմը: Ըստ այդմ՝ լրացման անհրաժեշտությունը բացակայում է: 4) Նախագծում մարդու թրաֆիքինգի, ինչպես նաև երեխայի կամ հոգեկան խանգարման հետևանքով իր արարքի բնույթն ու նշանակությունը գիտակցելու կամ դա ղեկավարելու հնարավորությունից զրկված անձի թրաֆիքինգի համար նախատեսված սանկցիաները խստացվել են: 5) Շահագործման դրսևորումների առնչությամբ հարկ է նշել, որ աշխատանքի վատթարագույն ձևերն ընդգրկվում են ստրկության կամ ստրկությանը նմանվող վիճակի մեջ դնելու ներքո: Հակաիրավական գործունեության մեջ ներգրավելը նախատեսված չէ որպես առանձին դրսևորում, քանի որ շահագործման ներքո դիտվում են կամքին հակառակ կատարվող գործողությունները, ըստ այդմ՝ գործածվում է «հարկադրելը» եզրը: Ինչ վերաբերում է հարկադիր, վաղ տարիքում երեխաների ամուսնությունը, ապա հարկ է ընդգծել, որ այն կդիտարկվի որպես արարք կատարելուն հարկադրելը, եթե բացակայեն այլ հանցակազմերի հատկանիշները: 6) Նախագիծը քրեական պատասխանատվություն է նախատեսում տասնվեց տարին չլրացած անձի նկատմամբ սեքսուալ բնույթի գործողություններ կատարելու համար՝ հիմքում ունենալով գործող Քրեական օրենսգրքի կարգավորումները: 7) Նախագծի 199-րդ հոդվածի (վերահամարակալվել է որպես 197-րդ հոդված) 4-րդ մասը հանվել է: 8) Նախագծում առկա է «Հետապնդումը» վերտառությամբ հանցակազմը, որի շրջանակներում քրեական պատասխանատվություն է նախատեսվում անձին հետապնդելու` անձին պարբերաբար հետևելու, պարբերաբար անպարկեշտ առաջարկություններ անելու, անցանկալի հաղորդակցության մեջ ներգրավելու կամ պարբերաբար անձի անձնական իրերի վրա գրառումներ կատարելու, կամ անձի տվյալներով առցանց կեղծ անուններով հաշիվներ բացելու կամ սուտ տեղեկություններ տարածելու համար: 9) Առաջարկի 7-րդ կետով վկայակոչված հանցակազմերի սանկցիաներում առկա են այնպիսի պատժատեսակներ, որոնցից օգտվելով դատարանը կոնկրետ իրավիճակում կարող է նշանակել արդարացի պատիժ: Ըստ այդմ՝ գտնում ենք, որ սանկցիաներում փոփոխություն կատարելու անհրաժեշտությունը բացակայում է: 10) Հարկ է նշել, որ ներկայացված իրավիճակում արարքը կորակվի 232-րդ հոդվածով (վերահամարակալվել է որպես 230-րդ հոդված), եթե առկա չլինի 186-րդ հոդվածով նախատեսված հանցանքը: 11) Նախագծի 233-րդ հոդվածից (վերահամարակալվել է որպես 231-րդ հոդված) «խուսափելը» եզրույթը հանվել է: Միաժամանակ, հարկ է նկատել, որ առաջարկում թվարկված դեպքերը խոչընդոտելոը մասնակի դրսևորումներ են: ըստ այդմ՝ դրանք լրացուցիչ մատնանշելու անհրաժեշտությունը բացակայում է: 12) Նախագծի 287-րդ հոդվածի (վերահամարակվել է որպես 285-րդ հոդված) դիսպոզիցիայում մատնանշվել է նաև սեքսուալ բնույթի գործողություններ կատարելը: 13) Նախագծի 288-րդ հոդվածից (վերահամարակվել է որպես 287-րդ հոդված) նշված ծանրացնող հանգամանքները հանվել են: 14) Մանկական պոռնոգրաֆիան դիտելը քրեականացնելու առնչությամբ հարկ է նշել, որ Նախագծում զետեղվել են այն բոլոր դրսևորումները, որոնք առկա են Բուդապեշտի կենվենցիայի 9-րդ հոդվածում. վերջինս չի նախատեսում մանկական պոռնոգրաֆիան դիտելը:
7	ՓԻՆՔ իրավապաշտպան հասարակական ՀԿ 04.12.2019 17:39:41	Առաջարկում ենք 72-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետը վերաձևակերպել՝ հետևյալ խմբագրմամբ՝ 7) հանցանքը գաղափարախոսական, ազգային, էթնիկական, ռասայական կամ կրոնական, ինչպես նաև սեռական կողմնորոշմամբ և/կամ գենդերային ինքնությամբ պայմանավորված ատելության, անհանդուրժողականության կամ թշնամանքի կամ այլ սոցիալական խմբի նկատմամբ ատելության, անհանդուրժողականության կամ թշնամանքի կամ կրոնական մոլեռանդության շարժառիթով կատարելը, Հիմնավորում. Գտնում ենք, որ 72-րդ հոդվածում նախատեսված արարքը ծանրացնող հանգամանքների շարքում սեռական կողմնորոշմամբ և/կամ գենդերային ինքնությամբ պայմանավորված ատելության, անհանդուրժողականության շարժառիթի ուղղակիորեն ներառումը նույնքան կարևոր է, որքան գաղափարախոսական, ազգային, էթնիկական, ռասայական կամ կրոնական ատելության, անհանդուրժողականության կամ կրոնական մոլեռանդության շարժառիթներինը։ Հոդվածի առաջին մասի յոթերորդ կետում ատելությամբ, անհանդուրժողականությամբ պայմանավորված հանցագործությունների շարժառիթների նախատեսվող բաց ցանկը, իհարկե, տալիս է լայն մեկնաբանման հնարավորությունը, ինչը, սակայն, չի բացառում այն շարժառիթների հստակ նախատեսումը՝ որոնցով պայմանավորված ատելության հիմքով հանցագործությունները զգալի տարածում ունեն երկրում։ Ձևակարպումը, որը տրված է նախագծում, այն է՝ «հանցանքը գաղափարախոսական, ազգային, էթնիկական, ռասայական, սոցիալական կամ կրոնական ատելության, անհանդուրժողականության կամ թշնամանքի կամ կրոնական մոլեռանդության շարժառիթով կատարելը», չի համապատասխանում իրավական որոշակիության սկզբունքին։ Մասնավորապես, օրենքի մեկնաբանման տեսանկյունից որոշակի չէ «սոցիալական ատելություն, անհանդուրժողականություն» հասկացությունը և իրավակիրառ պրակտիկայում կարող է հանգեցնել տարընթերցման և օրենքի ոչ միատեսակ կիրառության։ Հետևաբար նման ոչ հստակ ձևակերպումը կարող է հանգեցնել մի իրավիճակի, երբ անձի համար անկանխատեսելի են իր արարքի իրավական բովանդակությունն ու հետևանքները։ Միևնույն ժամանակ, անձանց սեռական կողմնորոշմամբ և/կամ գենդերային ինքնությամբ պայմանավորված հանցագործությունների բազմակողմանի, լրիվ, օբյեկտիվ քննություն ապահովելու տեսանկյունից անհրաժեշտ ենք համարում նշյալ հիմքերի ամրագրումը ծանրացնող հանգամանքների շարքում։ Հարկ է նշել, որ 2003թ-ից ի վեր նշված հիմքով որևէ հանցագործություն իրավակիրառ մարմինների պրակտիկայում չի արձանագրվել։ Այս մասին է վկայում ՀՀ ոստիկանության կողմից «Փինք» իրավապաշտպան ՀԿ-ի 02.09.2016թ. և 06.10.2016թ. պաշտոնական հարցումներին ի պատասխան տրամադրված տեղեկատվությունը։ Ատելությա հիմքով հանցագործությունները պետության կողմից արդյունավետ կերպով չհասցեավորելու արդյունքում արձանագրված դեպքերը քննվում են որպես հասարակ հանցագործություններ և գործի քննության ընթացքում հաշվի չի առնվում արարքի շարժառիթը։ Արդյունքում պատշաճ չի գնահատվում նաև դրա վտանգավորության աստիճանը։ Այս գործերը, հետևաբար, չեն ենթարկվում արդյունավետ, լրիվ, բազմակողմանի քննության և նման պայմաններում քրեական պատժի նպատակը՝ այն է՝ արդարության վերականգնումը, չի կարող իրագործվել։ Բացի այդ, ատելության հիմքով հանցագործություններին ոչ պատշաճ և ոչ համակարգային արձագանքը կարող է հանգեցնել վտանգավոր հետևանքների, քանի որ դրանք ուղղված են ոչ թե անհատի անձի, այլև նրա որոշակի հատկանիշի դեմ, հետևաբար նաև՝ այդ հատկանիշով առանձնացող անձանց խմբի դեմ։ Այսպիսով, հասարակության որոշակի խմբի դեմ ուղղված հանցագործությունների տարածումը, պարունակելով հասարակության պառակտման վտանգ, սպառնում է նաև պետության անվտանգությանը։ Քրեական օրենսգրքով արգելված արարքի համար պատասխանատվությունը ծանրացնող հանգամանքների շարքում տուժողի սեռական կողմնորոշումը և/կամ գենդերային ինքնությունը նախատեսելու անհրաժեշտությունը նախ և առաջ պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ Հայաստանում արձանագրվում են առավելապես նշված հիմքերով հանցագործություններ։ Հայաստանում սեռական կողմնորոշման և/կամ գենդերային ինքնության հիմքով հանցագործությունների տարածվածությունը և դրանց օրենսդրական կարգավորման անհրաժեշտությունը բարձրաձայնվել են ոչ միայն ՀՀ տարածքում գործող իրավապաշտպանների կողմից, այլ նաև մարդու իրավունքների պաշտպանության մի շարք միջազգային մեխանիզմներով։ «Հանրային տեղեկատվություն և գիտելիքի կարիք» հասարակական կազմակերպության (այժմ՝ «Փինք» իրավապաշտպան ՀԿ) 2016թ «ԼԳԲՏ անձանց հանդեպ ատելության հիմքով հանցագործություններն ու ատելությամբ պայմանավորված այլ իրավախախտումները Հայաստանում» (http://www.pinkarmenia.org/wp-content/uploads/2016/11/hate-crime-monitoring-2016_hy.pdf) զեկույցի շրջանակներում ամփոփել է 197 ԼԳԲՏ անձանց հետ անցկացված հարցումները, որոնք վկայում են անձանց սեռական կողմնորոշման և/կամ գենդերային ինքնության հիմքով կատարված հանցագործությունների ոչ միայն առկայության, այլ նաև հասարակական հարաբերությունների տարբեր ոլորտներում տարածվածության մասին։ Հայաստանում ԼԳԲՏ անձանց նկատմամբ դրսևորվող խտրական վերաբերմունքի և թշնամանքի վերաբերյալ ահազանգել են նաև միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպություններ, ինչպիսիք են «Հյուման րայքս վոչը» (https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/armenia), «Ամնեսթի ինթերնեյշնլը» (https://www.amnesty.org/download/Documents/EUR0475742017ENGLISH.PDF): Ռասիզմի և անհանդուրժողականության դեմ Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից պատրաստվել է զեկույց (https://www.coe.int/t/dghl/monitoring/ecri/Country-by-country/Armenia/ARM-CbC-V-2016-036-ARM.pdf) Հայաստնում ատելության հիմքով հանցագործությունների վերաբերյալ, որում անդրադարձ է կատարվել նաև անձանց սեռական կողմնորոշմամբ և/կամ գենդերային ինքնությամբ պայմանավորված հանցագործությունների արդյունավետ քննության խնդրին։ Մասնավորապես զեկույցում արտահայտված մտահոգությունը կապված է երկրում տիրող հետևյալ հիմնական խնդիրների հետ. օրենսդրական բաց և դեպքերի ոչ արդյունավետ քննություն։ Այս առնչությամբ ՌԱԵՀ-ի կողմից Հայաստանի Հանրապետությանն են ներկայացվել որոշակի առաջարկներ/հանձնարարականներ։ Մասնավորապես՝ 1. (§ 10) ՌԱԵՀ-ն առաջարկում է, որ իշխանություններն իրենց քրեական իրավունքը, ընդհանուր առմամբ, համապատասխանեցնեն Ընդհանուր քաղաքականության թիվ 7 հանձնարարականին, ինչպես մատնանշված է նախորդ պարբերություններում, մասնավորապես՝ դրանք պետք է (1) «արգելված հիմքերի» ցանկում բացահայտորեն ներառեն մաշկի գույնը, լեզուն, ազգությունը (ինչն ընկալվում է որպես քաղաքացիություն), ազգային կամ էթնիկական ծագումը, սեռական կողմնորոշումը եւ գենդերային ինքնությունը, (2) քրեականացնեն բռնությունների հրահրումը եւ ռասայական խտրականության հրահրումը, (3) քրեականացնեն ցեղասպանության, մարդկության դեմ հանցագործությունների եւ պատերազմական հանցագործությունների հանրային ժխտումը, պարզունակացումը, արդարացումը կամ համակերպումը։ 4. (§ 26) ՌԱԵՀ-ն առաջարկում է, որպեսզի սեռական կողմնորոշումը եւ գենդերային ինքնությունը հստակորեն ավելացվեն Քրեական օրենսգրքի 226-րդ հոդվածի արգելված հիմքերի ցանկում եւ որ Օրենսգրքում ավելացվի դրույթ, որը հստակորեն կամրագրի հոմոֆոբ/տրանսֆոբ շարժառիթը, որպես ծանրացուցիչ հանգամանք բոլոր սովորական հանցագործությունների դեպքում։ 7. (§ 64) ՌԱԵՀ-ը վերստին առաջարկում է, որպեսզի քրեական իրավունքն արդյունավետորեն կիրառվի ռասիստական հողի վրա կատարված բռնությունների եւ դրանց հրահրման բոլոր դեպքերում, այդ թվում եւ հոմոֆոբ/տրանսֆոբ բնույթի միջադեպերի հետ կապված, մասնավորապես՝ ուշադրությունը բեւեռելով իրավապահների կողմից օրենքի նկատմամբ հարգանքին։ Ավելին, իշխանությունները պետք է ամենասկզբից բռնի միջադեպերի քննության եւ դրանց հետեւող բոլոր դատական վարույթների ժամանակ ենթադրյալ ռասիստական եւ/կամ հոմոֆոբ/տրանսֆոբ շարժառիթը դարձնեն քննության բաղկացուցիչ մասը։ ՌԱԵՀ-ը 2019թ-ին իրականացրած միջանկյալ դիտարկման շրջանակներում անդրադառնալով § 10-ում նշված հանձնարարականներին՝ այն համարել է չկատարված։ (https://rm.coe.int/conclusions-5th-cvcle-on-armenia/1680972faa )	Չի ընդունվել:	Նախագծում օգտագործվել է սոցիալական ատելություն, անհանդուրժողականություն կամ թշնամանք արտահայտությունը, որը ավելի լայն է և ընդգրկում է նշված հատկանիշները:
8	ՓԻՆՔ իրավապաշտպան հասարակական ՀԿ 04.12.2019 17:40:14	Առաջարկվում է 201-րդ հոդվածի առաջին մասում նախատեսված խտրականությունից պաշտպանված հատկանիշների շարքում ավելացնել սեռական կողմնորոշումը և գենդերային ինքնությունը։ Հիմնավորում. Պաշտպանված հատկանիշների շարքում սեռական կողմնորոշման և գենդերային ինքնության նախատեսումը նույնքան կարևոր է, որքան ռասայականը, կրոնականը կամ ազգայինը։ Այս մոտեցումը նախ և առաջ ճանաչել է Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանը իր Վեջելանդը և այլոք ընդդեմ Շվեդիայի գործով (https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-109046%22]})։ Միևնույն ժամանակ, գնահատելու համար իրավակարգավորման անհրաժեշտությունը, հարկ է անդրադառնալ ներպետական համատեքստին և խնդրի բնութին։ Հայաստանի Հանրապետությունում հոմոսեքսուալ, բիսեքսուալ և տրանսգենդեր անձանց նկատմամբ խտրականությունը տարածված է ինչպես կրթական հաստատություններում, այնպես էլ ծառայությունների մատուցման, բժշկական սպասարկման և բուժօգնության տրամադրման, աշխատանքային և այլ իրավահարաբերություններում։ Այս մասին են վկայում «Հանրային տեղեկատվություն և գիտելիքի կարիք» հասարակական կազմակերպության (այժմ՝ «Փինք» իրավապաշտպան ՀԿ) կողմից 2013թ-ից ի վեր յուրաքանչյուր տարի ներկայացվող ԼԳԲՏ անձանց մարդու իրավունքների իրավիճակի զեկույցները (https://www.pinkarmenia.org/publications/report/#.XdrbA5MzZE4)։ Արձանագրված դեպքերի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ իրավիճակը տարիների ընթացքում չի բարելավվել։ Հայաստանում ԼԳԲՏ անձանց նկատմամբ դրսևորվող խտրական վերաբերմունքի և թշնամանքի վերաբերյալ ահազանգել են նաև միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպություններ, ինչպիսիք են «Հյուման րայքս վոչը» (https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/armenia), «Ամնեսթի ինթերնեյշնլը» (https://www.amnesty.org/download/Documents/EUR0475742017ENGLISH.PDF): Համընդհանուր պարբերական դիտարկման աշխատանքային խմբի կողմից ներկայացված զեկույցում Հայաստանի Հանրապետությանն են ներկայացվել որոշ առաջարկներ։ Սեռական կողմնորոշման կամ գենդերային ինքնության հիմքով խտրականության դեպքերի պատշաճ արձանագրման, քննության և կանխարգելման ուղղությամբ ներկայացվել են առաջարկներ, որոնց արձագանքել է պետությունը՝ նշելով իր համար առաջարկների ընդունելիության մասին։ Մասնավորապես, սեռական կողմնորոշման և գենդերային ինքնության հիմքով խտրականությունն արգելող օրենսդրական կարգավորման առաջարկ են ներկայացրել Արգենտինան, Ավստրիան, Սլովենիան, Ֆրանսիան, Կանադան, Չիլին, Իսպանիան, Ուրուգվայը, Նիդեռլանդները: Սեռական կողմնորոշման և գենդերային ինքնության հիմքով խտրականությունից պաշտպանության արդյունավետ մեխանիզմների՝ այդ թվում, նախ և առաջ օրենսդրական կարգավորման վերաբերյալ առաջարկություն է ներկայացրել նաև Ռասիզմի և անհանդուրժողականության դեմ պայքարի եվրոպական հանձնախմբի կողմից 2016թ-ին հրապարակված զեկույցում (https://www.coe.int/t/dghl/monitoring/ecri/Country-by-country/Armenia/ARM-CbC-V-2016-036-ARM.pdf)։ Այս առաջարկը նաև տեղ է գտել Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի կողմից սեռական կողմնորոշման կամ գենդերային ինքնության հիմքով հանցագործությունների դեմ պայքարի վերաբերյալ թիվ CM/Rec(2010)5 հանձնարարականում(https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=09000016805cf40a ):	Չի ընդունվել:	Նախագծում օգտագործվել է սոցիալական կամ անձնական բնույթի այլ հանգամանքներ արտահայտությունը, որը ավելի լայն է և ընդգրկում է նշված հատկանիշները:
9	ՓԻՆՔ իրավապաշտպան հասարակական ՀԿ 04.12.2019 17:41:18	Առաջարկվում է 315-րդ հոդվածում նախատեսված հիմքերի շարքում ավելացնել նաև սեռական կողմնորոշումն ու գենդերային ինքնությունը։ Հիմնավորում. Սեռական կողմնորոշման կամ գենդերային ինքնության հիմքով ատելություն, թշնամանք, անհանդուրժողականություն սերմանող խոսքը Հայաստանում ունի առավել վտանգավոր դրսևումներ։ Մասնավորապես, նման խոսքը հնչում է պաշտոնատար անձանց կողմից, հանրության շրջանում հեղինակություն վայելող անձանց կողմից կամ որպես մասնագիտական կարծիք և տարածվում է զանգվածային լրատվության միջոցներով։ «Փինք» իրավապաշտպան ՀԿ-ի կողմից իրականացված հետազոտությունը վկայում է, որ պաշտոնատար անձանց կողմից սեռական կողմնորոշման