«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳԻՐՔ» ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔԻ, ««ԴԱՏԱԿԱՆ ԴԵՊԱՐՏԱՄԵՆՏՈՒՄ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ ««ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐ

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳԻՐՔ» ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔԻ, ««ԴԱՏԱԿԱՆ ԴԵՊԱՐՏԱՄԵՆՏԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ ««ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ»  ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ

1. Ընթացիկ իրավիճակը և իրավական ակտերի ընդունման անհրաժեշտությունը.

1.1. Եվրոպայի խորհրդի Կոռուպցիայի դեմ պայքարող պետությունների խմբի (այսուհետ՝ GRECO) «Գնահատման չորրորդ փուլ. կոռուպցիայի կանխարգելումը պատգամավորների, դատավորների և դատախազների շրջանում» Հայաստանի վերաբերյալ 2015 թվականի գնահատման զեկույցում անդրադարձ է կատարվել դատավորներին գաղտնի խորհրդատվության տրամադրման հնարավորության նախատեսմանը, մասնավորապես զեկույցում նշվում է, որ առկա է դատավորներին էթիկայի և վարքագծի կանոնների կիրառման և պահպանման վերաբերյալ գաղտնի խորհրդատվության տրամադրման անհրաժեշտություն, որը, կբարձրացնի նրանց իրազեկվածությունը՝ կանխելով շահերի բախումները և կոռուպցիոն ռիսկերը: Այս կապակցությամբ անհրաժեշտ է ուսումնասիրել միջազգային չափանիշները, որոնց համաձայն՝ «դատավորները պետք է հնարավորություն ունենան էթիկայի (ինչպես նաև վարքագծի կանոնների պահպանման) հարցերով խորհրդատվություն ստանալու համար դիմել դատական համակարգի որևէ մարմնի»[1]:

Զեկույցում նշվում է, որ ակնհայտ է, որ Հայաստանն ինքը պետք է որոշի այդպիսի խորհրդատվության տրամադրման եղանակը, որը կարող է իրականացվել օրինակ՝ ինչպես վերաքննություն իրականացնող դատարաններում՝ փորձառու դատավորների կողմից, այնպես էլ առանձին մարմնի կողմից: Այնուամենայնիվ, GRECO-ի գնահատման խումբը ընդգծել է, որ ցանկացած նման խորհրդատու/ խորհրդատվություն տրամադրող մարմին պետք է ունենա հատուկ փորձ այս ոլորտում և տարբերվի կարգապահական մարմիններից, ինչպիսիք ներկայումս կարող են դիտարկվել Բարձրագույն դատական խորհուրդը և Դատավորների ընդհանուր ժողովի Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովը, որպեսզի հնարավոր լինի կազմակերպել գաղտնի խորհրդատվության տրամադրումը:

Խորհրդատվական հարցումները և համապատասխան մարմնի կողմից տրամադրված կարծիքները պետք է լինեն գաղտնի և առանց դատավորին նույնականացնելու հնարավորության նախատեսման  ներկայացվեն այլ դատավորների քննարկմանը՝ հատուկ դասընթացների շրջանակներում: Ամփոփելով դատավորներին էթիկայի և վարքագծի կանոնների հարցերով գաղտնի խորհրդատվության տրամադրման հարցը՝ GRECO-ն ընդգծել է, որ, հաշվի առնելով այն, որ Հայաստանում կոռուպցիայի ընկալումը հատկապես բարձր է դատական համակարգի նկատմամբ և քաղաքացիների վստահությունը իշխանության այս ճյուղի նկատմամբ ցածր է, չափազանց կարևոր է, որ վերը նշված միջոցառումները ներառվեն կոռուպցիայի կանխարգելման վճռական և համապարփակ քաղաքականության մեջ[2]:

GRECO-ն իր «Գնահատման չորրորդ փուլ. Կոռուպցիայի կանխարգելումը պատգամավորների, դատավորների և դատախազների շրջանում» Հայաստանի վերաբերյալ 2023 թվականի զեկույցի նախագծում վերահաստատել է իր կարծիքը և ևս մեկ անգամ ընդգծել, որ դատական համակարգի շրջանակներում պետք է լինի մի մարմին, որը գաղտնի խորհրդատվություն կտրամադրի դատավորներին[3]:

Դատավորներին էթիկայի և վարքագծի կանոնների վերաբերյալ գաղտնի խորհրդատվություն տրամադրելու նպատակն է ապահովել դատավորների կողմից էթիկայի և վարքագծի կանոնների պահպանումը: Գաղտնի խորհրդատվությունը դատավորների համար ծառայում է որպես ուղեցուցային նշանակություն ունեցող տեղեկատվության աղբյուր, որը տրվում է գործնականում էթիկայի կամ վարքագծի կանոնների կիրառման կապակցությամբ առաջացած իրադրությունների լուծման նպատակով:

Դատավորներին գաղտնի խորհրդատվություն տրամադրելու մի քանի հիմնական նպատակներն են`

1) Անկողմնակալության ապահովումը.

 Անաչառությունը դատավորների վարքագծի հիմնարար սկզբունքներից է:

 Դատավորները պետք է յուրաքանչյուր գործին մոտենան անկողմնակալության սկզբունքը պահելով: Գաղտնի խորհրդատվությունը կարող է օգնել դատավորներին գնահատելու և կառավարելու այն իրավիճակները, որտեղ կարող են լինել ենթադրյալ կամ իրական կոնֆլիկտներ, որոնք վտանգում են նրանց անաչառությունը: Վարքագծի դրսևորման որոշակի ուղեցույց փնտրելով՝ դատավորները կարող են տրամադրված խորհրդատվության հիման վրա ընտրել տվյալ իրավիճակում առավել արդյունավետ և դատավորի անկողմնակալությունը կասկածի տակ չդնող վարքագծի տարբերակը:

2) Դատավորների անկախության պաշտպանությունը.

Գաղտնի խորհրդատվությունը երաշխավորում է դատական իշխանության անկախությունը՝ ստեղծելով անվտանգ տարածք, որտեղ դատավորները կարող են փնտրել խորհրդատվություն՝ առանց վախենալու ճնշումներից կամ արտաքին ազդեցությունից: Այն դատավորներին թույլ է տալիս ազատ քննարկել և ուսումնասիրել էթիկայի և վարքագծի կանոնների կիրառման կապակցությամբ առաջացող խնդիրները՝ նպաստելով զգայուն հարցերի շուրջ բաց երկխոսությանը՝ առանց վնասելու դատավորների անաչառության նկատմամբ հանրային ընկալմանը:

 3) Մասնագիտական շարունակական զարգացման ապահովումը.

 Գաղտնի խորհրդատվությունը նպաստում է դատավորների շարունակական մասնագիտական զարգացմանը: Այն դատավորներին հնարավորություն է տալիս անդրադառնալ իրենց որոշումների կայացման գործընթացներին, հետևություններ անել գործնականում առաջացած և իրենց լուծումը գտած էթիկայի և վարքագծի կանոնների կիրառման կապակցությամբ առաջացած խնդիրներից և բարելավել էթիկայի և վարքագծի կանոնների կիրառման և պահպանման վերաբերյալ իրենց պատկերացումները:

Համեմատական փորձը դատավորներին էթիկայի և վարքագծի կանոնների վերաբերյալ տրամադրված գաղտնի խորհրդատվության վերաբերյալ.

1) Ավստրիա[4]

Ավստրիայի դատավորների էթիկայի խորհուրդը, որը հայտնի է նաև որպես «Էթիկրատ», մարմին է, որը ստեղծվել է Ավստրիայի դատավորների ասոցիացիայի կողմից 2018 թվականին: Դրա հիմնական նպատակն է դատավորներին տրամադրել գաղտնի խորհրդատվություն և մշակել ուղեցույցներ՝ դատավորների էթիկայի և արժեքային հասկացությունների հետ կապված հարցերի վերաբերյալ:

 Էթիկայի խորհուրդը կազմված է հինգ դատավորներից, որոնք ընտրվում են Ավստրիայի դատավորների ասոցիացիայի գլխավոր ասամբլեայի կողմից: Այս դատավորները ընտրվում են տարբեր դատարաններից՝ ապահովելով բոլոր ատյանների դատավորների ներկայացուցչությունը և բազմազանությունը խորհրդում:

«Էթիկրատ»-ի հիմնական գործառույթը դատավորներին գաղտնի խորհրդատվություն տրամադրելն է: Ամեն անգամ, երբ դատավորը բախվում է էթիկայի կամ վարքագծի կանոնների կիրառման հարցում անորոշության, նա կարող է խորհրդատվություն համար դիմել Խորհրդին:

Դատավորները կարող են անմիջականորեն դիմել Էթիկայի Խորհրդին: Դիմելու եղանակների սահմանափակումներ չկան, այդ թվում կարող են դիմումները ներկայացվել նաև անանուն եղանակով: Դիմումը ստանալուց հետո խորհուրդը պետք է գնահատի և որոշի, թե արդյոք պետք է անդրադառնա ներկայացված հարցին թե ոչ:

Էթիկայի խորհուրդը իրավասու է էթիկայի և վարքագծի կանոնների հետ կապված հարցերով առաջարկություններ ներկայացնել նաև սեփական նախաձեռնությամբ: Այդ առաջարկությունները հասցեագրվում են Ավստրիայի դատավորների ասոցիացիայի խորհրդին: Խորհրդի առաջարկությունները կարող են ծառայել որպես ուղեցույց դատավորների համար:

