«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ «ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԻՐԱՎԱԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐ

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

 

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ «ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԻՐԱՎԱԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ

 

1. Ընթացիկ իրավիճակը և իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը.

Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում (այսուհետ` Օրենսգիրք) և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում դրանց ընդունման պահից ի վեր կատարվել են մի շարք փոփոխություններ և լրացումներ, որոնք առավելապես պայմանավորված են եղել իրավակիրառ պրակտիկայում ի հայտ եկած խնդիրների լուծման անհրաժեշտությամբ և հասարակական հարաբերությունների զարգացման պահանջով։

Օրենսգրքի կիրառման և հասարակական հարաբերությունների զարգացման արդյունքում պարբերաբար շարունակում են ի հայտ գալ տարբեր խնդիրներ ու օրենսդրական բացեր: Մասնավորապես` դատավարական տարբեր ինստիտուտների ոչ բավարար հստակությունը, ընթացակարգային նորմերի անորոշությունները, ինչպես նաև իրավական նորմերի տարընկալումները հանգեցրել են որոշ դեպքերում ոչ միատեսակ և երբեմն հակասական իրավական լուծումների, որոնց մի մասը հստակեցվել է Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային որոշումներով։ Միաժամանակ, առանձին կարգավորումներ այլևս չեն համապատասխանում հասարակական հարաբերությունների զարգացման ներկայիս միտումներին և արդյունավետ չեն, ինչպես նաև արդիական է դատավարական ընթացակարգերի պարզեցման և վարչական դատարանի ծանրաբեռնվածությունը նվազեցնելուն ուղղված արդյունավետ դատավարական գործիքակազմեր ներդնելու անհրաժեշտությունը:

Վարչական դատարանի ծանրաբեռնվածությունը նվազեցնելու առաջնահերթությունը միաժամանակ պահանջում է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու միջոցով որոշակի տեսակի իրավախախտումների համար վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հարցերի քննությունը վերապահել համապատասխան ոլորտում մասնագիտացված վարչական մարմիններին՝ դատական վերահսկողության առարկա գործերը սահմանափակելով առավել բարդ դեպքերով:

Նման պայմաններում մի շարք ինստիտուտներ դեռևս պահանջում են շարունակական վերանայում և կատարելագործում` հաշվի առնելով ոլորտի նկատմամբ աճող պահանջարկը, հասարակական հարաբերությունների դինամիկ զարգացումն ու հանրային վստահությունն ապահովելու ու ամրապնդելու անհրաժեշտությունը:

Մասնավորապես.

1) Օրենսգրքի 5-րդ հոդվածը չի բացահայտում գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու ("ex officio") սկզբունքի կիրառման շրջանակը վերաքննության փուլում, իսկ նույն օրենսգրքի 144-րդ հոդվածը չի որոշակիացնում, թե այս սկզբունքի հաշվառմամբ ինչպես են որոշվում վերաքննության սահմանները: Նշված իրավական հարցերը կարգավորված են Վճռաբեկ դատարանի որոշումներով, սակայն պահանջում են օրենսդրական ամրագրումներ.

2) իրավակիրառ պրակտիկայում բազմաթիվ են այն դեպքերը, երբ ինչպես վարչական մարմինների, այնպես էլ քաղաքացիների կամ իրավաբանական անձանց կողմից իրենց իրավունքներն իրացնելու պատրվակով ստեղծվում են պատշաճ դատաքննության և ողջամիտ ժամկետներում գործն ըստ էության լուծող դատական ակտեր կայացնելու խոչընդոտներ: Մինչդեռ Օրենսգիրքը դատավարական իրավունքների չարաշահման անթույլատրելիությունը որպես դատավարական սկզբունք չի ամրագրում.

3) Օրենսգրքի 79-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիման վրա հայցադիմումը վերադարձնելու մասին որոշումը հայցվորին ուղարկելու հետ միաժամանակ վարչական դատարանն ուղարկում է նաև հայցադիմումը և դրան կից փաստաթղթերը, որը լրացուցիչ ծանրաբեռնվածություն է առաջացնում վարչական դատարանի համար.