կամ գենդերային ինքնության հիմքով ատելություն, թշնամանք սերմանող խոսքի դրսևորումները շարունակվում են վերջին տասնհինգ տարիների ընթացքում և դրանց նվազման տենդենց չի նկատվում (https://www.pinkarmenia.org/wp-content/uploads/2019/05/hatespeech_hy.pdf): Այս իրավիճակի հիմնական պատճառը իրավական համապատասխան կարգավորումների բացակայությունն է, ինչը հանգեցրել է անպատժելիության մթնոլորտի։ Միևնույն ժամանակ նախագծում օգտագործված «այլ սոցիալական խմբի նկատմամբ» ձևակերպումը կարող է իրավակիրառ մարմինների կողմից արժանանալ ոչ պատշաճ մեկնաբանման՝ հանգեցնելով տարընթերցման և կամայականությունների։ Հայաստանում սեռական կողմնորոշման և գենդերային ինքնության հիմքով ատելության խոսքի կարգավորման վերաբերյալ հանձնարարական է ներկայացվել նաև միջազգային մեխանիզմների կողմից։ Ռասիզմի և անհանդուրժողականության դեմ Եվրոպական հանձնաժողովը իր՝ Հայաստանում ատելության հիմքով հանցագործությունների վերաբերյալ զեկույցում (https://www.coe.int/t/dghl/monitoring/ecri/Country-by-country/Armenia/ARM-CbC-V-2016-036-ARM.pdf) նշում է, որ Քրեական օրենսգրքի 226-րդ հոդվածում, որով հանրային ատելություն հրահրելը հայտարարվում է անօրինական, արգելված հիմքերի թվում չի նշվում սեռական կողմնորոշումը կամ գենդերային ինքնությունը։ ՌԱԵՀ-ը մասնավորապես անդրադարձել է ՀՀ իշխանությունների կողմից 2011թ-ից ի վեր արձանագրված ատելություն սերմանող խոսքի դեպքերի վերաբերյալ տվյալներին՝ մտահոգություն հայտնելով դրանց քանակի հետ կապված։ ՌԱԵՀ-ը նաև անդրադարձել է ԼԳԲՏ անձանց հանդեպ ատելության խոսքի երկու հայտնի դեպքի «Դի-Այ-Ուայ» ակումբի պայթեցմանը հաջորդած և «Իրավունք» թերթում տպագրված հոդվածի վերաբերյալ, որոնք այժմ գտնվում են Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում։ ՌԱԵՀ-ն առաջարկում է, որպեսզի սեռական կողմնորոշումը եւ գենդերային ինքնությունը հստակորեն ավելացվեն Քրեական օրենսգրքի 226-րդ հոդվածի արգելված հիմքերի ցանկում եւ որ Օրենսգրքում ավելացվի դրույթ, որը հստակորեն կամրագրի հոմոֆոբ/տրանսֆոբ շարժառիթը, որպես ծանրացուցիչ հանգամանք բոլոր հասարակ հանցագործությունների դեպքում (§ 26) ։ Այս առաջարկը նաև տեղ է գտել Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի կողմից սեռական կողմնորոշման կամ գենդերային ինքնության հիմքով հանցագործությունների դեմ պայքարի վերաբերյալ թիվ CM/Rec(2010)5 հանձնարարականում (https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=09000016805cf40a ): ԼԳԲՏԻ անձանց դեմ ատելության քարոզչության և հրահրման դեմ օրենսդրական կարգավորումների միջոցով պայքարելու վերաբերյալ առաջարկ է ներառվել նաև ՄԱԿ-ի Համընդհանուր պարբերական դիտարկման աշխատանքային խմբի կողմից ներկայացված Հայաստանին վերաբերող զեկույցում։	Չի ընդունվել:	Նախագծում օգտագործվել է ավելի լայն` սոցիալական խմբի նկատմամբ ատելություն, անհանդուրժողականություն կամ թշնամանք եզրույթը, որը ընդգրկում է նաև նշված դեպքերը:
10	Դավիթ Սանդուխչյան 09.12.2019 09:55:45	Ծանոթանալով 38 գլխի բովանդակության հետ կարելի է միանշանակ փաստել, որ համակարգչային ամենատարածված հանցագործություններից մեկը՝ DDoS գրոհի կազմակերպումը տեղ չի գտել քր օրի ոչ մի հոդվածում։ Քանի որ քրեական պատասխանատվություն առաջացնում է ցանցը մեկուսացնելու համար ծրագրային գործիքների օգտագործման նպատակով «արտադրելը, պատրաստելը, մշակելը, ներմուծելը, ձեռք բերելը, պահելը, փոխադրելը, առաքելը կամ արտահանելը» կամ դրանց օգտագործելը կամ իրացնելը, ապա այն անձը որը փաստացի չի օգտագործել նման ծրագրեր և պատվիրել է DDoS գրոհը այլ անձանց ձևական առումով այս հանցակազմի ներքո չի կարող պատասխանատվության ենթարկվել։ Իրականում DDoS գրոհները շատ անգամ պատվիրվում են օտարերկրյա «հակերներին» իսկ պատվիրատույին դժվար է որակավորել որպես նման ծրագրեր օգտագործող, ներմուծող, պահպանող կամ ընդհանրապես որևէ մասնակցող կամ առնչվող անձ։ Անհրաժեշտ է նախատեսել առանձին հանցակազմ համակարգչային համակարգերի կամ ցանցերի մեկուսացումը ուղղված գործողությունները կազմակերպելու կամ իրագործելու համար։	Չի ընդունվել:	Ներկայացված իրավիճակում անձը կդիտվի որպես հանցակից՝ կազմակերպիչ կամ կատարող:
11	Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամ 09.12.2019 19:21:05	Նախագծում բացակայում է շրջակա միջավայրի աղտոտման և դրա վտանգի վերաբերյալ տեղեկություններ թաքցնելու կամ դրանք դիտավորյալ աղավաղելու համար քրեական պատասխանատվություն սահմանող հոդվածը: Հարկ է նշել, որ նշված հոդվածը նույնիսկ ներկայում գործող քրեական օրենսգրքում ունի մի շարք թերություններ թե օբյեկտիվ կողմի, թե սուբյեկտային կազմի առումով, ինչպես նաև համաչափ պատասխանատվություն չի նախատեսում այս իրականում հանրորեն խիստ վտանգավոր արարքի համար. 1/ պատասխանատվություն չի նախատեսում մարդկանց կյանքի և առողջության համար ինքնին վտանգ չներկայացնող, սակայն շրջակա միջավայրի /այդ թվում կենադնական և բուսական աշխարհի/ համար վտանգավոր նյութերով շրջակա միջավայրի աղտոտման վերաբերյալ տեղեկատվությունը թաքցնելու համար. 2/ պատասխանատվություն չի նախատեսում շրջակա միջավայրին սպառնացող վտանգի մասին տեղեկություններ թաքցնելու կամ աղավաղելու համար. 3/ պատասխանատվություն չի նախատեսում տեղեկատվություն տնօրինող այն սուբյեկտների համար, ովքեր գործող քրեական օրենսդրության համաձայն չեն հանդիսանում «պաշտոնատար անձ», օրինակ, մասնավոր հանրային նշանակության կազմակերպությունների պաշտոնատար անձանց համար, ովքեր «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով պարտավոր են անհապաղ հրապարակել այն տեղեկությունները, որոնց հրապարակումը կարող է կանխել շրջակա միջավայրին սպառնացող վտանգը, ինչպես նաև այն կազմակերպությունների պաշտոնատար անձանց համար, որոնց գործունեությունը կարող է անմիջական կապ ունենալ բնական ռեսուրսների շահագործման, ինչպես նաև առավել վտանգի այնպիսի օբյեկտների շահագործման հետ, որոնց շահագործումը կամ շահագործման կանոնների խախտումը կարող է պարունակել շրջակա միջավայրի աղտատման ռիսկ: Ներկայիս կարգավորումն արդեն իսկ խնդրահարույց է, իսկ հոդվածի վերացումը նախագծով, անկախ գործնականում դրա կիրառման դեպքերի քանակից կամ նման դեպքերի բացակայությունից առավել խնդրահարույց է: Հիմք ընդունելով նշվածը՝ առաջարկում ենք նախագծում նախատեսել շրջակա միջավայրի աղտոտման վերաբերյալ տեղեկություններ թաքցնելու կամ դրանք դիտավորյալ աղավաղելու համար պատասխանատվություն նախատեսող հոդված, որը պետք է սահմանի պատասխանատվություն ոչ միայն մարդկանց կյանքի և առողջության համար վտանգ ներկայացնող, այլ նաև շրջակա միջավայրի համար վտանգ ներկայացնող նյութերով շրջակա միջավայրի աղտոտման վերաբերյալ տեղեկատվությունը թաքցնելու համար, ինչպես նաև սահմանի պատասխանատվություն ոչ միայն շրջակա միջավայրի աղտատման այլ նաև շրջակա միջավայրին անմիջականորեն սպառնացող վտանգի մասին տեղեկատվությունը թաքցնելու կամ աղավաղելու համար, միևնույն ժամանակ սահմանի պատասխատավություն ոչ միայն պաշտոնատար անձանց համար, այլ ընդլայնի սուբյեկտների կազմը՝ որպես սուբյեկտ նախատեսելով բոլոր անձանց, ովքեր ունեն պարտականություն հայտնել վերը նշված տեղեկատվությունը բնակչությանը կամ շրջակա միջավայրին սպառնացող վտանգը չեզոքացնելու կամ աղտոտման հետևանքները վերացնելու լիազորություն ունեցող մարմնին: Առաջարկում ենք հոդվածի դիսպոզիցիան շարադրել հետևյալ կերպ. 1.Շրջակա միջավայրի համար վտանգ ստեղծող իրադարձությունների, փաստերի, երևույթների, ինչպես նաև ռադիոակտիվ, քիմիական, մանրէաբանական կամ այլ վտանգավոր կենսաբանական նյութերով շրջակա միջավայրի աղտոտման վերաբերյալ տեղեկություններ թաքցնելը կամ այդպիսի աղտոտման վերաբերյալ դիտավորությամբ ակնհայտ կեղծ տեղեկություններ հաղորդելը այն անձի կողմից, ով ուներ պարտականություն այդ մասին տեղեկացնել բնակչությանը կամ նշված վտանգները չեզոքացնելու կամ աղտոտման հետևանքները վերացնելու լիազորություն ունեցող մարմնին. 2. Նույն արարքը, որն անզգուշությամբ պատճառել է մարդու մահ, մարդկանց զանգվածային հիվանդություններ, կենդանիների զանգվածային ոչնչացում կամ այլ ծանր հետևանքներ: Կարևոր է նաև քննարկվող հոդվածով նախատեսել համաչափ պատժաչափեր և, կրկին անդրադառնալով ներկա կարգավորմանը, կարելի է փաստել, որ նույնիսկ ա’յն խիստ ամհամաչափ է արարքի իրական /թե հանրության առողջության պահպանման, թե բնապահպանության տեսանկյունից/ հասարակական վտնագավորությանը: Օրինակ կատարելով քննարկվող արարքը` այդպիսով անմիջական վտանգի տակ դնելով հնարավոր է մի ողջ էկոհամակարգ և ազգաբնակչության առողջությունն ու կյանքը, անձը կարող է պատժվել ընդամենը 300.000 ՀՀ դրամի չափով տուգանքով, ինչն ակնհայտ ոչ բավարար միջոց է հանցագործության կանխարգելման նպատակի իրագործման տեսանկյունից: Եվ առավել անհամաչափ է պատասխանատվությունը՝ նախատեսված այն դեպքերի համար, երբ արարքն առաջացնում է մարդու մահ, մարդկանց զանգվածային հիվանդություններ, կենդանիների զանգվածային ոչնչացում կամ այլ ծանր հետևանքներ, որոնց տակ կարող ենք հասկանալ նաև մարդկանց զանգվածային մահ, բուսական աշխարհի զանգվածային ոչընչացում և այլն` ազատազրկում առավելագույնը 6 տարի ժամկետով: Այլ կերպ ասած՝ տեղեկատվությունը թաքցրած սուբյեկտի գործողությունը կարող է հանգեցնել ընդհուպ էկոցիդի կամ մարդկանց զանգվածային մահվան դեպքերի, իսկ նա պատասխանատվություն կկրի առավելագույնը 6 տարի ժամկետով: Հատկանշական է, որ նման պատժաչափ կարող են կիրառվել /թե գործող քրեական օրենսգրքով, թե նախագծով/ այնպիսի արարքների համար, ինչպիսիք են թմրամիջոցների կամ հոգեմետ նյութերի գործածմանը երկու կամ ավելի անձանց կամ անչափահասին հակելը, թմրամիջոցներ կամ հոգեմետ նյութեր հափշտակելը, թմրամիջոցների, հոգեմետ (հոգեներգործուն) նյութերի և (կամ) դրանց պրեկուրսորների մաքսանենգությունը, իրացնելու նպատակով թմրամիջոցներ, հոգեմետ նյութեր ապօրինի պատրաստելը, վերամշակելը և այլն, որոնք թեև ուղղված են բնակչության առողջության դեմ և դրսևորվում են միայն ուղղակի դիտավորությամբ, սակայն քննարկվող արարքների համեմատ կարող են գնահատվել, որպես ավելի քիչ վտանգավոր: Հիմք ընդունելով նշվածը` առաջարկում ենք, որպես պատիժ քննարկվող հանցագործության համար սահմանել` հոդվածի 1-ին մասով սահմանված արարքի համար` տուգանքի տեսքով նվազագույն աշխատավարձի 10-պատիկից – 40-պատիկի չափով կամ ազատազրկում 1-3 տարի ազատազրկման տեսքով, հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված արարքի համար` 4-10 տարի ազատազրկման տեսքով:	Ընդունվել է ի գիտություն:	Նախագծի վերջնական տարբերակում նշված հանցակամերը կխմբագրվեն՝ հաշվի առնելով, ի թիվս այլոց, Ձեր առաջարկությունները:
12	Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամ 09.12.2019 19:41:51	Նախորդ առաջարկում սխալմամբ նշել ենք <նվազագույն աշխատավարձ> արտահայտությունը, խնդրում եմ դիտարկել, որ տուգանքի տեսքով պատժատեսակի կիրառումն առաջարկվում է նախագծի ընդհանուր կարգավորմանը համահունչ` ամսական եկամտի կամ նվազագույն աշխատավարձի համապատասխան -պատիկի չափով:	Ընդունվել է ի գիտություն:
13	Ստելլա Չանդիրյան 09.12.2019 23:45:13	Նախագծում բացակայում է «ընտանեկան բռնություն» հասկացության սահմանումն ու առհասարակ այն որպես հանցագործության առանձին տեսակ քրեականացված չէ։ Նախագիծը քրեականացնում է ընտանեկան բռնության երկու տեսակ՝ ֆիզիկական եւ սեռական։ Ընտանեկան բռնության բոլոր ճանաչված տեսակները (ֆիզիկական, սեռական, հոգեբանական եւ տնտեսական բռնություն) պետք է քրեականացվեն եւ պատժվեն։ Ուստի քրեական օրենսգրքի նախագծում առաջարկում ենք ներառել ընտանեկան բռնությունը՝ ֆիզիկական, սեռական, հոգեբանական կամ տնտեսական բռնության գործողություններ, որոնք կատարվում են ընտանիքի կամ ընտանեկան միավորի ներսում կամ նախկին կամ ներկա ամուսինների կամ զուգընկերների միջեւ՝ անկախ այն բանից, թե արդյոք կատարողը բնակվում է կամ բնակվել է տուժողի հետ նույն բնակարանում որպես առանձին հանցագործության տեսակ։	Չի ընդունվել:	Ընտանեկան բռնության հասկացությունը տված է ընտանեկան բռնությանն առնչվող հարաբերությունները կարգավորող հատուկ օրենքում:
14	Ստելլա Չանդիրյան 09.12.2019 23:45:13	Նախագծի 157-րդ հոդվածի 2-րդ մասով ամրագրված են սպանությունը ծանրացնող մի շարք հանգամանքներ։ Հարկ է նկատել, որ ցանկը սպառիչ կերպով չի անդրադառնում կնասպանության կամ գենդերային հիմքով սպանության դեպքերին։ Արդյունքում առաջանում է իրավիճակ, երբ գենդերային հիմքով կատարվող սպանություններն ու կնասպանության դեպքերը պատշաճ արձագանք չեն ստանում պետության կողմից։ Նշվածի կապակցությամբ հակ է ընդգծել, որ առանձնացնում են գենդերային հիմքով պայմանավորված սպանությանն անդրադարձող երկու հիմնական մոտեցում. կնասպանությունը՝ որպես հանցագործության առանձին տեսակ սահմանելը կամ գենդերային հիմքով կատարված արարքը որպես ծանրացնող հանգամանք դիտարկելը։ Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ առաջարկում ենք կատարել համապատասխան փոփոխություններ նախագծում։	Չի ընդունվել:	Նախագծում օգտագործվել է ավելի լայն` սոցիալական ատելություն, անհանդուրժողականություն կամ թշնամանք եզրույթը, որը ներառում է նաև նշված դեպքերը:
15	Ստելլա Չանդիրյան 09.12.2019 23:45:13	Նախագծի 197-րդ հոդվածն առաջարկում ենք համալրել հետեւյալ բովանդակությամբ 5-րդ մասով՝ «Սույն հոդվածի իմաստով կամքն անտեսել է համարվում այն իրավիճակը, երբ հանցագործության սուբյեկտը գործել է՝ չունենալով տուժողի համաձայնության ողջամիտ համոզմունք։ Համոզմունքի ողջամտությունը պետք է գնահատվի՝ հաշվի առնելով գործի բոլոր հանգամանքները, այդ թվում նաւե այն քայլերը, որոնք հանցագործության սուբյեկտը կատարել է համոզելու, որ հանցագործությունից տուժող անձը համաձայն է։»։	Չի ընդունվել:	Նախագծի 196-րդ հոդվածում հստակեցվել է կամքն անտեսելու դրսևորումը, այն է՝ առանց տուժողի համաձայնության ողջամիտ համոզմունքի վերջինիս սեքսուալ բնույթի գործողություններին հարկադրելը: Ըստ այդմ՝ առանձին մասով կամքն անտեսելու հասկացությունը սահմանելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:
16	Ստելլա Չանդիրյան 09.12.2019 23:45:13	Նախագծում բացակայում են «Կանանց նկատմամբ բռնության եւ ընտանեկան բռնության կանխարգելման ու դրա դեմ պայքարի մասին» Եվրոպայի խորհրդի կոնվենցիայով պարտադիր քրեականացում պահանջող անյպիսի արարքներ, ինչպիսին են 1. Հետամտումը՝ անձի նկատմամբ դիտավորյամբ շարունակաբար կատարվող սպառնալից գործողությունները, որոնք այդ անձի մոտ վախ են հարուցում սեփական անվտանգության համար: 2. Սեռական հետապնդում՝ սեռական բնույթի խոսքային, ոչ խոսքային կամ ֆիզիկական գործողությամբ դրսեւորվող ցանկացած վարքագիծ, որը նպատակ ունի խոցելու անձի արժանապատվությունը կամ հանգեցնում է դրան, մասնավորապես` ճնշող, թշնամական, նվաստացուցիչ, նվաստացնող կամ վիրավորական մթնոլորտ ստեղծելը։ 3. Կանանց սեռական օրգանների խեղումը։ 4. Հարկադիր, վաղ տարիքում եւ երեխաների ամուսնությունը	Չի ընդունվել:	Հարկ է նշել, որ Նախագծում առկա է «Հետապնդումը» վերտառությամբ հանցակազմը, որի շրջանակներում քրեական պատասխանատվություն է նախատեսվում անձին հետապնդելու` անձին պարբերաբար հետևելու, պարբերաբար անպարկեշտ առաջարկություններ անելու, անցանկալի հաղորդակցության մեջ ներգրավելու կամ պարբերաբար անձի անձնական իրերի վրա գրառումներ կատարելու, կամ անձի տվյալներով առցանց կեղծ անուններով հաշիվներ բացելու կամ սուտ տեղեկություններ տարածելու համար: Վերոգրյալի հաշվառմաբ՝ Նախագծի հեղինակների կարծիքով սեռական հետապնդումն առանձին դիտարկելը նպատակահարմար չէ: Կանանց սեռական օրգանները խեղելու առնչությամբ հարկ է նշել, որ այն դիտարկվելու է որպես առողջության ծանր վնասի պատճառում: Ինչ վերաբերում է հարկադիր, վաղ տարիքում երեխաների ամուսնությունը, ապա հարկ է ընդգծել, որ այն կդիտարկվի որպես արարք կատարելուն հարկադրելը, եթե բացակայեն այլ հանցակազմերի հատկանիշները: