ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ
«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ 2011 ԹՎԱԿԱՆԻ ՄԱՅԻՍԻ 5-Ի N 665-Ն ՈՐՈՇՄԱՆ ՄԵՋ ԼՐԱՑՈՒՄ ԵՎ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇՄԱՆ ՆԱԽԱԳԻԾԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ
- Իրավական ակտի անհրաժեշտությունը (նպատակը)
Ներկայացվող նախագծի ընդունումը նպատակ ունի բարելավել օդային երթևեկության կառավարման կարգավարների (այսուհետ՝ ՕԵԿ կարգավար) սոցիալական պաշտպանվածությունը՝ հաշվի առնելով նրանց աշխատանքի առանձնահատկությունները և պատասխանատվության բարձր մակարդակը։
1.1. Կարգավորման հարաբերությունների ներկա վիճակը
- «Պետական կենսաթոշակների մասին օրենքով այսուհետ՝ Օրենք սահմանված է աշխատանքային կենսաթոշակ հաշվարկելու կարգը բանաձևը: Բանաձևում կիրառվող՝ աշխատանքային ստաժի 1 տարվա արժեքը առաջին 10 տարվա համար 950 դրամ է, տասը տարին գերազանցող յուրաքանչյուր տարվա համար 500 դրամ:
Ծայրահեղ աղքատության գծից ցածր կենսաթոշակները բացառելու նպատակով 2019 թվակականին սահմանվեց «նվազագույն կենսաթոշակ եզրույթը՝ հաշվարկված աշխատանքային կենսաթոշակի չափը չի կարող պակաս լինել Կառավարության սահմանած նվազագույն կենսաթոշակի չափից՝ քիչ ստաժով մինչև 11-12 տարի աշխատողների կենսաթոշակներն անկախ ստաժից ավելացվում են: Կենսաթոշակի չափը կախված չէ ո՛չ ստաժի տևողությունից, ո՛չ ստացած աշխատավարձի չափից: Միաժամանակ նվազում է հիմնական կենսաթոշակի, որպես կենսաթոշակի նվազագույն չափի, դերը: Ստացվում է` քիչ ստաժերի համար կենսաթոշակի նվազագույն չափը նվազագույն կենսաթոշակն է 36000 դրամ, իսկ շատ ստաժերի համար՝ հիմնական կենսաթոշակը 24000 դրամ:
Ներկայիս կենսաթոշակային կարգավորումները, ինչպես նախանշված է, նպատակ ունեն լուծել սոցիալական խնդիրները՝ սահմանելով կենսաթոշակի նվազագույն շեմ:
Այնուամենայնիվ, այս մոտեցումը հաշվի չի առնում որոշ մասնագիտությունների յուրահատուկ բնույթը, ինչպիսին է ավիացիոն կարգավարների դեպքում, որտեղ ռիսկերն ի սկզբանե ավելի բարձր են: Կարգավարների կենսաթոշակը պետք է արտացոլի նրանց էական դերը ավիացիոն արդյունաբերության մեջ (ինպես օդաչուների, այնպես էլ ավիացիոն ինժեներների)՝ ընդունելով նրանց պարտականությունների բարդությունը, պահանջվող ընդարձակ անդադար վերապատրաստումը/ատեստավորումը և պատասխանատվության բարձր մակարդակը:
Օդային երթևեկության կառավարման կարգավարները (դիսպետչերները) առանցքային դեր են խաղում ավիացիոն անվտանգության ապահովման գործում: Նրանց պարտականությունները ներառում են թռիչքների պլանավորում, օդային երթևեկության հսկողության հետ համակարգում և արտակարգ իրավիճակների արձագանքում: Կարգավարների աշխատանքը պահանջում է բարձր մասնագիտական պատրաստվածություն, սթրեսակայունություն և արագ որոշումներ կայացնելու ունակություն: Հաշվի առնելով նրանց պատասխանատվության բարձր աստիճանը, ինչպես նաև ֆիզիկական և մտավոր ծանրաբեռնվածությունը, կարևոր է ըստ արժանվույն գնահատել նրանց աշխատանքը՝ տրամադրելով համապատասխան կենսաթոշակային ապահովություն։
Կարգավարները, ի տարբերություն շատ այլ մասնագիտությունների, անմիջականորեն ներգրավված են թռիչքների անվտանգության և գործառնական արդյունավետության ապահովման մեջ: Նրանց որոշումները կարող են կյանք փրկող նշանակություն ունենալ, և նրանց փորձագիտությունը զգալիորեն նպաստում է ավիացիոն ոլորտի տնտեսական բարեկեցությանը: Հետևաբար, տարբերակված կենսաթոշակային համակարգը, որը կարգավարներին առաջարկում է համապատասախան արժեք, կլինի ոչ միայն նրանց անփոխարինելի դերի ճանաչում, այլև խթան՝ այս կենսական ոլորտում որակյալ մասնագետների պահպանման համար:
Օրենքը սահմանում է, որ երկարամյա ծառայության կենսաթոշակ է նշանակվում այն կարգավարներին, ովքեր հասել են 50 տարեկան հասակի և ունեն առնվազն 25 տարվա աշխատանքային ստաժ, որից 15 տարին՝ անմիջապես օդային երթևեկության կառավարման բնագավառում։ Սակայն այս դրույթը բավարար չէ՝ հաշվի առնելով այս մասնագիտության առանձնահատկությունները և դրա հետ կապված մարտահրավերները։ Ինչպես նաև կարգավարների կենսաթոշակային ապահովման անհամաչափությունն ակնհայտ է՝ պայմանավորված օդաչուների և ինժեներների զգալիորեն ավելի բարենպաստ կենսաթոշակային պայմաններով: Հաշվի առնելով, որ օդային երթևեկության անվտանգությունն ու շարունակականությունը կախված են այս մասնագետների փոխադարձ և անբաժանելի համագործակցությունից, նման տարբերակված մոտեցումը խաթարում է ոչ միայն սոցիալական արդարությունը, այլև համակարգային կայունությունը: Այն առաջացնում է խտրական վերաբերմունք նույն ոլորտում գործունեություն իրականացնող և համեմատելի պատասխանատվություն կրող մասնագետների միջև՝ նվազեցնելով կարգավարի մասնագիտության գրավչությունն ու խոչընդոտելով բարձրակարգ մասնագետների պահպանմանը ոլորտում:
Անդրադառնալով ներկայիս կարգավորմանը ունենք հետևյալ պատկերը․
Կենսաթոշակի աշխատանքային մասը աշխատանքային ստաժի տարիների, աշխատանքային ստաժի մեկ տարվա արժեքի և կենսաթոշակառուի անձնական գործակցի արտադրյալն է:
Մինչև 10 տարվա (ներառյալ) աշխատանքային ստաժի առկայության դեպքում աշխատանքային կենսաթոշակը հաշվարկվում է Կ = Հ + (Ս X Ա) X Գ բանաձևով, իսկ 10 տարուց ավելի աշխատանքային ստաժի առկայության դեպքում՝ Կ = Հ + (10 X Ա + (Ս-10) X Ա1) X Գ բանաձևով, որտեղ`
Կ-ն կենսաթոշակի ամսական գումարն է,
Հ-ն` հիմնական կենսաթոշակի չափը,
Ս-ն` աշխատանքային ստաժի տարիները,
Ա-ն` մինչև 10 տարվա (ներառյալ) աշխատանքային ստաժի մեկ տարվա արժեքը,
Ա1-ը՝ 10 տարին գերազանցող աշխատանքային ստաժի մեկ տարվա արժեքը,
Գ-ն` կենսաթոշակառուի անձնական գործակիցը:
- Կենսաթոշակառուի անձնական գործակիցը սահմանվում է`
1) մինչև 10 տարվա (ներառյալ) աշխատանքային ստաժի մեկ տարվա համար` 0,1.
2) 11-ից մինչև 40 տարվա (ներառյալ) աշխատանքային ստաժի մեկ տարվա համար` 0,01.
3) 40 տարուց ավելի աշխատանքային ստաժի մեկ տարվա համար` 0,02:
Կենսաթոշակառուի անձնական գործակիցը հաշվարկվում է`
ա) մինչև 10 տարվա (ներառյալ) ստաժի առկայության դեպքում` Գ=0,1 X Ս բանաձևով.
բ) 11-ից մինչև 40 տարվա (ներառյալ) աշխատանքային ստաժի առկայության դեպքում` Գ=1+0,01 X (Ս-10) բանաձևով.
գ) 40 տարուց ավելի աշխատանքային ստաժի առկայության դեպքում` Գ=1.3+0,02 X (Ս-40) բանաձևով:
Կենսաթոշակառուի անձնական գործակիցը չի կարող գերազանցել 2-ը:
Օրինակ՝ 40 տարվա աշխատանքային ստաժի դեպքում աշխատանքային կենսաթոշակը կկազմի`
24000 + ((10×950դրամ+(40-10) x 500դրամ) x 1,3 (գործակից)) = 55,850 դրամ:
Օդային երթևեկության կարգավարները ամեն օր պատասխանատու են հազարավոր մարդկանց կյանքերի համար։ Նրանք աշխատում են այնպիսի պայմաններում, որտեղ սթրեսը ոչ թե պարզապես աշխատանքային գործոն է, այլ մշտական ուղեկից։ Նրանք պետք է միաժամանակ մշակեն բազմաթիվ տվյալներ, կայացնեն արագ որոշումներ և պահպանեն բացարձակ կենտրոնացվածություն։
Հատկանշական է նաև այն, որ ի տարբերություն շատ այլ մասնագիտությունների, օդային երթևեկության կարգավարների գիտելիքները և հմտությունները խիստ մասնագիտացված են և գործնականում դժվար կիրառելի այլ ոլորտներում։ Բացի այդ, տվյալ մասնագիտության ձեռքբերումը պահանջում է երկարաժամկետ ու բարդ պատրաստություն, ինչի մասին փաստում են «Հայաէրոնավիգացիա» ՓԲԸ-ի երկարամյա տարիների փորձը։
Ավիացիոն ոլորտում ՕԵԿ կարգավարի արժանապատիվ կենսաթոշակային ապահովումը կարող է նշանակալի ազդեցություն ունենալ այս մասնագիտության կայուն սերնդափոխությանը՝ խթանելով նոր մասնագետների ներգրավումն ու ապահովելով մասնագիտության շարունակական զարգացումը։
Նախևառաջ, արժանապատիվ կենսաթոշակը կարող է ծառայել որպես խթան երիտասարդ մասնագետների համար, որոնք փնտրում են կայուն և արժանապատիվ վարձատրվող աշխատանք:
Օդային երթևեկության կառավարման կարգավար դառնալը պահանջում է երկարատև ուսուցում (ինպես նաև շարունակական ընթացիկ վերապատաստումների և որակավորման բարձրացումներ), բարձր պատասխանատվություն և սթրեսակայունություն, ուստի ֆինանսական կայունության հստակ հեռանկարը կարող է գրավել տաղանդավոր ու նպատակասլաց անհատների:
1.2 Միջազգային փորձ
Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ զարգացած երկրների մեծ մասում օդային երթևեկության կարգավարներն ունեն արտոնյալ կենսաթոշակի իրավունք։ Մասնավորապես, EUROCONTROL-ը՝ Եվրոպական Օդային Նավիգացիայի Անվտանգության Կազմակերպությունը, սահմանել է քաղաքականություն, ըստ որի առաջարկում է 57 տարեկանը լրացած կարգավարներին դադարեցնել ակտիվ աշխատանքը։ EUROCONTROL-ի կենսաթոշակային սխեման կառուցվածքային հաշվարկման մեթոդի հիման վրա ապահովում է կարգավարների սոցիալական պաշտպանությունը՝ ներառելով ինչպես ստանդարտ կենսաթոշակային պարամետրեր, այնպես էլ մասնագիտական դերի համար նախատեսված լրացուցիչ արտոնություններ։ Բանաձևը ներառում է հիմնական կենսաթոշակ, հատուկ նպաստներ, կյանքի ծախսերի ճշգրտումներ և հարկային փոխհատուցումներ, ինչը կարգավարներին հնարավորություն է տալիս ստանալ կենսաթոշակ, որը կարող է կազմել նրանց վերջին պաշտոնը զբաղեցրած հիմնական աշխատավարձի մինչև 70%-ը։
Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2011 թվականի մայիսի 5-ի N 665-Ն որոշման հավելված 5-ը սահմանում է քաղաքացիական ավիացիայի աշխատողներին երկարամյա ծառայության աշխատանքային կենսաթոշակի իրավունք տվող պաշտոնների ցանկ, որտեղ թվարկվում է օդային երթևեկության կառավարման ծառայության կարգավարի (դիսպետչերի) վկայական ունեցող աշխատողներ դասերը։ Սակայն առաջնորդվելով Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպության (այսուհետ` ԻԿԱՕ) դոկ 9379-AN/916-ի հավելված 1-ով, օդային երթևեկության կառավարման կարգավարի վկայականը չի պարունակում պաշտոնների առանձնացում կամ համապատասխան դասեր, իսկ տվյալ ցանկը սահմանելով կարգավարների առանձնացված պաշտոններ առաջացնում է անհամապատասխանություներ ընդունված միջազգային ստանդարտներին և սահմանափակում է կարգավարների կենսաթոշակից օգտվելու իրավունքը։
Հաշվի առնելով ՕԵԿ կարգավարների բարձր սթրեսային միջավայրը, ֆունկցիոնալ պահանջները, միջազգային նախադեպերը ու EUROCONTROL-ի քաղաքականությունը՝ առաջարկվում է ապահովել նրանց արժանապատիվ կենսաթոշակ և վաղ թոշակի անցնելու հնարավորություն։ Դա ոչ միայն արդարացի փոխհատուցում է նրանց ծառայության համար, այլև ապահովում է օդային երթևեկության անվտանգության և արդյունավետության պահպանումը։
- Առաջարկվող լուծումը
«Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2011 թվականի մայիսի 5-ի N 665-Ն որոշման» մեջ լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին նախագծի օրենքի նախագծով առաջարկվում է՝
Օդային երթևեկության կառավարման կարգավարի (դիսպետչերի) աշխատանքային ստաժը հաշվարկելիս աշխատած ժամանակահատվածի աշխատանքային ստաժը հաշվառել 2 գործակցով:
Նախագծով առաջարկվում է նաև սահմանել հետադարձ ուժ՝ բոլոր շահառուների համար հավասար պայմաններ ապահովելու նպատակով։
Անհարկի սահմանափակումներից խուսափելու նպատակով ՕԵԿ կարգավարի պաշտոնների ցանկը սահմանող հավելվածից հանել ՕԵԿ կարգավարի դասերն ու պաշտոնները սահմանող կետերը։
- Իրավական ակտի կիրառման դեպքում ակնկալվող արդյունքը
Նախագծի ընդունվելու դեպքում կվերանայվեն օդային երթևեկության կառավարման կարգավարների կենսաթոշակային ապահովության առանձին հիմնարար դրույթները, ինչպես նաև կլուծվեն իրավակիրառ պրակտիկայում ծագած խնդիրներ:
- Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ․ Հայաստանի վերափոխման ռազմավարություն 2050, Կառավարության 2021-2026թթ ծրագիր, ոլորտային և/կամ այլ ռազմավարություններ
Նախագիծը բխում է Կառավարության 2021-2026թթ. ծրագրի 4.6-րդ կետից՝ կենսաթոշակառուներին և նպաստառուներին մատուցվող ծառայությունների որակը բարձրացնելու, ինչպես նաև կենսաթոշակների և նպաստների նշանակման, վճարման գործընթացները լավարկելու նպատակով կատարելագործվելու է օրենսդրությունը, ընդլայնվելու է առցանց մատուցվող ծառայությունների շրջանակը՝ ի հաշիվ տեղեկատվական համակարգեր ներառող տվյալների ստացման որակական և քանակական բարելավման:
Նախագծի ընդունմամբ կառավարության ծրագրի 4.6-րդ կետով կենսաթոշակային ապահովության ոլորտում նախատեսված թիրախների Կառավարությունը քայլեր է ձեռնարկելու մինչև 2026 թվականը նվազագույն կենսաթոշակի և կենսաթոշակի միջին չափերը հավասարեցնել համապատասխանաբար պարենային և սպառողական զամբյուղների արժեքներին հասանելիությունը կապահովվի սոցիալական արդարության առումով ավելի ընդունելի ցուցանիշների միջոցով:
- Տեղեկանք պետական բյուջեի եկամուտների և ծախսերի վերաբերյալ
Նախագծի ընդունման դեպքում Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի եկամուտները չեն ավելանա կամ նվազի, իսկ ծախսերը կավելանան ըստ կից ներկայացված տեղեկանքի։