4) Օրենսգրքի 79-րդ հոդվածը չի պարունակում դատարան դիմելու իրավունքի չարաշահման այն դեպքերը կանխելու գործիքակազմ, երբ հայցադիմումը վերադարձնելու մասին որոշման բողոքարկված լինելու պայմաններում կրկին ներկայացվում է բովանդակային նույն հայցադիմումը, և վարչական դատարանը ստիպված է լինում դրա վերաբերյալ կրկին որոշում կայացնել՝ անկախ նախկինում կայացված որոշման՝ վերադասության կարգով բողոքարկված լինելու հանգամանքի.

5) Օրենսգրքի 82-րդ հոդվածը չի նախատեսում վարչական դատարանի տարբեր դատավորների վարույթում գտնվող՝ միևնույն առարկային վերաբերող մի քանի գործ միացնելու հնարավորություն, ինչը խոչընդոտում է գործերի արդյունավետ և արագ քննությանը.

6) Օրենսգրքի 91-րդ հոդվածը սահմանում է հայցի ապահովման տարբեր միջոցներ կիրառելու հնարավորություն, մինչդեռ նախատեսված չէ դրանց կիրառման անհրաժեշտությունը նաև հանրային շահերի տեսանկյունից գնահատելու մասին օրենսդրական պահանջ։ Այդուհանդերձ, որոշ դեպքերում հայցի ապահովման միջոց կիրառելը կոնկրետ անձի համար անհրաժեշտ և հիմնավորված լինելով հանդերձ` կարող է հակասել հանրային շահերին կամ վտանգի տակ դնել դրանք.

7) գործնականում արձանագրվում են դեպքեր, երբ գործի հարուցումից հետո հայցվորը կորցնում է դրա նկատմամբ իր հետաքրքրվածությունը և շահագրգռվածությունը` դրսևորելով շարունակական պասիվ վարքագիծ, մինչդեռ գործը շարունակում է քննվել դատարանում` առանց որևէ շահագրգիռ անձի գործուն մասնակցության, քանի որ Օրենսգիրքն այս դեպքերի մասով չի նախատեսում համապատասխան հետևանք կիրառելու որևէ գործիքակազմ.

8) Օրենսգրքի 96-րդ հոդվածը նախատեսում է հայցից հրաժարվելու հիմքով գործի վարույթը կարճելու մասին որոշում կայացնելու յուրաքանչյուր դեպքում վարչական դատարանի կողմից դատական նիստ հրավիրելու պարտականություն, որն անհարկի ձգձգում է դատավարության ընթացքն ու երբեմն կրում է ձևական բնույթ.

9) Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի 169.16-րդ և 173.2-րդ հոդվածներով նախատեսված՝ առևտրի, հանրային սննդի, սահմանափակման ենթակա և կենցաղային ծառայությունների ոլորտում առանց համապատասխան թույլտվության գործունեություն իրականացնելու, ինչպես նաև ծխախոտային արտադրատեսակի կամ ծխախոտային արտադրատեսակի փոխարինիչների օգտագործման կամ դրանց օգտագործման սահմանափակման արգելքը խախտելու վերաբերյալ վարչական իրավախախտումների գործերով վարչական դատարանն իրականացնում է բանավոր դատաքննություն, մինչդեռ դրանք կարող են արդյունավետորեն քննվել նաև գրավոր ընթացակարգով՝ այն երաշխիքների պահպանմանը զուգընթացը, որոնք պետք է ձեռնարկվեն արդար դատաքննության իրավունքի պատշաճ պահպանման համար.

10) Օրենսգրքի 18-րդ գլխով նախատեսված է վիճարկման հայցերով որոշակի տեսակի գործերի՝ գրավոր ընթացակարգով քննելու կարգավորում: Գործերի քննության գրավոր ընթացակարգն ուղղված է վարչական դատարանի ծանրաբեռնվածության նվազեցմանը, ինչպես նաև գործերի արագ և արդյունավետ քննությանը, մինչդեռ Օրենսգիրքը չի կարգավորում դատավարական գործողությունների իրականացման, վարչական դատարանի կողմից վճիռ հրապարակելու, ինչպես նաև դրանց ժամկետների հետ կապված մի շարք հարցեր.

11) Օրենսգրքի 119-րդ հոդվածով նախատեսված է հայցի անհիմն լինելու դեպքում արագացված դատաքննություն կիրառելու հնարավորություն, մինչդեռ բացակայում են հայցն անհիմն դիտարկելու օրենսդրական չափանիշները.

12) Օրենսգրքի 126-րդ հոդվածի 4-րդ մասը նախատեսում է վճռի պատճառաբանական մասին ներկայացվող պարտադիր պահանջները, սակայն գործնականում առկա են նույնանման փաստական հանգամանքներով գործեր, որոնց շրջանակում կիրառման ենթակա իրավական նորմերի կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանն արդեն իսկ արտահայտել է իրավական դիրքորոշում, որպիսի պայմաններում վճռի պատճառաբանական մասի կրկնվող շարադրումը լրացուցիչ ծանրաբեռնում է վարչական դատարանը.

13) Օրենսգրքի ներկայիս կարգավորումներից հետևում է, որ վերաքննիչ դատարանն իրավասու է փոփոխել բողոքարկվող գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի պատճառաբանությունները միայն այն դեպքում, երբ մերժում է դրա դեմ ներկայացված վերաքննիչ բողոքը, այսինքն՝ երբ պարզում է, որ թեև դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի դեմ բողոք բերած դատավարության մասնակցի համար իրավացիորեն անբարենպաստ լուծում է տվել, սակայն այդ լուծումը սխալ կամ թերի է պատճառաբանել։

Միաժամանակ, այն դեպքում, երբ վերաքննիչ բողոքը բավարարվում է վերաքննիչ դատարանի կողմից, վերջինս օժտված չէ բողոքարկվող դատական ակտի բացառապես պատճառաբանական մասի վերաբերյալ բողոքների քննության իրավասությամբ: Այս պարագայում ստացվում է մի իրավիճակ, որ ըստ էության ճիշտ լուծում ստացած դատական ակտերը երբեմն կարող են մնալ թերի կամ սխալ պատճառաբանված, ինչը չի բխում արդարադատության էությունից, չի ապահովում անձի դատական պաշտպանության և արդար դատաքննության իրավունքների արդյունավետ իրացումը, քանի որ նշված իրավունքները ենթադրում են ոչ միայն դատարան դիմելու և վեճի լուծում ստանալու, այլև ճիշտ և ամբողջական պատճառաբանված դատական ակտ ունենալու հնարավորություն.

14) Սահմանադրական դատարանը 02.03.2021 թվականի թիվ ՍԴՈ-1579 որոշմամբ Օրենսգրքի 145-րդ հոդվածի 1-ին մասն այնքանով, որքանով վերաքննիչ դատարանին լիազորություն չի վերապահում բավարարելու վերաքննիչ բողոքը՝ փոփոխելով վճռի պատճառաբանական մասը՝ առանց անդրադառնալու դրա եզրափակիչ մասին, ճանաչել է Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասին, 63-րդ հոդվածի 1-ին մասին և 75-րդ հոդվածին հակասող և անվավեր: Օրենսգրքի 146-րդ հոդվածով սահմանված կարգավորումների պայմաններում վերաքննիչ դատարանը ստիպված է լինում լրացուցիչ պատճառաբանել իր որոշումն անգամ այն պայմաններում, երբ վարչական դատարանի կողմից հաստատված ու վերաքննիչ բողոքում վիճարկված փաստերի կապակցությամբ հանգում է այն եզրակացության, որ վարչական դատարանը համապատասխան փաստերի մասով սխալ թույլ չի տվել, և առկա չէ դատական ակտն ամբողջությամբ պատճառաբանելու կամ թերի պատճառաբանված դատական ակտը մասնակի պատճառաբանելու անհրաժեշտություն.

15) Օրենսգրքի 148-րդ հոդվածի 9-րդ մասով սահմանված է, որ վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու և վերաքննիչ բողոքի ընդունումը մերժելու մասին վերաքննիչ դատարանի որոշումներն օրինական ուժի մեջ են մտնում դրանք ստանալուց հինգ օր հետո, եթե դրանց դեմ սահմանված ժամկետում վճռաբեկ բողոք չի ներկայացվում: Նշված իրավակարգավորումը գործնականում խնդիրներ է առաջացնում դատական ակտերի օրինական ուժի մեջ մտնելու տեսանկյունից, քանի որ տարբեր անձանց կողմից դրանց դեմ շարունակաբար ներկայացվող բողոքները խոչընդոտում են այդ ակտերի օրինական ուժի մեջ մտնելուն.

16) Օրենսգրքի 165-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված է վերաքննիչ դատարանի միջանկյալ դատական ակտերի և վերաքննիչ դատարանում բողոքարկված՝ վարչական դատարանի միջանկյալ դատական ակտերի դեմ բերված վճռաբեկ բողոքները քննելու երկամսյա ժամկետ, որը Վճռաբեկ դատարանի սահմանադրական դերի հաշվառմամբ երբեմն բավարար չէ բողոքների քննությունն արդյունավետորեն իրականացնելու համար: Համեմատության կարգով կարելի է նշել, որ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 400-րդ հոդվածով նախատեսված է միջանկյալ դատական ակտի դեմ վարույթ ընդունված վճռաբեկ բողոքը Վճռաբեկ դատարանի կողմից քննելու եռամսյա ժամկետ.

17) նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման վարույթը կարգավորող իրավանորմերն ունեն հստակեցման և դրանց հետ փոխկապակցված այլ իրավանորմերի հետ համապատասխանեցման անհրաժեշտություն.Օրենսգիրքը չի նախատեսում նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման դիմումի ընդունումը մերժելու կամ այն առանց քննության թողնելու հիմքեր, որպիսի օրենսդրական կարգավորումների բացակայության պայմաններում դատարանները հարկադրված են դրանք ընդունել վարույթ և կայացնել եզրափակիչ դատական ակտեր, ինչը պահանջում է լրացուցիչ ժամանակ և ռեսուրսներ` անհարկի ծանրաբեռնելով դատարաններին: Համեմատության համար պետք է նշել, որ այդպիսի օրենսդրական գործիքակազմեր սահմանված են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 423-րդ հոդվածով.

18) Օրենսգիրքը չի նախատեսում այնպիսի իրավակարգավորում, որը հնարավորություն կտա վերաքննության կարգով անմիջականորեն բողոքարկել նույն օրենսգրքի 26-րդ հոդվածով սահմանված կարգով քննվող՝ վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի (դրա վիճարկվող դրույթի) գործողության կասեցման միջնորդությունը մերժելու մասին դատական ակտը, մինչդեռ Սահմանադրական դատարանը 16.04.2024 թվականի թիվ ՍԴՈ-1725 որոշմամբ արձանագրել է, որ նման բողոքարկման առկայությունն անհրաժեշտություն է՝ արդյունավետ դատական պաշտպանության սահմանադրական իրավունքի ապահովման համատեքստում՝ հաշվի առնելով դրա վարույթային բնույթն ու դրանով վրա հասնող հետևանքները:

Արդյունքում Սահմանադրական դատարանը գտել է, որ նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերի վարույթի շրջանակներում օրենսդրի կողմից վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի (դրա վիճարկվող դրույթի) գործողության կասեցման միջնորդությունը մերժելու մասին միջանկյալ դատական ակտը վերաքննության կարգով անմիջական բողոքարկման օրենսդրական հնարավորություն չնախատեսելը համահունչ չէ Սահմանադրությամբ երաշխավորված անձի՝ արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունքին, և Օրենսգրքի 195-րդ հոդվածն այնքանով, որքանով չի նախատեսում վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի (դրա վիճարկվող դրույթի) գործողությունը կասեցնելու միջնորդությունը մերժելու մասին որոշումը վերաքննության կարգով անմիջական բողոքարկման հնարավորություն, ճանաչել է Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասին և 75-րդ հոդվածին հակասող և անվավեր.

19) Օրենսգրքի գործող կարգավորումների պայմաններում նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը վարչական դատարանը քննում է կոլեգիալ՝ 5 դատավորի կազմով: Հարկ է նկատել, որ ընդհանուր կանոնի համաձայն՝ Օրենսգրքի 26-րդ գլխով սահմանված՝ նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը վարչական դատարանը քննում է գրավոր ընթացակարգով, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ տվյալ գործը վարչական դատարանի գնահատմամբ ձեռք է բերել հասարակական մեծ հնչեղություն, կամ դրա բանավոր դատաքննությունը կնպաստի գործի հանգամանքների առավել արագ բացահայտմանը: Այս առումով պետք է նշել, որ բանավոր դատաքննության ընթացքում կարող են ի հայտ գալ բազմաթիվ իրավիճակներ, երբ 5 դատավորից բաղկացած կոլեգիալ կազմից տարաբնույթ պատճառներով դատավորներից մեկը կամ մի քանիսը կոնկրետ գործի քննության պահին բացակայեն, օրինակ՝ միանձնյա կարգով տվյալ դատավորի վարույթում գտնվող մեկ այլ դատական գործի քննություն իրականացնելու համար, ինչպես նաև տվյալ ժամանակահատվածում գործուղման, արձակուրդի կամ վերապատրաստման մեջ գտնվելու հանգամանքներով պայմանավորված: Նման պայմաններում առաջ է գալիս բացակայող դատավորին փոխարինելու հարց, ինչն իր հերթին հանգեցնում է դատական գործերի քննության անհարկի ձգձգման: Ընդ որում՝ Օրենսգրքի 26-րդ գլխով նախատեսված գործեր քննելու նպատակով ձևավորված դատական կազմի բացակայող դատավորին անհրաժեշտության դեպքում փոխարինելու հարցը (հետևաբար՝ փոխարինող դատավորի հարցը) յուրաքանչյուր դեպքում որոշում է դատարանի նախագահը: Տվյալ դեպքում դատական կազմի բացակայող դատավորին կարող է փոխարինել նաև տվյալ դատարանի նախագահը.

20) Ներկայումս վարչական դատարանի քննությանն են վերապահված նաև Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի 172.3-րդ, 182-րդ և 189³-րդ հոդվածներով նախատեսված իրավախախտումների համար վարչական պատասխանատվության ենթարկելու գործերը, որոնց մեծաքանակության պայմաններում անհրաժեշտ է ստեղծել նմանօրինակ գործերի պատշաճ և արագ քննության, ինչպես նաև դատարանի ծանրաբեռնվածությունը թեթևացնելուն ուղղված արդյունավետ կառուցակարգեր:

 

2. Առաջարկվող կարգավորման բնույթը.

Օրենսգրքի, ինչպես նաև Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի կիրառման արդյունքում հավաքագրված գործնական խնդիրների և բացերի լուծման նպատակով առաջարկվում է փոփոխություններ և լրացումներ կատարել Օրենսգրքի և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի համապատասխան հոդվածներում:

Առաջարկվող փոփոխությունները և լրացումները հանգում են հետևյալին.

1. Օրենսգրքի 5-րդ և 144-րդ հոդվածներում որոշակիացվել է վերաքննության փուլում գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու ("ex officio") սկզբունքի բովանդակությունը՝ սահմանելով, թե որ դեպքում վերաքննիչ դատարանը կարող է սեփական նախաձեռնությամբ դուրս գալ վարչական դատարանում գործի քննության շրջանակներից՝ անդրադառնալով վերջինիս կողմից քննության առարկա չդարձված հիմքերին.
2. Օրենսգրքով դատավարական իրավունքների չարաշահման անթույլատրելիությունն ամրագրվել է որպես վարչական դատավարության սկզբունք՝ նախատեսելով դատավարական իրավունքների չարաշահման դեպքում դրանց համաչափ դատական սանկցիաներ կամ օրենքով նախատեսված իրավական ներգործության այլ միջոցներ կիրառելու հնարավորություն.
3. Օրենսգրքի 79-րդ հոդվածում վերանայվել է հայցադիմումը վերադարձնելու որոշման հետ հայցվորին վերադարձման ենթակա փաստաթղթերի ցանկը՝ նախատեսելով վարչական դատարանի կողմից հայցադիմումի հետ մեկտեղ միայն առերևույթ սխալներ պարունակող փաստաթղթերի բնօրինակներն ուղարկելու պարտականություն.
4. Օրենսգրքի 79-րդ հոդվածով նախատեսվել է, որ կրկին ներկայացված հայցադիմումի վերաբերյալ վարչական դատարանը որոշում է կայացնում հայցադիմումը վերադարձնելու մասին վարչական դատարանի որոշման բողոքարկման արդյունքում դատական ակտ կայացվելուց հետո.
5. Օրենսգրքի 82-րդ հոդվածով նախատեսվել է վարչական դատարանի տարբեր դատավորների վարույթներում գտնվող գործերը միացնելու հնարավորություն, ինչպես նաև կարգավորվել են դրա իրականացման կարգն ու պայմանները.
6. Օրենսգրքի 91-րդ հոդվածով վարչական դատարանի համար նախատեսվել է հայցի ապահովման միջոց կիրառելիս նաև հանրային շահով առաջնորդվելու պարտականություն.
7. Օրենսգրքի 96-րդ հոդվածով նախատեսվել է գործի քննությունը կարճելու նոր հիմք. հայցվորի կողմից գործի նկատմամբ նախկինում ունեցած հետաքրքրությունը կորսված լինելու և պասիվ վարքագիծ ցուցաբերելու դեպքում վարչական դատարանի համար սահմանվել է գործի վարույթը կարճելու պարտականություն՝ բացառությամբ, եթե հակընդդեմ հայցադիմումի համատեղ քննություն չի իրականացվում կամ նորմատիվ իրավական ակտի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործով իրականացվում է բանավոր դատաքննություն ու հետագա քննությունը բխում է հանրության կամ պետության շահերից: Այդուհանդերձ, այս հիմքով գործի վարույթը կարճելու դեպքում հայցվորին ընձեռվել է նույն առարկայի մասին ու նույն հիմքերով կրկին դատարան դիմելու իրավունք.
8. հայցվորի և նրա ներկայացուցչի սուբյեկտով պայմանավորված՝ Օրենսգրքի 96-րդ հոդվածում նախատեսվել է հայցից հրաժարվելու դիմումի հիման վրա, առանց դատական նիստ հրավիրելու գործի վարույթը կարճելու մասին որոշում կայացնելու հնարավորություն.
9. Օրենսգրքի 117-րդ հոդվածի 1-ին մասում գրավոր ընթացակարգով քննվող գործերի ցանկում ներառվել են նաև Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի 169.16-րդ և 173.2-րդ հոդվածներով նախատեսված գործերը, ինչը կնպաստի այդ գործերի արագ ու արդյունավետ քննությանը՝ միաժամանակ նվազեցնելով նաև վարչական դատարանի ծանրաբեռնվածությունը.
10. Օրենսգրքի 118-րդ և 118.1-ին հոդվածներով կարգավորվել են գրավոր ընթացակարգով գործերի քննության ընթացքում վարչական դատավարության մասնակիցների կողմից իրականացման ենթակա գործողությունների, ժամկետների, ինչպես նաև վարչական դատարանի կողմից վճռի հրապարակմանը վերաբերող հարցեր.
11. Օրենսգրքի 119-րդ հոդվածում որոշակիացվել են այն հիմքերը, որոնց դեպքում հայցը կարող է դիտարկվել որպես ակնհայտ անհիմն և կիրառվել արագացված դատաքննություն.
12. Օրենսգրքի 126-րդ հոդվածով նախատեսվել են գրավոր ընթացակարգով քննության ենթակա՝ նույն օրենսգրքի 117-րդ հոդվածի 1.1.-ին մասով նախատեսված գործերով կայացվելիք՝ հայցը բավարարելու մասին վճռի պատճառաբանական մասին ներկայացվող առավել պարզ պահանջներ, եթե առկա է նույնանման փաստական հանգամանքներով վճռաբեկ դատարանի որոշում: Նույնպիսի պարզ պահանջներ ներկայացվել են նաև նույն գործերով առարկություն ներկայացված լինելու, հայցը մասնակի բավարարելու կամ մերժելու մասին կայացվող վճիռների պատճառաբանական մասին.
13. Սահմանադրական դատարանի 02.03.2021 թվականի թիվ ՍԴՈ-1579 որոշմամբ արտահայտված դիրքորոշումների հաշվառմամբ Օրենսգրքի 145-րդ հոդվածի 1-ին մասով վերաքննիչ դատարանին վերապահվել է վերաքննիչ բողոքը բավարարելու դեպքում առանց դրա եզրափակիչ մասին անդրադառնալու վճռի պատճառաբանական մասը փոփոխելու լիազորություն.
14. Օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսվել է, որ վերաքննիչ դատարանը կարող է առանց լրացուցիչ պատճառաբանությունների հղում կատարել բողոքարկված դատական ակտի իրավական հիմնավորումներին և պատճառաբանություններին այն դեպքում, երբ իր որոշման պատճառաբանական մասում, ի թիվս այլնի, անդրադառնում է վարչական դատարանի կողմից հաստատված այն փաստերին, որոնք վիճարկվել են վերաքննիչ բողոքով, սակայն վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ այդ փաստերի վերաբերյալ վարչական դատարանը սխալ չի թույլ տվել։ Միևնույն ժամանակ, վերաքննիչ դատարանը կարող է կիրառել այս մոտեցումը միայն այն դեպքում, երբ չկա դատական ակտը ամբողջությամբ կամ մասնակի պատճառաբանելու անհրաժեշտություն՝ բացթողումների կամ թերի հիմնավորման պատճառով.
15. Օրենսգրքի 148-րդ հոդվածում որոշակիացվել է վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու և վերաքննիչ բողոքի ընդունումը մերժելու մասին վերաքննիչ դատարանի որոշումների օրինական ուժի մեջ մտնելու ժամկետը, ինչպես նաև կարգավորվել են Օրենսգրքի 195-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված՝ վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի (դրա վիճարկվող դրույթի) գործողությունը կասեցնելու միջնորդությունը մերժելու մասին միջանկյալ դատական ակտերի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքով վերաքննիչ դատարանի կայացրած դատական ակտերի օրինական ուժի մեջ մտնելու ու այն վճռաբեկության կարգով բողոքարկելու հարցերը.
16. Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 400-րդ հոդվածի նմանությամբ Օրենսգրքի 165-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսվել է վերաքննիչ դատարանի միջանկյալ դատական ակտերի և վերաքննիչ դատարանում բողոքարկված՝ վարչական դատարանի միջանկյալ դատական ակտերի դեմ բերված վճռաբեկ բողոքների քննության եռամսյա ժամկետ.
17. Օրենսգրքի 187-րդ և 188-րդ հոդվածներով կարգավորվել են նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման դիմումը վարույթ ընդունելու և վերադարձնելու հետ կապված հարցեր.
18. Օրենսգիրքը լրացվել է նոր՝ 188.1-ին հոդվածով, որով նախատեսվել է նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման դիմումը վերաքննիչ դատարանի կողմից վարույթ ընդունելը մերժելու, իսկ վճռաբեկ դատարանի կողմից նաև առանց քննության թողնելու հնարավորություն: Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 423-րդ հոդվածի համանմանությամբ հղում է կատարվել համապատասխանաբար վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքները վարույթ ընդունելը մերժելու և առանց քննության թողնելու՝ Օրենսգրքով նախատեսված հիմքերին և կարգին.
19. Սահմանադրական դատարանի 16.04.2024 թվականի թիվ ՍԴՈ-1725 որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ Օրենսգրքի 195-րդ հոդվածով նախատեսվել է վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի (դրա վիճարկվող դրույթի) գործողության կասեցման միջնորդությունը մերժելու մասին դատական ակտը բողոքարկելու հնարավորություն: Համապատասխան դատական ակտերի օրինական ուժի մեջ մտնելու և բողոքարկելու ժամկետներն ու կարգը սահմանելիս հիմք են ընդունվել վարչական ակտի կատարումը կասեցնելու միջնորդությունը մերժելու մասին որոշման համար նախատեսված իրավակարգավորումները՝ հաշվի առնելով, որ Սահմանադրական դատարանը համեմատական վերլուծություն իրականացրել էր նախնական իրավական պաշտպանության այդ միջոցի հետ.
20. Օրենսգրքով նախատեսվում է նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու գործերի քննությունն իրականացնել կոլեգիալ՝ 3 դատավորի կազմով: Նշված օրենսդրական փոփոխությունը կնպաստի դատական գործերի առավել սեղմ ժամկետներում քննությանը՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ վարչական դատարանը ներկայումս բավականաչափ ծանրաբեռնված է և գրեթե անհնարին է ապահովել դատական նիստերի միջև սովորաբար առկա միջակայքի համեմատ առավել մեծ հաճախականություն: Հետևաբար, նշված գործերով վարչական դատարանի կազմը 5-ի փոխարեն 3 դատավորի կազմով սահմանելու պարագայում էականորեն կքչանան այն իրավիճակները, երբ կոլեգիալ կազմում ընդգրկված դատավորներից մեկի՝ նիստին մասնակցելու հնարավորություն չունենալու հանգամանքը հանգեցնի դատական նիստի չկայացման, դրա հետաձգման և մեկ այլ հերթի նշանակման: Այդպիսով որոշակիորեն կթեթևանա նաև դատավորների ծանրաբեռնվածությունը.
21. Նախագծով առաջարկվում է ոստիկանության ծառայողին կամ զինծառայողին վիրավորելու, ինչպես նաև ոստիկանության զորքերի զինծառայողի կամ ոստիկանության ծառայողի օրինական պահանջը չկատարելու համար նախատեսված վարչական իրավախախտման համար վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հարցի քննությունը վերապահել Ներքին գործերի նախարարությանը, իսկ Հայաստանի Հանրապետության պետական մարմինների, ձեռնարկությունների, հիմնարկների և կազմակերպությունների (անկախ սեփականության ձևից) գործավարությունը ոչ հայերեն վարելու, ցուցանակները, ձևաթղթերը, դրոշմանիշները, նամականիշները, կնիքները, միջազգային փոստային ծրարները և գովազդները ոչ հայերեն ձևավորելու, գովազդի ընդհանուր պահանջները խախտելու հետ կապված հարցերի քննությունը՝ Լեզվի կոմիտեին:

Նշված իրավախախտումների համար վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հարցերի քննությունը նպատակահարմար է վերապահել համապատասխան ոլորտում գործունեություն իրականացնող վարչական մարմիններին, ինչը կնպաստի իրավախախտման հանգամանքների արդյունավետ ու արագ հայտնաբերմանը, ինչպես նաև վարչական վարույթի օպերատիվությանը, քանի որ ոլորտում մասնագիտացված վարչական մարմինները լավագույնս տեղեկացված են տվյալ բնագավառի նորմատիվ պահանջներից ու գործառույթներից:

Միաժամանակ, անձանց ընձեռվում է նշյալ վարույթներով կայացված վարչական ակտերը բողոքարկելու հնարավորություն, որպիսի հանգամանքը կարող է զուգահեռաբար լուծել վարչական պատասխանատվության ենթարկելու լիազորության պատշաճ իրացումը՝ անձի համար բավարար երաշխիքներ ապահովելով հանդերձ, մյուս կողմից՝ նպաստել վարչական դատարանի բեռնաթափմանը:

 

3. Ակնկալվող արդյունքը.

Առաջարկվող փոփոխություններով և լրացումներով ակնկալվում է.

• Օրենսգրքում առկա իրավակարգավորումները համապատասխանեցնել իրավակիրառ պրակտիկայում ձևավորված մոտեցումներին՝ հիմք ընդունելով դրանց վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի և Սահմանադրական դատարանի կողմից արտահայտված իրավական դիրքորոշումները,
• ապահովել իրավական նորմերի միատեսակ կիրառությունը՝ այդ կերպ նպաստելով կանխատեսելիության և իրավական որոշակիության սկզբունքների կենսագործմանը,
• դատավարական ընթացակարգերի պարզեցման և հստակեցման միջոցով նվազեցնել վարչական դատարանի ծանրաբեռնվածությունն ու ապահովել դատական ռեսուրսների նպատակային բաշխումը,
• ապահովել գործերի արդյունավետ և արագ քննությունը՝ երաշխավորելով ողջամիտ ժամկետում գործի քննության անձանց իրավունքը,
• նպաստել վարչական վարույթում վարչական մարմինների դերի ամրապնդմանը՝ ապահովելով մասնագիտական որոշումների կայացման բարձր մակարդակ և իրավաչափություն,
• կատարելագործել օրենսդրությունը՝ իրավակիրառ պրակտիկայում ի հայտ եկած օրենսդրական բացերի և անորոշությունների վերացման և իրավական կարգավորումների համապարփակ արդիականացման միջոցով:

 

4. Նախագծերի ընդունման կապակցությամբ այլ նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունման անհրաժեշտությունը, ինչպես նաև լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտությունը և պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում սպասվելիք փոփոխությունները.

Նախագծերի ընդունման կապակցությամբ այլ նորմատիվ իրավական ակտեր ընդունել անհրաժեշտ չէ, ինչպես նաև պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի բյուջեում եկամուտների և ծախսերի էական ավելացում կամ նվազեցում չի նախատեսվում:

 

5. Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ.

Նախագծերի ընդունումը բխում է Կառավարության 21.07.2022 թվականի թիվ 1133-Լ որոշմամբ հաստատված՝ Հայաստանի Հանրապետության դատական և իրավական բարեփոխումների 2022-2026 թվականների ռազմավարության 7-րդ նպատակից (վարչական և վարչական դատավարության օրենսդրության բարեփոխումներ):

 

6. Նախագծերի մշակման գործընթացում ներգրավված մարմինները կամ անձինք.

Նախագծերը մշակվել են Արդարադատության նախարարության և «Օրենսդրության զարգացման կենտրոն» հիմնադրամի կողմից: