«ՍՕՍ-ՄԱՆԿԱԿԱՆ ԳՅՈՒՂԵՐ» ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐԵԳՈՐԾԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄԻ ՀԵՏ ԴՐԱՄԱՇՆՈՐՀԻ ՊԱՅՄԱՆԱԳԻՐ ԿՆՔԵԼՈՒ ԵՎ «ԳԱՎԱՌԻ ՄԱՆԿԱՏՈՒՆ» ՊԵՏԱԿԱՆ ՈՉ ԱՌԵՎՏՐԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆԸ ԼՈՒԾԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ ՀՀ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇՄԱՆ ՆԱԽԱԳԻԾ

«Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների օրակարգ» ՀԿ-ն կարևորում է երեխայի՝ ընտանիքում ապրելու իրավունքին նպաստող նախաձեռնությունները։ Միևնույն ժամանակ գտնում ենք, որ տվյալ նախագծում առկա են մի շարք հիմնարար խնդիրներ, որոնք կարող են չբերել իրական ապաինստիտուցիոնալացան և վտանգել առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների լավագույն շահը։ Մասնավորապես՝

Երեխայի լավագույն շահի հայեցակարգը ենթադրում է մոտեցումների անհատականացում, այդ թվում՝ երաշխավորելու, որ յուրաքանչյուր երեխայի դեպքում կիրառվող լավագույն լուծումը համապատասխանում է իր անհատական գործոններին։ Սակայն այս նախագծով բոլոր երեխաների համար ընդունվել է մեկ որոշում՝ «Գավառի մանկատան» փակումը և նրանց ՍՕՍ-Մանկական գյուղեր տեղափոխումը։ Այս մոտեցումն անտեսում է երեխաների տարբեր կարիքները, այդ թվում՝ նոր միջավայրին (բնակավայր, դպրոց և այլն) չհարմարվելու ռիսկը և չվնասելու կանոնը։

Հիմնադրամում խնամքն իրականացվում է առանձին տներում, որտեղ կարող են խնամվել 6-8 երեխա։ Չկա որևէ հիմնավորում, թե ինչով է այս լուծումը համարվում ընդունելի և Երեխայի իրավունքների մասին և Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիաներին համապատասխանող։ Վերջինս իր ընդհանուր մեկնաբանություն 5-ում (CRPD/C/GC/5) թվարկում է այն տարրերը, որոնք բնակելի տարածքները դարձնում են հաստատություններ՝ անկախ մեծ կամ փոքր լինելուց։ Կոմիտեն ընդգծում է, որ «ապաինստիտուցիոնալացման քաղաքականությունը պահանջում է կառուցվածքային բարեփոխումների իրականացում՝ ինստիտուցիոնալ միջավայրերի փակումից անդին: Մեծ կամ փոքր խմբային տները հատկապես վտանգավոր են երեխաների համար, որոնց համար ընտանիքի հետ մեծանալու կարիքը չի կարող փոխարինվել: «Ընտանիքին մոտ» հաստատությունները հաստատություններ են և չեն կարող փոխարինել ընտանիքի խնամքին»։ Ուստի, այս նախագիծը ոչ թե ապաինստիտուցիոնալացման, այլ տրանսինստիտուցիոնալացման մասին է։ Ավելին՝ Երեխայի իրավունքների հարցերով ՄԱԿ-ի կոմիտեն՝ Հայաստանի մասին իր 2024 թ. եզրափակիչ դիտարկումներում (CRC/C/ARM/5-6) կոչ է անում. «(գ) ապահովել ընտանիքի և համայնքի վրա հիմնված խնամքի բավարար այլընտրանքային տարբերակներ երեխաների համար, ովքեր չեն կարող մնալ իրենց ընտանիքներում, այդ թվում՝ հատկացնելով բավարար ֆինանսական միջոցներ խնամատարության և որդեգրման համար, կանոնավոր կերպով վերանայելով երեխաներին տեղավորման հնարավոր միջոցառումները և հեշտացնել նրանց ընտանիքների հետ վերամիավորումը, «դ) Ապահովել համապատասխան երաշխիքներ և հստակ չափանիշներ՝ հիմնված երեխայի կարիքների, ինչպես նաև լավագույն շահերի վրա, որոշելու համար, թե արդյոք երեխան պետք է տեղափոխվի այլընտրանքային խնամքի տակ»։