Էթիկայի խորհրդի անդամներն իրենց լիազորություններն իրականացնելիս անկախ են: Նրանք ենթակա չեն արտաքին ազդեցությունների, որոնք կարող են վտանգել նրանց անաչառությունը կամ բարեխղճությունը:

Կարևոր է նշել, որ չնայած Էթիկայի խորհուրդը տրամադրում է գաղտնի խորհրդատվություններ և առաջարկություններ, այն չունի դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու լիազորություն: Էթիկայի խորհրդի դերը խորհրդատվական է և ուղղված է օգնելու դատավորներին՝ լուծելու էթիկայի և վարքագծի կանոնների կիրառման հետ կապված հարցերը և խրախուսելու էթիկայի և վարքագծի կանոնների պահպանումը դատական համակարգում:

2) Ալբանիա[5]

Ալբանիայում Բարձրագույն դատական խորհուրդը ստեղծել է համակարգ, որի շրջանակներում նշանակվում է էթիկայի հարցերով խորհրդական՝ էթիկայի հարցերով խորհրդատվություններ տրամադրելու համար:

Էթիկայի հարցերով խորհրդական կարող է լինել այն դատավորը, որը բավարարում է Բարձր դատարանի անդամ լինելու պահանջներին: Էթիկայի հարցերով խորհրդականը ընտրվում է էթիկայի հարցերում ունեցած փորձի և գիտելիքների հիման վրա, ինչը թույլ է տալիս նրան հիմնավոր առաջարկություններ ներկայացնել այլ դատավորներին:

Էթիկայի հարցերով խորհրդականը նշանակվում է հինգ տարի ժամկետով՝ մեկ անգամ կրկին նշանակվելու իրավունքով:

Բարձրագույն դատական խորհուրդը, ելնելով աշխատանքային կարիքներից, կարող է որոշում ընդունել, որ Էթիկայի հարցերով խորհրդականն աշխատելու է մշտական հիմունքներով:

Ալբանիայի «Արդարադատության կառավարման մասին» օրենքի 83-րդ հոդվածի համաձայն Էթիկայի հարցերով խորհրդականի լիազորություններն են.

ա) ցանկացած դատավորի խնդրանքով առաջարկություններ ներկայացնել դատարանում և դատարանից դուրս համապատասխան վարքագծի դրսևորման վերաբերյալ՝ էթիկայի (վարքագծի) կանոնների կիրառման անորոշությունների առաջացման դեպքում.

բ) պահանջել Բարձրագույն դատական խորհրդի կարծիքը որոշ հարցերի վերաբերյալ, որոնք վերաբերում են ընդհանուր առմամբ դատավորների վարքագծին, բայց ոչ կոնկրետ անձանց.

գ) միջազգային լավագույն չափանիշների, փորձի և Բարձրագույն դատական խորհրդի համապատասխան որոշումների հիման վրա մշակել, հրապարակել և մշտապես թարմացնել տեղեկատվական ձեռնարկները, որոնք արտացոլում են էթիկայի կանոնների կիրառմանը վերաբերող հարցերն ու պատասխանները.

դ) Արդարադատության ակադեմիայի հետ համագործակցությամբ ապահովել էթիկայի կանոնների պահպանման նախնական և շարունակական ուսուցումը.

ե) առնվազն տարին մեկ անգամ գրավոր զեկույց ներկայացնել Բարձրագույն դատական խորհրդին իր գործունեության վերաբերյալ:

Էթիկայի հարցերով խորհրդականը պարտավոր է պահպանել գաղտնիությունը՝ զերծ մնալով դատական համակարգի այն կառույցներին որևէ տեղեկություն հայտնելուց, որոնք ունեն ստուգումներ և գնահատումներ իրականացնելու իրավասություն:

Ալբանիայում չկան սահմանափակումներ Էթիկայի հարցերով խորհրդականին դիմելու հարցում: Դատավորները կարող են դիմել Էթիկայի հարցերով խորհրդականին տարբեր միջոցներով, ներառյալ անանուն ուղիներով, գրավոր ձևով, ինչպես նաև էլեկտրոնային հարթակների միջոցով: Այս մոտեցումը երաշխավորում է, որ դատավորները իրենց ավելի ազատ են զգում օգնություն հայցելու հարցում և կարող են դա անել առանց հետագայում իրենց համար անբարենպաստ հետևանքներ առաջանալու վախի:

Այսպիսով, անանուն հաղորդակցության տարբերակը դատավորներին թույլ է տալիս բարձրացնել էթիկայի կանոնների կիրառության վերաբերյալ իրենց մտահոգությունները՝ առանց բացահայտելու իրենց ինքնությունը: Անանուն հաղորդակցության ուղիներ տրամադրելով՝ համակարգը նպաստում է գործընթացի թափանցիկությանը և խրախուսում է դատավորներին էթիկայի հարցերով խորհրդատվություն ստանալ՝ առանց բացասական հետևանքների վախի:

Հաղորդակցման բազմաթիվ ուղիների առկայությունը և անանուն լինելու հնարավորությունը ցույց են տալիս ալբանական դատական իշխանության հանձնառությունը՝ խթանելու էթիկայի և վարքագծի կանոնների պահպանմանն աջակցություն ցուցաբերելու միտումը: Այն խրախուսում է դատավորներին դիմել խորհրդատվական կարծիք ստանալու համար, պարզաբանել էթիկայի և վարքագծի կանոնների անորոշությունները և պահպանել պրոֆեսիոնալիզմի և անկախության ամենաբարձր չափանիշները դատական համակարգում:

3) Բուլղարիա[6]

Բուլղարիայում յուրաքանչյուր դատարանում ստեղծվում է Էթիկայի հարցերով հանձնաժողով՝ տվյալ դատարանի ներսում էթիկայի և վարքագծի կանոնների կիրառման կապակցությամբ առաջացող հարցերը լուծելու համար:

Էթիկայի յուրաքանչյուր հանձնաժողով կազմված է երեք անդամից և այդ անդամները ընտրվում են տվյալ դատարանի դատավորների ընդհանուր ժողովի կողմից: Նրանք պաշտոնավարում են երկու տարի ժամկետով:

Այս հանձնաժողովները պրակտիկայում արդյունավետ չեն իրականացնում իրենց գործառույթները: Չնայած այն հանգամանքին, որ այդ խորհրդատվությունները դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմք չեն՝ հանձնաժողովի անդամ դատավորները չեն ցանկանում քննադատել նույն դատարանի իրենց գործընկերներին՝ էթիկայի կամ վարքագծի կանոնների խախտումների վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումը հայտնելով:

4) Կանադա[7]

Կանադայի դատական էթիկայի խորհրդատվական կոմիտեն պատասխանատու է էթիկայի կանոնները կիրառելու հարցով երկընտրանքի առջև կանգնած դատավորներին գաղտնի խորհրդատվություն տրամադրելու համար:

Կանադայի դատական էթիկայի խորհրդատվական կոմիտեն ձևավորվում է «Առաջադրման հանձնաժողովի» կողմից, որը կազմված է Կանադայի դատական խորհրդի և Կանադայի Բարձրագույն դատարանի դատավորների ասոցիացիայի ներկայացուցիչներից:

Նրա հիմնական գործառույթն է էթիկայի կանոնների հարցերով օպերատիվ և գաղտնի խորհրդատվություն տրամադրել այն դատավորներին, ովքեր իրենց դատական գործառույթներն իրականացնելիս բախվում են դրանց կիրառման հետ կապված խնդիրներին:

Միջին հաշվարկով Կանադայի դատական էթիկայի խորհրդատվական կոմիտեն տարեկան տալիս է մոտ տասը խորհրդատվական եզրակացություն: Այս եզրակացությունները կազմվում են անանուն եղանակով և, ընդհանուր առմամբ, հասանելի են դաշնային բոլոր դատավորներին՝ «Judge.Net»-ում՝ դատավորների համար անվտանգ էլեկտրոնային հասցեում գտնվող ցանցում: Դրանք մատչելի չեն հանրության կամ ուսումնասիրողների համար:

5) Լիտվա[8]

Լիտվայում Դատական էթիկայի և կարգապահական հարցերով հանձնաժողովը ինքնակառավարվող մարմին է, որը լուծում է դատավորների նկատմամբ հարուցված կարգապահական հարցերը և նպաստում է դատավորների կողմից էթիկայի կանոնների պահպանմանը:

Դատավորները, ինքնակառավարվող մարմինները և դատական հանձնաժողովները, ինչպես նաև դատավորներին միավորող հասարակական կազմակերպությունները կարող են դիմել Դատական էթիկայի և կարգապահական հարցերով հանձնաժողովին՝ խորհրդատվություն ստանալու համար՝ հարցումն ուղարկելով գրավոր կամ էլեկտրոնային եղանակով: Հարցման մեջ պետք է շարադրվեն դատավորի անձի կամ գործունեության հետ կապված այն հանգամանքները, որոնք կասկածներ են առաջացնում էթիկայի տեսանկյունից:

Դատական էթիկայի և կարգապահական հարցերով հանձնաժողովը կազմված է յոթ անդամից: Հանձնաժողովի երկու անդամ նշանակվում է Հանրապետության Նախագահի կողմից, մեկը՝ Սեյմի (խորհրդարանի) նախագահի, իսկ չորսը ՝ Դատական խորհրդի կողմից:

Դատական էթիկայի և կարգապահական հարցերով հանձնաժողովը պետք է՝

- Դատական խորհրդին ներկայացնի և հրապարակի իր գործունեության տարեկան հաշվետվությունը,

- պարբերաբար, առնվազն եռամսյակը մեկ անգամ, դատարանների համար պատրաստի ամփոփ տեղեկագիր՝ տրամադրված որոշումների և խորհրդատվությունների մասին հակիրճ տեղեկատվությամբ:

6) Լատվիա[9]

Լատվիայի «Դատական իշխանության մասին» օրենքի 14.1-րդ գլխի համաձայն՝ Դատական էթիկայի հանձնաժողովը դատական ինքնակառավարման կոլեգիալ մարմին է, որի հիմնական նպատակն է էթիկայի կանոնների մեկնաբանումը, խախտումների վերաբերյալ եզրակացությունների տրամադրումը, ինչպես նաև դատավորներին էթիկայի կանոնների պարզաբանումը:

Համաձայն Դատական էթիկայի հանձնաժողովի գործունեության կարգի՝ հանձնաժողովը քննում է կոնկրետ դատավորների կողմից ներկայացված էթիկայի կանոնների կիրառման հետ կապված հարցերը, ինչպես նաև դատավորի կամ դատական էթիկայի հանձնաժողովի անդամի պահանջով պարզաբանում է Դատական էթիկայի լատվիական օրենսգրքի 20 նորմեր:

Դատական էթիկայի հանձնաժողովը կազմված է տասն անդամից, որոնք ընտրվում են դատավորների ընդհանուր ժողովի կողմից՝ գաղտնի քվեարկությամբ: Դատական էթիկայի հանձնաժողովի անդամի լիազորությունների ժամկետը չորս տարի է: Նա կարող է կրկին ընտրվել, սակայն ոչ ավելի, քան երկու անգամ:

Դատական էթիկայի հանձնաժողովի գործառույթներն են.

1) կարգապահական վարույթ հարուցելու իրավունք ունեցող անձի դիմումով, ինչպես նաև դատավորների կարգապահական խորհրդի կամ կարգապահական դատարանի պահանջով՝ էթիկայի նորմերի մեկնաբանման և խախտումների վերաբերյալ կարծիքներ հայտնելը.

 2) սեփական նախաձեռնությամբ կամ դատավորների պահանջով բացատրել և վերլուծել դատավորների էթիկայի կանոնագրքի նորմերը, ինչպես նաև դատավորներին տրամադրել խորհրդատվություն դատավորների էթիկայի հարցերով:

3) էթիկայի նորմերի մեկնաբանման և կիրառման հետ կապված հետևություններն ու պարզաբանումները ամփոփելը և հրապարակման նախապատրաստելը,

4) էթիկայի կանոնների խախտումները քննարկելը,

5) դատավորների էթիկայի կանոնագրքի նորմերը մշակելը և դրանք դատավորների ընդհանուր ժողովի հաստատմանը ներկայացնելը,

6) կարգապահական վարույթ հարուցելու մասին որոշում ընդունելը:

Դատական էթիկայի հանձնաժողովը իր աշխատանքի մասին տարեկան հաշվետվություն է ներկայացնում Դատավորների ընդհանուր ժողովին:

Դատական էթիկայի հանձնաժողովի խորհրդատվական եզրակացությունները և մեկնաբանությունները հրապարակվում են www.tiesas.lv կայքում։

7) Պարագվայ[10]

Պարագվայում էթիկայի և վարքագծի կանոնների հարցերով խորհրդատվություն տրամադրում է Դատական էթիկայի խորհրդատվական խորհուրդը, որը կազմված է առնվազն 15 տարի պաշտոնավարած երեք դատավորներից, առնվազն 20 տարվա աշխատանքային փորձառություն ունեցող իրավաբանից և առնվազն 15 տարի դատական էթիկա դասավանդած իրավագիտության պրոֆեսորից։ Դատական էթիկայի խորհրդատվական խորհրդի անդամները նշանակվում են Գերագույն դատարանի կողմից:

 Դատական էթիկայի խորհրդատվական խորհուրդը իրավասու է խորհրդատվական կարծիքներ տրամադրել դատավորների էթիկայի կանոնների մեկնաբանման և կիրառման վերաբերյալ ներկայացված հարցումներին:

Այդպիսի հարցումներ կարող են ներկայացվել միայն Գերագույն դատարանի, Դատավորների ազգային ասոցիացիայի, դատավորների, դատավորների ընտրության, նշանակման և ազատման պատասխանատու մարմինների, էթիկայի դատարանի, Փաստաբանների պալատի, Դատարանի գործավարների ասոցիացիաների և պետական և մասնավոր իրավաբանական դպրոցների կողմից:

Դատական էթիկայի խորհրդատվական խորհուրդը կարող է նաև խորհրդատվական եզրակացություններ տալ առանց հարցման՝ դատական էթիկայի կանոնների նորմատիվ չափանիշների համակարգն աստիճանաբար կառուցելու նպատակով։

Դատական էթիկայի խորհրդատվական խորհուրդը պարտավոր է հրապարակել տրված բոլոր խորհրդատվական կարծիքները։

Խորհրդատվական կարծիքները հրապարակային են, սակայն դատավորների կողմից ներկայացված կոնկրետ հարցերի վերաբերյալ տրամադրված կարծիքները գաղտնի են, քանի դեռ հարցումը ներկայացրած դատավորը չի ընդունել կամ չի խնդրել հրապարակել այն:

Դատավորների կողմից ներկայացված խորհրդատվական կարծիքները և պարտադիր չեն Էթիկայի դատարանի համար: Էթիկայի դատարանի պահանջով տրված եզրակացությունները կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցերով որոշում կայացնելիս որևէ ուժ չունեն և դրանց հիման վրա դատավորը չի կարող է կարգապահական պատասխանատվության ենթարկվել։

8) Ուկրաինա[11]

Ուկրաինայի դատավորների խորհրդի էթիկայի հանձնաժողովը զգալի դեր է խաղում դատավորներին վերաբերող էթիկական հարցերի լուծման գործում: Այս հանձնաժողովը պատասխանատու է էթիկայի հարցերի վերաբերյալ դատավորների հարցումների քննարկման և պատասխանների նախագծերի պատրաստման համար: Մշակված նախագծերը քննարկվում են դատավորների խորհրդի կողմից և ընդունված անհատական պատասխաններն ուղարկվում են հարցումը ներկայացրած դատավորներին: Կարևոր է նշել, որ այս անհատական հարցումներն ու պատասխանները չեն հրապարակվում:

Այնուամենայնիվ, դատավորների խորհուրդը պարբերաբար ամփոփում է ամենաքննարկված հարցերը և մշակում զեկույցներ, որոնք ծառայում են որպես ուղեցույց դատավորների համար: Այս որոշումները հրապարակվում են դատավորների խորհրդի կայքում՝ հասանելի դառնալով բոլոր դատավորներին:

Ամփոփելով վերը ներկայացված միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը կարող ենք անել հետևյալ եզրահանգումները.

1) Քննարկված պետություններից մի քանիսում էթիկայի հարցերով խորհրդատվական մարմինը ձևավորվում է Բարձրագույն դատական խորհրդի կազմում, նրա կողմից կամ առընթեր, մյուսներում՝ Բարձրագույն դատական խորհրդից դուրս:

GRECO-ն ուսումնասիրելով նշված հարցը, եկել է այն եզրահանգմանը, որ ավելի արդյունավետ և նախընտրելի տարբերակ է էթիկայի և վարքագծի կանոնների հարցերով խորհրդատվական կարծիքի տրամադրումը վերապահել Բարձրագույն դատական խորհրդի կողմից չձևավորվող և կամ նրա կողմից չընտրվող անդամներից կազմված մարմնի:

Նշվածը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ դատավորների գաղտնի խորհրդատվության տրամադրման հնարավորության նախատեսումը նպատակ ունի նրանց համար լինել օգտակար գործիք և զուգահեռ այն նաև կանխարգելիչ միջոց է՝ խուսափելու էթիկայի կամ վարքագծի կանոնների հնարավոր խախտումներից։ Այս առումով, դատավորների գաղտնի խորհրդատվությունը պետք է կազմակերպվի այնպես, որ դատավորների մոտ նույնպես վստահություն ձևավորվի այս մարմնի նկատմամբ և վերջիններս կարողանան անկաշկանդ դիմել նրան։

Միաժամանակ՝ հարկ է ընդգծել, որ այս մարմինների կողմից ծավալած գործունեությունը նպատակ է հետապնդում հնարավորինս շատ դատավորների ներգրավել, որպեսզի վերջիններս գործնականում էթիկայի կամ վարքագծի կանոնների կիրառման հետ կապված խնդիրները բարձրաձայնելով նպաստեն դրանց պահպանմանը, և նվազեցնեն սխալ կամ ոչ ճիշտ կիրառման դեպքերը:

Ուստի, ուսումնասիրված փորձը թույլ է տալիս գալ այն հետևությանը, որ էթիկայի կամ վարքագծի կանոնների հարցերով գաղտնի խորհրդատվություն տրամադրող մարմինը ավելի նպատակահարմար է ձևավորել Բարձրագույն դատական խորհրդից դուրս:

2) Քննարկված պետություններից մի քանիսում էթիկայի կամ վարքագծի կանոնների հարցերով գաղտնի խորհրդատվություն տրամադրող մարմինները ձևավորվում են առավելապես դատավորներից, մյուս մասում խորհրդատվական մարմնում ներառվում են նաև որոշակի փորձառություն ունեցող իրավաբան գիտնականները: Միաժամանակ քննարկվեց օրինակ, երբ խորհրդատվությունը տրվում է ոչ թե կոլեգիալ մարմնի կողմից, այլ խորհրդականի:

Ներկայացված միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս գալ հետևության, որ նախընտրելի տարբերակներից է խորհրդատվական մարմինը ձևավորել կոլեգիալ մարմնի տեսքով, որի կազմում կլինեն ինչպես տարբեր ատյանների դատավորներ, այնպես էլ իրավաբան-գիտնականներ:

3) Ինչ վերաբերում է գաղտնիությանը, ապա քննարկված պետությունները պաշտպանում են խորհրդատվությունների գաղտնի լինելու մոտեցումը: Մասնավորապես, դատավորը իր ցանկությամբ կարող է ինչպես դիմել անանուն, այնպես էլ իր տվյալները նշելու եղանակով: Սակայն, հատկանշական է, որ այնուամենայնիվ տրամադրվող խորհրդատվությունը պետք է լինի գաղտնի: Այսինքն՝ այն բացի դատավորից այլ անձանց համար պետք է նույնականացնող տվյալներ չպարունակի: Բացառություն են կազմում այն դեպքերը, երբ դատավորը ինքն է տալիս իր համաձայնությունը դրանց նույնականացված տարբերակով հրապարակելու մասին:

4) Քննարկված պետություններից մի մասում խորհրդատվական մարմինները իրենց խորհրդատվական եզրակացությունները տրամադրում են անմիջապես դատավորին և հրապարակում կայքում, մի մասում առանձին խորհրդատվական կարծիքները չեն հրապարակվում, այլ դրանք ամփոփվում են տարեկան զեկուցագրում և հրապարակվում որպես ուղեցույց: Այսինքն՝ պետությունները առավելապես որդեգրել են ինչպես կոնկրետ գործով դատավորին խորհրդատվություն տրամադրելու, այնպես էլ մնացած դատավորներին իրազեկելու եղանակները:

5) Քննարկված պետություններից բոլորում այս մարմինների խորհրդատվական կարծիքները պարտադիր բնույթ չեն կրում և չեն կարող հիմք հանդիսանալ կարգապահական վարույթի հարուցման կամ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու համար: Այսինքն, դրանք առավելապես կրում են ուղեցուցային բնույթ և նպատակաուղղված են դատավորին օգնել ճիշտ կողմնորոշվել կոնկրետ իրավիճակում:

6) Խորհրդատվական մարմնի ինչպես դատավոր, այնպես էլ ոչ դատավոր անդամները խորհրդատվական մարմնի շրջանակներում գործելու են անհատույց: Նման կարգավորման նախատեսման համար հիմք է նաև վերը ներկայացված միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը, որը  թույլ է տալիս գալ այն հետևությանը, որ նման խորհրդատվական բնույթի եզրակացություններ տվող մարմինների ծանրաբեռնվածությունը տարվա կտրվածքով շատ քիչ է, միջինացված հաշվարկով կարող է կազմել տարեկան մինչև 10 եզրակացության տրամադրում: Այսինքն՝ նոր ձևավորվող խորհրդատվական մարմնի անդամները ամենօրյա աշխատանք կատարելու պարտավորություն չեն ունենալու, ուստի ամսական վարձատրություն սահմանելու անհրաժեշտությունը բացակայում է: Նշվածով պայմանավորված նաև խորհրդատվական մարմնի դատավորների համար բացակայում է լրացուցիչ վարձատրություն ստանալու, ինչպես նաև դատավորների միջև գործերի բաշխման չափանիշներից նվազեցումներ կատարելու անհրաժեշտությունը (ի տարբերություն մյուս հանձնաժողովների): Նման մարմնի անդամների գործունեությունը նաև կրում է հասարակական բնույթ, և ուղղված է դատավորների՝ էթիկայի և վարքագծի կանոնների հարցերով գաղտնի խորհրդատվություն ստանալու իրավունքի ապահովմանը:

 

1.2. Ներկայումս դատավորների ընդհանուր ժողովի Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովը կազմված է 8 անդամներից, որոնցից ոչ դատավոր անդամների թիվը սահմանափակվում է 2-ով։ Արդյունքում, սակայն, դատավոր անդամները, միևնույնն է, ունենում են գերակշիռ մասնակցություն հանձնաժողովի կազմում և դրա որոշումների կայացման ընթացքում: Այս համատեքստում հարկ է նկատի ունենալ Վենետիկի հանձնաժողովի կարծիքը, որը ներկայացվել էր Դատական օրենսգրքի փոփոխությունների նախնական տարբերակի վերաբերյալ և որի համաձայն հանձնաժողովի կազմում նախատեսված էր երեք ոչ դատավոր անդամների ներգրավում, ինչը Վենետիկի հանձնաժողովը ողջունելի էր համարել՝ հանձնաժողովի գործունեությունը արտաքին վերահսկողության/դիտարկման համար առավել բաց դարձնելու տեսանկյունից[12]: Իր հերթին, 2017 թ.-ի հոկտեմբերին Դատական օրենսգրքի նախագծի վերաբերյալ տրված կարծիքում[13] Վենետիկի հանձնաժողովը ընդգծել է Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովում կորպորատիվ մոտեցում որդեգրելու ռիսկերը` առաջարկելով հանձնաժողովի կազմի հավասարակշռումը ոչ դատավոր անդամների ընդգրկման միջոցով:

Վենետիկի հանձնաժողովի և Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների և իրավունքի գերակայության գլխավոր տնօրինության համատեղ կարծիքում[14] ողջունել է իշխանությունների կողմից բարեփոխումների հետևողական իրականացման և Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի արդյունավետությունը բարձրացնելու ուղղությամբ կատարվող ջանքերը (para. 17): Մասնավորապես նշվում է, որ առաջարկվող տարբերակով ոչ դատավոր անդամների թիվը ավելացնելը և երկուսից հինգ դարձնելը ողջունելի է և համընկնում է նախորդ գնահատականի հետ, որով դրական էր գնահատվել Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովում ոչ դատավոր անդամների ներկայությունը՝ դատական կորպորատիվիզմի ռիսկերը սահմանափակելու նպատակով (para. 19):

Կարծիքում էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովում արտաքին (ոչ դատավոր անդամների) մասնակցության ընդլայնումը դիտարկվում է դրական փոփոխություն, քանի որ այն ուղղված է «կորպորատիվիզմի» ռիսկի նվազեցմանը՝ միաժամանակ շեշտելով, որ այս միջոցը չպետք է կրի դատական համակարգի վրա այլ պետական ճյուղերի կողմից անհիմն ազդեցության ռիսկերը: Այլ կերպ ասած, սոցիալական ներառականության և բազմակարծության նպատակը չպետք է իրականացվի դատական անկախության գնով։ Հետևաբար, հանձնաժողովի դատական անդամներին որպես օգտակար հակակշիռ պետք է հանդես գան քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները լայն իմաստով (ներառյալ, իրավունքի դասախոսների և այլ իրավասու ակադեմիական մասնագետների) (para. 20):

Անհրաժեշտ է ընդգծել նաև այն, որ համանման մոտեցման հիման վրա է գործում նաև Մոլդովայի Հանրապետության «Դատավորների կարգապահական պատասխանատվության մասին» օրենքը[15], որի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն Դատավորների կարգապահական հանձնաժողովը բաղկացած է 4 դատավորից և քաղաքացիական  հասարակության 3 ներկայացուցչից։ Նշված հարաբերակցության (սկզբնական շրջանում նախատեսված է եղել 5 դատավոր և 4 քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչ հարաբերակցությունը) վերաբերյալ իր կարծիքն է արտահայտել նաև Վենետիկի հանձնաժողովը, նշելով, որ նման կազմը ողջունելի է, քանի որ այն կօգնի ապահովել դրա գործունեության թափանցիկությունը, ինչպես նաև համայնքի ներգրավվածությունը կարգապահական վարույթներում՝ միաժամանակ կանխելով դատական կորպորատիվության ռիսկը։

Վերոգրյալի համատեքստում անհրաժեշտ է վերանայել դատավորների ընդհանուր ժողովի էթիկայի և կարգապահական հանձնաժողովում որոշումների կայացման գործընթացում ոչ դատավոր անդամների ձայների կշիռը։

 

1.3. Ներկայումս Դատավորների ընդհանուր ժողովի հանձնաժողովներում որպես դատավոր չհանդիսացող անդամ կարող են ընտրվել նաև գործող փաստաբանները, կամ անձինք, ովքեր իրավասու են դատարաններում իրականացնել ներկայացուցչություն:

Նշվածը խնդրահարույց է այնքանով, որ Դատավորների ընդհանուր ժողովը՝ իր հանձնաժողովներով հանդերձ, դատավորների ինքնակառավարման մարմին է, որի գործողությունները իրավական, այդ թվում՝ բացասական հետևանքներ են ունենում դատավորների համար: Այս առումով, գործող փաստաբանների կամ դատարաններում այլ կերպ ներկայացուցչություն իրականացնողների ընդգրկումը Դատավորների ընդհանուր ժողովի հանձնաժողովների կազմում օբյեկտիվորեն կարող է ենթադրել  շահերի բախման և սուբյեկտիվիզմի դրսևորման այլ հնարավոր ռիսկեր, քանի որ վերջիններիս գործունեությունն անմիջականորեն կապված է դատարանների հետ: Այսպես, գործնականում հաճախ են լինելու իրավիճակներ, երբ դատարանի կայացրած դատական ակտը «չի բավարարելու» որևէ կողմի (ներկայացուցչի) ակնկալիքները, ինչով պայմանավորված վերջինս սուբյեկտիվ տրամադրվածություն է ունենալու  դատավորի նկատմամբ: Ըստ այդմ, օրինակ՝ Դատավորների ընդհանուր ժողովի Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի դատավոր չհանդիսացող անդամը, որը զուգահեռ իրականացնում է նաև փաստաբանական գործունեություն կամ այլ կերպ ներկայացուցչություն է իրականացնում դատարաններում, կարող է շահագրգռվածություն ունենալ կոնկրետ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցում: 

Վերոգրյալի համատեքստում նման իրավիճակներից խուսափելու համար անհրաժեշտ է սահմանափակել անձի՝ Դատավորների ընդհանուր ժողովի հանձնաժողովների կազմում որպես անդամ ընդգրկվելու դեպքում լիազորությունների ժամկետով դատարաններում ներկայացուցչություն իրականացնելու իրավունքը: 

 

1.4. Ներկայումս Օրենսգրքում առկա կարգավորումների համաձայն Դատավորների ընդհանուր ժողովի ոչ դատավոր անդամների թեկնածուները կարող են ներկայացնել միայն Բարձրագույն դատական խորհրդի սահմանած պահանջները բավարարող հասարակական կազմակերպությունները, իսկ դատավորների թեկնածուների հավակնորդների որակավորման քննությանը կարող են ներկա գտնվել իրավունքի բնագավառում գործունեություն իրականացնող հասարակական կազմակերպությունների: Նման սահմանափակումը պայմանավորված է նրանով, որ հասարակական կազմակերպությունները իրենց կարգավիճակով ոչ առևտրային կազմակերպություններ են և նրանց գործունեության ուղղությունը սահմանվում է իրենց կանոնադրությամբ:

ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքի 51-րդ հոդվածի 4-րդ մասի և «Հիմնադրամների մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն հիմնադրամը նույնպես համարվում է ոչ առևտրային կազմակերպություն, որը կարող է գործունեություն իրականացնել միայն հանրօգուտ նպատակների շրջանակներում, սակայն Օրենսգրքի կարգավորումների համաձայն նույնիսկ իրավունքի բնագավառում գործունեություն իրականացնող հիմնադրամները միայն իրենց կազմակերպաիրավական ձևից ելնելով հնարավորություն չունեն թեկնածուներ առաջադրելու:

Ներկայացվածի շրջանակներում անհրաժեշտություն է առաջանում Օրենսգրքով հասարակական կազմակերպություններին վերապահված բնագավառներում թեկնածու առաջադրելու իրավասություն վերապահել նաև այլ ոչ առևտրային կազմակերպությունների: Նշվածը պայմանավորված է նաև այն հանգամանքով, որ ներկայացված Նախագծի համաձայն Դատավորների ընդհանուր ժողովի հանձնաժողովների թիվը ավելանալու է ևս մեկով, որտեղ կարող են ընդգրկվել նաև հասարակական կազմակերպությունների կողմից առաջադրվող թեկնածուներ, ինչպես նաև լրացվում է Դատավորների ընդհանուր ժողովի Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի դատավոր անդամների  թիվը, որի համար թեկնածուներ կարող են ներկայացնել միայն Բարձրագույն դատական խորհրդի կողմից սահմանված պահանջներին համապատասխանող հասարակական կազմակերպությունները, հետևաբար որոշակի պահանջների բավարարող ոչ առևտրային կազմակերպությունների կողմից թեկնածուների առաջադրումը կարող է նպաստել Դատավորների ընդհանուր ժողովի հանձնաժողովների կազմում նոր թեկնածուների ընդգրկմանը:

Միևնույն ժամանակ խնդրին անդրադարձել են նաև Վենետիկի հանձնաժողովը և Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների և իրավունքի գերակայության գլխավոր տնօրինությունը՝ նշելով[16], որ իշխանությունները պետք է քննարկեն և մշակեն ոչ դատավոր անդամների առաջադրման ամենահարմար մոդելը՝ հաշվի առնելով Հայաստանի քաղաքական և ինստիտուցիոնալ իրողությունները: Այս համատեքստում իշխանությունները կարող են լրացուցիչ ուշադրություն դարձնել մասնագիտական հանրության դերին առաջադրման գործընթացում՝ ապահովելով, որ իրավունքի դասախոսները և այլ իրավասու ակադեմիական մասնագետները բավարար հասանելիություն ունենան այդ պաշտոններին: Ամեն դեպքում, մոդելը մշակելիս Հայաստանի իշխանությունները պետք է իրական փորձ կատարեն ապահովելու, որ առաջադրման ընթացակարգը չքաղաքականացվի, և որ առաջադրող մարմինները չդիտարկվեն որպես դատական համակարգի վրա ոչ պատշաճ ազդեցություն գործադրելու գործիքներ (para. 23)։

Կարծիքում առաջարկվում է իրավական որոշակիության և օրենքի կանխատեսելիության նպատակով հանձնաժողովի ոչ դատավոր անդամների թեկնածուների առաջադրմանը մասնակցելու պահանջները որոշվեին օրենքով, ԲԴԽ-ին կարող է լիազորություն տրվել որոշելու, թե արդյոք կազմակերպությունը համապատասխանում է օրենքով սահմանված պահանջներին (para. 24): Միաժամանակը ողջունելի են համարվել թեկնածուների մրցութային կարգով ընտրության վերաբերյալ մոտեցումները (para. 25):

 

1.5. Օրենսգրքի ներկայումս գործող կարգավորումների համաձայն` դատավորի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու իրավասություն ունեն`

1) Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովը.

2) Արդարադատության նախարարությունը.

3) Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովը (որոշ սահմանափակ դեպքերում):

Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովը կազմված է ութ անդամից, որոնցից վեցը` դատավոր անդամներ, իսկ երկուսը` դատավոր չհանդիսացող անդամներ: Դատավոր անդամներից երկուսն ընտրվում են մասնագիտացված դատարանների դատավորներից, երկուսը` առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավորներից՝ համապատասխանաբար քրեական և քաղաքացիական մասնագիտացմամբ, մեկը՝ վերաքննիչ դատարանների դատավորներից, մեկը՝ Վճռաբեկ դատարանի դատավորներից:

Որպես Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի դատավոր չհանդիսացող անդամի թեկնածու կարող է առաջադրվել այն իրավաբանը, որն օժտված է բարձր մասնագիտական որակներով, ունի իրավագիտության բնագավառում գիտական աստիճան կամ մասնագիտական աշխատանքի առնվազն հինգ տարվա փորձառություն, որևէ կուսակցության անդամ չէ, և նրա նկատմամբ առկա չեն Օրենսգրքով նախատեսված սահմանափակումները: Որպես թեկնածու կարող են առաջադրել Բարձրագույն դատական խորհրդի սահմանած պահանջները բավարարող հասարակական կազմակերպությունները։ Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի դատավոր չհանդիսացող անդամներին ընտրում է Ընդհանուր ժողովը քվեարկությանը մասնակցող դատավորների ձայների մեծամասնությամբ՝ բաց քվեարկությամբ՝ չորս տարի ժամկետով։

Ինչպես GRECO-ն, այնպես էլ Վենետիկի հանձնաժողովը իրենց տարբեր փաստաթղթերում[17] մատնանշել են դատավորների նկատմամբ կարգապահական ընթացակարգերի վերանայման անհրաժեշտությունը: Վենետիկի հանձնաժողովը, մասնավորապես, նշել է, որ Էթիկայի և կարգապահական հանձնաժողովի բարեփոխումների լույսի ներքո պետք է որ հնարավոր լինի նախարարի կողմից վարույթ հարուցելու գործառույթը աստիճանաբար վերացնել, երբ նոր համակարգը գործի դրվի և աշխատի[18]: Հանձնաժողովը նաև նշել է, որ թեև նախարարի ներգրավվածությունը ներկայումս դիտվում է որպես դատական կորպորատիվիզմի դեմ պայքարին օժանդակող գործիք, ավելի երկար հեռանկարում նախընտրելի կլինի հրաժարվել այդ լիազորությունից, երբ մյուս մեխանիզմները, մասնավորապես՝ Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովը ապացուցեն իրենց արդյունավետությունը[19]: Ավելին Լիբանանի վերաբերյալ իր վերջին կարծիքում Վենետիկի հանձնաժողովը շեշտել է, որ խնդրահարույց են այն դեպքերը, երբ միայն նախարարը կարող է կարգապահական վարույթ հարուցել, դա կարող է խնդրահարույց լինել և պետք է ձգտել հավասարակշռված համակարգի, որտեղ դատավորների դեմ կարգապահական վարույթներ հարուցելու իրավասությունը չի պատկանում ոչ բացառապես նախարարությանը և ոչ էլ բացառապես դատավորներին[20]:

Հայաստանի Հանրապետության Կառավարությունը, հավատարիմ լինելով իր կողմից ստանձնած միջազգային պարտավորությունների կատարմանը և նպատակ ունենալով կատարելագործել դատավորների կարգապահական պատասխանատվության ինստիտուտի իրավական կարգավորումները, խիստ կարևորում է Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի հզորացման և արդյունավետության բարձրացման անհրաժեշտությունը` որպես կարգապահական վարույթ հարուցելու այլընտրանքային ինստիտուտ: Սրան հնարավոր կլինի սակայն հասնել այն դեպքում, երբ Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի գործունեությունը միտված չլինի «կորպորատիվ շահերի» սպասարկմանը:

Այս առնչությամբ, հարկ է նշել, որ շատ հարցեր ներկայումս կարող են չընդունվել ներքին կորպորատիվիզմի և ոչ դատավոր անդամների ձայների սակավաթվությամբ պայմանավորված: Սակայն Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովում ոչ դատավոր անդամների թվաքանակի ավելացումը չի կարող որակական փոփոխություններ մտցնել այս համակարգում, հետևաբար՝ բավարար չէ լիարժեք արդյունքին հասնելու և կարգապահական վարույթների հարուցման հարցում հավասարակշռված համակարգ ու ռեալ այլընտրանք ունենալու հարցում՝ հաշվի առնելով նաև այն հանգամանքը, որ ոչ դատավոր անդամների ընտրությունը բացառապես դատավորների տիրույթում է` ի դեմս դատավորների ընդհանուր ժողովի:

Մասնավորապես, որ յուրաքանչյուր դեպքում Դատավորների ընդհանուր ժողովը կարող է չընտրել այնպիսի թեկնածուի, ով կարող է հետագայում արժեքավոր մասնակցություն ունենալ դատավորների նկատմամբ կարգապահական վարույթների հարուցման արդյունավետության բարձրացմանը, կամ ովքեր սկզբունքային, օբյեկտիվ և «շահեր չսպասարկելու» իրենց մոտեցումներ են նախկինում արտահայտել, այդ թվում՝ դատավորների շրջանում վեթթինգ անելու անհրաժեշտության մասին: Սրանով փաստորեն հնարավոր չի լինում լիարժեք կանխել այն «կորպորատիվիզմը», որի վերացման համար հենց նախատեսվել է ոչ դատավոր անդամների թվի ավելացումը հանձնաժողովում:

Դատավորների ընդհանուր ժողովի էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի բարեփոխումների հայեցակարգի վերաբերյալ համատեղ կարծիքում[21] Վենետիկի հանձնաժողովը ողջունել է Դատավորների ընդհանուր ժողովի էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի արդյունավետության բարձրացմանն ուղղված փոփոխությունները՝ նշելով, որ հայեցակարգով ներկայացված փոփոխությունները համահունչ են Վենետիկի հանձնաժողովի և ԵԽ մարդու իրավունքների և իրավունքի գերակայության գլխավոր տնօրինության կողմից նախկինում տրված առաջարկությանը` բարձրացնելու նշված հանձնաժողովի արդյունավետությունը, դրանով իսկ հնարավոր դարձնելով արդարադատության նախարարին հեռացնել դատավորների նկատմամբ կարգապահական գործեր հարուցելու իրավասու սուբյեկտների շարքից: Նույն կարծիքում Վենետիկի հանձնաժողովը նշել է, որ էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովում արտաքին մասնակցության ընդլայնումը դրական փոփոխություն է, քանի որ այն ուղղված է «կորպորատիվիզմի» ռիսկի նվազեցմանը: Ավելին, Վենետիկի հանձնաժողովը կարևորել է նաև հանձնաժողովի քվորումի և որոշումների ընդունման հարցերը՝ արձանագրելով, որ թե դատավոր անդամների, թե ոչ դատավոր անդամների ​​արդյունավետ մասնակցության համար, կարող է տեղին լինել ապահովել, որ հանձնաժողովում որոշումները չընդունվեն բացառապես այդ խմբերից մեկի քվեարկությամբ:

Վենետիկի հանձնաժողովը և Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների և իրավունքի գերակայության գլխավոր տնօրինությունը վերը նշված համատեղ կարծիքում ողջունել են նաև իշխանությունների ջանքերը՝ մշակելու հանձնաժողովի ոչ դատավոր անդամների ընտրության համար հավասարակշռման մեխանիզմ, իսկ ԲԴԽ կողմից ընտրությունը դիտարկվել է ողջամիտ առաջարկ։ Այնուամենայնիվ, նշվել է, որ ընդհանուր ժողովի՝ թեկնածու չընտրելու պատճառաբանված որոշումը, հատկապես եթե որոշումն ընդունված է որակյալ մեծամասնությամբ, պետք է զգալի կշիռ ունենա ԲԴԽ-ի առջև հետագա ընթացակարգերում (para. 35):

Վերոգրյալի հաշվառմամբ՝ անհրաժեշտություն է առաջացել հանձնաժողովի դատավոր չհանդիսացող անդամների թվի ավելացմանը զուգահեռ վերանայել Դատավորների ընդհանուր ժողովի Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի գործունեությանն ու գործառույթներին վերաբերող կարգավորումները:

 

1.6. Ներկայումս Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի դատավոր չհանդիսացող անդամների թեկնածուներին բարեվարքության վերաբերյալ հարցաթերթիկ ներկայացնելու պահանջ չի ներկայացվում: Սակայն, հաշվի առնելով այն, որ Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի գործունեության հիմնական ուղղությունն է դատավորների նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելը, այն կասեցնելը, վերսկսելը, կարճելը և կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու միջնորդությամբ Բարձրագույն դատական խորհրդին դիմելը, ինչպես նաև հիմք ընդունելով այն, որ նախատեսվում է դատավոր չհանդիսացող անդամների թիվը ավելացնել 3-ով, և նրանց ներկայացվածությունը հանձնաժողովում ծանրակշիռ դեր է ունենալու՝ առաջացել է նաև նրանց համար բարեվարքության վերաբերյալ հարցաթերթիկ ներկայացնելու պահանջ սահմանելու անհրաժեշտություն: Նշված հարցաթերթիկի կապակցությամբ Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովը պետք է տրամադրի խորհրդատվական եզրակացությունը, որը կարող է հաշվի առնվել Ընդհանուր ժողովի կողմից ընտրության ժամանակ:

Վերը կատարված վերլուծության շրջանակներում պայմանավորված նաև անհրաժեշտություն է առաջացել նախատեսել թեկնածուների կողմից Ընդհանուր ժողովի էթիկայի և կարգապահական հանձնաժողովի դատավոր չհանդիսացող անդամ ընտրվելու դեպքում  Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից պահանջված դեպքերում իրավիճակային հայտարարագիր ներկայացնելու պարտավորություն:

 

1.7.  Օրենսգրքի գործող կարգավորումների համաձայն Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովը պարտավորություն չունի հարուցված և հարուցումը մերժված կարգապահական վարույթների, դրանց հարուցման և մերժման ընդհանրացված հիմքերի և հիմնավորումների, ինչպես նաև հարուցված  կարգապահական վարույթներով միջնորդությամբ Բարձրագույն դատական խորհրդին դիմելու կամ վարույթները կարճելու ընդհանրացված հիմքերի և հիմնավորումների մասին տեղեկատվություն հրապարակելու վերաբերյալ, մինչդեռ նման ընդհանրացված բովանդակությամբ պրակտիկայի ամփոփ ներկայացումը ավելի թափանցիկ և հաշվետվողական կդարձնի հանձնաժողովի գործունեությունը, իսկ դատավորներին հնարավորություն կտա ծանոթանալ գործող պրակտիկային և առկա խնդիրներին:

Ուստի անհրաժեշտություն է առաջացել Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի համար նախատեսելու նոր գործառույթ, որը իրենից կենթադրի Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի կողմից տարեկան առնվազն մեկ անգամ Դատական իշխանության պաշտոնական կայքում հրապարակելու պրակտիկայի ամփոփման վերաբերյալ իր զեկույցը:

 

1.8. Օրենսգրքի 115-րդ հոդվածի 4-6-րդ կետերով նախատեսված են Հանրապետության նախագահի նշանակմանն առաջարկելու նպատակով թեկնածու ընտրելիս առաջարկություն ներկայացնելիս հերթերը, ըստ որի՝

- հինգերորդ հերթին ներկայացվում են թեկնածուների ցուցակի համապատասխան մասնագիտացման բաժնի՝ Արդարադատության ակադեմիան ավելի վաղ ավարտած թեկնածուներին՝ ըստ Արդարադատության ակադեմիան ավարտելու հանրագումարային միավորների նվազման կարգի: Հավասար հանրագումարային միավորների առկայության դեպքում նախապատվությունը տրվում է առավել երկար փորձառություն ունեցող թեկնածուին,

- վեցերորդ հերթին՝ դատավորների թեկնածուների ցուցակում ընդգրկված գիտական աստիճան ունեցող հավակնորդներին: Մի քանի անձանց առկայության դեպքում նախապատվությունը տրվում է առավել երկար փորձառություն ունեցող հավակնորդին,

- յոթերորդ հերթին՝ դատավորների թեկնածուների ցուցակում ընդգրկված՝ վերջին 10 տարվա ընթացքում մասնագիտական աշխատանքի առնվազն ութ տարվա փորձառություն ունեցող հավակնորդներին։ Մի քանի անձանց առկայության դեպքում նախապատվությունը տրվում է առավել երկար փորձառություն ունեցող հավակնորդին:

Այս կարգավորումներից հետևում է, որ դատավորների թեկնածուների ցուցակում ընդգրկված գիտական աստիճան ունեցող հավակնորդներին և դատավորների թեկնածուների ցուցակում ընդգրկված՝ վերջին 10 տարվա ընթացքում մասնագիտական աշխատանքի առնվազն ութ տարվա փորձառություն ունեցող հավակնորդներին դատավոր նշանակելու համար առաջարկությունը ներկայացվում է ավելի ուշ հերթով, քան թեկնածուների ցուցակի համապատասխան մասնագիտացման բաժնի՝ Արդարադատության ակադեմիան ավելի վաղ ավարտած թեկնածուներին: Մինչդեռ, հարկ է նկատի ունենալ, որ դատավորների թեկնածուների ցուցակում ընդգրկված գիտական աստիճան ունեցող հավակնորդները և դատավորների թեկնածուների ցուցակում ընդգրկված՝ վերջին 10 տարվա ընթացքում մասնագիտական աշխատանքի առնվազն ութ տարվա փորձառություն ունեցող հավակնորդները ևս ուսուցում են անցնում Արդարադատության ակադեմիայում, հանձնում են նույն քննությունները, ինչ 5-րդ հերթով նախատեսված թեկնածուները: Նման պայմաններում վերը նշված երկու հերթերում ընդգրկված թեկնածուների դեպքում առանց արդարացի հիմքի դատավոր նշանակելու համար առաջարկությունը ներկայացվում է միայն հինգերորդ հերթի բոլոր թեկնածուներին սպառելուց հետո:

 

1.9. Օրենսգրքում հստակեցման կարիք ունեն նաև դատավորին՝ ոչ իր լիազորությունների իրականացման կապակցությամբ ազատությունից զրկելու մասին Բարձրագույն դատական խորհրդի նախագահին և Գլխավոր դատախազին տեղեկացնելու պարտականության վերաբերող հարցեր։

 

1.10. Առկա է նաև անհրաժեշտություն «Դատական դեպարտամենտի մասին» օրենքում կատարել փոփոխություն և Դատական դեպարտամենտի ղեկավարի պաշտոնին նշանակվելու համար կրթությանը վերաբերող սահմանումից հանել իրավագիտության մագիստրոսի որակավորման աստիճան ունենալու պահանջը:

Նման փոփոխության անհրաժեշտությունը բխում է այն հանգամանքից, որ անհրաժեշտ է նախատեսել համանման պահանջներ «Հանրային ծառայության մասին» օրենքով սահմանված վարչական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց համար: Մասնավորապես ինքնավար պաշտոնների շարքին դասվող մի շարք պետական բարձր պաշտոնների, մասնավորապես՝ Սահմանադրական դատարանի դատավորի, Վճռաբեկ, վերաքննիչ և առաջին ատյանի դատարանների դատավորների պաշտոնների, ինչպես նաև այլ՝ գլխավոր դատախազի և դատախազների, քննչական մարմինների ղեկավարների, Մարդու իրավունքների պաշտպանի պաշտոնների ստանձնման համար որպես կրթության չափանիշ է սահմանված՝ բարձրագույն մասնագիտական կրթությունը, այնինչ Դատական դեպարտամենտի ղեկավարի վարչական պաշտոնի համար սահմանվել է վերը թվարկված բարձր պետական պաշտոններին ներկայացվող պահանջներից տարբերվող, անհամաչափ պահանջ, այն է՝ իրավագիտության մագիստրոսի որակավորման աստիճանի առկայության պահանջ:

 

2. Առաջարկվող կարգավորման բնույթը.

«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» սահմանադրական օրենքի, «Հանրային ծառայության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» և «Դատական դեպարտամենտի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքների նախագծերի (այսուհետ նաև՝ Նախագծեր) ընդունման արդյունքում նախատեսվելու են հետևյալ հիմնական փոփոխությունները.

1. Դատավորների ընդհանուր ժողովի կողմից ձևավորել էթիկայի և վարքագծի կանոնների հարցերով խորհրդատվական հանձնաժողով, որը դատավորներին էթիկայի և վարքագծի կանոնների հարցերով կտրամադրի գաղտնի խորհրդատվություն, այդ թվում տրամադրված խորհրդատվությունների հիման վրա կմշակի և կհրապարակի տեղեկատվական ուղեցույց:
2. Դատավորների ընդհանուր ժողովի էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովում ոչ դատավոր անդամների ձայների կշիռը բարձրացնել 3 ձայնով, հստակեցվում են հանձնաժողովի գործունեությանն ու գործառույթներին վերաբերող կարգավորումները:
3. Սահմանափակել Դատավորների ընդհանուր ժողովի հանձնաժողովների դատավոր չհանդիսացող անդամի կողմից Հայաստանի Հանրապետության ընդհանուր իրավասության, մասնագիտացված, վերաքննիչ դատարաններում և Վճռաբեկ դատարանում դատական ներկայացուցչություն իրականացումը:
4. Օրենքով սահմանված կարգով գրանցված և որոշակի ոլորտներում գործունեություն ծավալող ոչ առևտրային կազմակերպությունները հնարավորություն կունենան առաջադրելու Դատավորների ընդհանուր ժողովի հանձնաժողովի ոչ դատավոր անդամի թեկնածուներ:
5. Կկանոնակարգվեն Ընդհանուր ժողովի կողմից դատավոր չհանդիսացող անդամների ընտրությանը վերաբերող հարցերը՝ բացառելով այնպիսի իրավիճակների առաջացումը, երբ որևէ թեկնածու չի ընտրվի և դատավոր չհանդիսացող անդամի պաշտոնը երկար ժամանակ կմնա թափուր:
6. Դատավորների թեկնածուների ցուցակում ընդգրկված գիտական աստիճան ունեցող հավակնորդներին և դատավորների թեկնածուների ցուցակում ընդգրկված՝ վերջին 10 տարվա ընթացքում մասնագիտական աշխատանքի առնվազն ութ տարվա փորձառություն ունեցող հավակնորդները կներառվեն ավելի վաղ հերթում:
7. Սահմանվում է Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի դատավոր չհանդիսացող անդամների թեկնածուների կողմից իրենց ընտրությունից առաջ Դատական դեպարտամենտ բարեվարքության վերաբերյալ հարցաթերթիկ ներկայացնելու, ինչպես նաև ընտրվելու դեպքում՝ ըստ պահանջի Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողով իրավիճակային հայտարարագիր ներկայացնելու պահանջներ:
8. Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովը տարեկան առնվազն մեկ անգամ պրակտիկայի ամփոփման վերաբերյալ զեկույց կհրապարակի, որը կներառի հաշվետու ժամանակահատվածում հարուցված և հարուցումը մերժված կարգապահական վարույթների, դրանց հարուցման և մերժման ընդհանրացված հիմքերի և հիմնավորումների, ինչպես նաև հարուցված կարգապահական վարույթներով միջնորդությամբ Բարձրագույն դատական խորհրդին դիմելու կամ վարույթները կարճելու ընդհանրացված հիմքերի և հիմնավորումների մասին՝ ապահովելով անձնական տվյալների գաղտնիությունը և անանունությունը: Սույն մասով նախատեսված զեկույցը հանձնաժողովը հաշվի է առնում դատավորի կարգապահական պատասխանատվության հարցերի քննարկման և որոշումների կայացման ընթացքում:
9. Սահմանվում է դատավորին՝ ոչ իր լիազորությունների իրականացման կապակցությամբ ազատությունից զրկելու մասին Բարձրագույն դատական խորհրդի նախագահին և Գլխավոր դատախազին տեղեկացնելու պարտականությունը։
10. Դատական դեպարտամենտի ղեկավարի պաշտոնին նշանակվելու համար այլևս բավարար կլինի իրավագիտության բակալավրի որակավորման աստիճանի առկայությունը:

 

3. Նախագծերի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները, անձինք և նրանց դիրքորոշումը.

Նախագծերը մշակվել են Արդարադատության նախարարության «Օրենսդրության զարգացման կենտրոն» հիմնադրամի կողմից:

 

4. Ակնկալվող արդյունքը.

Նախագծերի նպատակը էթիկայի և կարգապահական հարցերով դատավորին գաղտնի խորհրդատվություն տրամադրելու հնարավորության նախատեսումը, Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովում ոչ դատավոր անդամների ձայների կշռի ու հանձնաժողովի գործունեության արդյունավետության բարձրացումն է:

 

5. Նախագծերի ընդունման կապակցությամբ լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտության և ծախսերում սպասվելիք փոփոխությունների մասին.

Նախագծերի ընդունման կապակցությամբ Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեում նախատեսվում են ծախսերի ավելացումներ, մասնավորապես «Դատական օրենսգիրք սահմանադրական օրենքի» 77-րդ հոդվածի 19-րդ մասի համաձայն «Հանձնաժողովների՝ դատավոր չհանդիսացող անդամին վճարվում է հատուցում՝ Կառավարության սահմանած կարգով և չափով:»:

Կառավարության 2020 թվականի հուլիսի 7-ի թիվ 1282-Ն որոշման 1-ին կետի համաձայն՝ «Դատավորների ընդհանուր ժողովի Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի, Դատավորների գործունեության գնահատման հանձնաժողովի և Ուսումնական հարցերի հանձնաժողովի (այսուհետ` ընդհանուր ժողովի հանձնաժողովներ) դատավոր չհանդիսացող անդամի գործունեության համար հատուցման ամսական չափ սահմանվել է «Պետական պաշտոններ և պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքին համապատասխան պետական պաշտոն և պետական ծառայության պաշտոն զբաղեցնող անձանց բազային աշխատավարձի յոթնապատիկի չափով:»:

«Հայաստանի Հանրապետության 2025 թվականի պետական բյուջեի մասին» օրենքի 7-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «2023 թվականին պետական պաշտոն և պետական ծառայության պաշտոն զբաղեցնող անձանց բազային աշխատավարձի չափը կազմում է 83 200 դրամ.»:

Այսինքն՝ Դատավորների ընդհանուր ժողովի Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովի դատավոր չհանդիսացող մեկ անդամի գործունեության համար հատուցման ամսական չափը կազմում է 582.400 ՀՀ դրամ /83.200*7/: Դատավորների ընդհանուր ժողովի Էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովում դատավոր չհանդիսացող անդամների թիվը 3-ով ավելացնելու դեպքում Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեում նախատեսվում են ծախսեր՝ յուրաքանչյուր ամիս 1.747.200 ՀՀ դրամի չափով /582.400*3/:

Միաժամանակ, Նախագծերի համաձայն՝ դիմումների, այդ թվում՝ անանուն և առանց դատավորին նույնականացնելու հնարավորության ներկայացման և գաղտնի խորհրդատվության տրամադրման կարգը սահմանվում է Ընդհանուր ժողովի կողմից՝ էթիկայի և վարքագծի կանոնների հարցերով խորհրդատվական հանձնաժողովի գործունեության կարգով:

Միջազգային փորձի ուսումնասիրության արդյունքում պարզ է դառնում, որ դատավորներին գաղտնի խորհրդատվություն տրամադրելու կարգը առավել արդյունավետ կազմակերպելու համար անհրաժեշտ է ստեղծել էլեկտրոնային հարթակ, որը հնարավորություն կտա դատավորներին իրենց մուտքանվան և գաղտնաբառի միջոցով մուտք գործել հարթակ և ներկայացնել դիմում, միաժամանակ, հարթակը հնարավորություն կտա անանուն գեներացնել դիմումը՝ խորհրդատվության գաղտնիությունը ապահովելու համար:

Էլեկտրոնային հարթակը մշակելու և գործարկելու համար պետական բյուջեում նախատեսվում են լրացուցիչ ծախսեր, որոնց հաշվարկը տվյալ պահին հնարավոր չէ կատարել:

 

6. Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ.

Նախագծերի մշակումը բխում է Հայաստանի Հանրապետության դատական և իրավական բարեփոխումների 2022-2026 թվականների ռազմավարությունից բխող գործողությունների ծրագրի 4-րդ նպատակի 9-րդ գործողությունից, որը նախատեսում է վերանայել դատավորների ընդհանուր ժողովի էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողովում ոչ դատավոր անդամների ձայների կշիռը:

 

[1] Տե՛ս, մասնավորապես Recommendation Rec(2010)12 of the Committee of Ministers of the Council of Europe to member States on judges: independence, efficiency and responsibilities, paragraph 74. See also Opinion No. 3 (2009) of the CCJE on the principles and rules governing judges’ professional conduct, in particular ethics, incompatible behaviour and impartiality (paragraph 49): “it is desirable to establish in each country one or more bodies or persons within the judiciary to advise judges confronted with a problem related to professional ethics or compatibility of non-judicial activities with their status.”

[2] Տե՛ս, GRECO-ի «Գնահատման չորրորդ փուլ. կոռուպցիայի կանխարգելումը պատգամավորների, դատավորների և դատախազների շրջանում» Հայաստանի վերաբերյալ 2015 թվականի գնահատման զեկույցի 166-րդ կետը, հղումը՝ https://rm.coe.int/fourth-evaluation-round-corruption-prevention-in-respect-of-members-of/1680a3fcad

[3] Տե՛ս, GRECO-ի «Գնահատման չորրորդ փուլ. կոռուպցիայի կանխարգելումը պատգամավորների, դատավորների և դատախազների շրջանում» Հայաստանի վերաբերյալ 2023 թվականի գնահատման զեկույցի 49-րդ կետը:

[4] Serbia strengthening independence and accountability of the judiciary, final report with recommendations for a system of confidential counselling for judges and prosecutors on ethical matters, p.10, https://rm.coe.int/hf9-confidential-counselling-eng/1680a35870

[5]https://www.avokatipopullit.gov.al/media/manager/website/reports/LAW%20%20No.%201152016%20ON%20GOVERNANCE%20INSTITUTIONS%20OF%20THE%20JUSTICE%20SYSTEM.pdf

[6] Serbia strengthening independence and accountability of the judiciary, final report with recommendations for a system of confidential counselling for judges and prosecutors on ethical matters, p.12, https://rm.coe.int/hf9-confidential-counselling-eng/1680a35870

[7] Serbia strengthening independence and accountability of the judiciary, final report with recommendations for a system of confidential counselling for judges and prosecutors on ethical matters, p.12, https://rm.coe.int/hf9-confidential-counselling-eng/1680a35870

[8] Serbia strengthening independence and accountability of the judiciary, final report with recommendations for a system of confidential counselling for judges and prosecutors on ethical matters, p.18, https://rm.coe.int/hf9-confidential-counselling-eng/1680a35870

[9] Serbia strengthening independence and accountability of the judiciary, final report with recommendations for a system of confidential counselling for judges and prosecutors on ethical matters, p.19, https://rm.coe.int/hf9-confidential-counselling-eng/1680a35870

[10] Serbia strengthening independence and accountability of the judiciary, final report with recommendations for a system of confidential counselling for judges and prosecutors on ethical matters, p.21, https://rm.coe.int/hf9-confidential-counselling-eng/1680a35870

[11] Serbia strengthening independence and accountability of the judiciary, final report with recommendations for a system of confidential counselling for judges and prosecutors on ethical matters, p.21

[12] Վենետիկի հանձնաժողովի և Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների և իրավունքի գերակայության գլխավոր տնօրինության համատեղ թիվ CDL-AD(2019)024 կարծիքը https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2019)024-e հղումով։

[13] Վենետիկի հանձնաժողովի թիվ CDL-AD(2017)019 կարծիքը https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2017)019-e հղումով։

[14] Վենետիկի հանձնաժողովի և Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների և իրավունքի գերակայության գլխավոր տնօրինության համատեղ թիվ CDL-AD(2023)045 կարծիքը https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2023)045-e հղումով։

[15] Տե՛ս, Մոլդովայի Հանրապետության Դատավորների կարգապահական պատասխանատվության մասին օրենքի հղումը՝ https://www.legis.md/cautare/getResults?doc_id=135676&lang=ru#

[16] CDL-AD(2023)045, https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2023)045-e

[17] GRECO, Interim Compliance Report Armenia, Fourth Evaluation Round, adopted on 20-22 September 2021, paras. 41 and 43; Venice Commission, CDL-AD(2017)019, Armenia - Opinion on the draft Judicial Code, and CDLAD(2019)024; Venice Commission, CDL-AD(2019)024, Armenia - Joint Opinion of the Venice Commission and the Directorate of Human Rights (DHR) of the Directorate General of Human Rights and Rule of Law (DGI), on the amendments to the Judicial Code and some other Laws

[18] Venice Commission, CDL-AD(2022)044, Armenia - Joint Opinion of the Venice Commission and the Directorate of Human Rights (DHR) of the Directorate General of Human Rights and Rule of Law (DGI), on the amendments to the Judicial Code, para 8

[19] Venice Commission, CDL-AD(2022)044, Armenia - Joint Opinion of the Venice Commission and the Directorate of Human Rights (DHR) of the Directorate General of Human Rights and Rule of Law (DGI), on the amendments to the Judicial Code, para 9

[20] Venice Commission, CDL-AD(2022)020, Lebanon - Opinion on the draft law on the independence of judicial courts, para. 71

[21] CDL-AD(2023)045-e Armenia - Joint opinion of the Venice Commission and the Directorate General of Human Rights and Rule of Law (DGI) of the Council of Europe on the Concept Paper concerning the reform of the Ethics and Disciplinary Commission of the General Assembly of Judges, adopted by the Venice Commission at its 137th Plenary Session (Venice, 15-16 December 2023), https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2023)045-e