«ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Հ Ի Մ Ն Ա Վ Ո Ր Ո Ւ Մ

«ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ»

ՀՀ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇՄԱՆ ՆԱԽԱԳԾԻ

1. Ընթացիկ իրավիճակը և իրավական ակտի ընդունման անհրա­ժեշտությունը.

 «Մշակութային օրենսդրության հիմունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում (այսուհետ՝ Օրենք) լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու անհրաժեշտությունը պայմանավորված է օրենսդրական դաշտի շարունակական կատարելագործմամբ, մշակութային և ստեղծարար ոլորտի զարգացման անհրաժեշտությամբ և ստեղծագործական աշխա­տանքի առանձնահատկություններով։

Այն համահունչ է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021-2026 թթ. գործունեության միջոցառումների ծրագրի՝ 1-ին, 36.3-րդ, 40 և 41.1-ին կետերին և ՀՀ մշակույթի պահ­պանման, տարածման զարգացման 2023-2027 թթ. ռազմավա­րությանը (գերակա նպատակ 2․1, գործողություն 11):

Առաջարկվող լրացումներն ու փոփոխությունները պայմանավորված են ՀՀ-ում գործող մշակութային կազմակերպությունների գործունեության խթանման, մշակույթի ոլորտում գործունեություն ծավալող պետական ոչ առևտրային կազմակերպու­թյուն­ների կառավարման ու ֆինանսավորման մոդելների փոփոխությամբ և կատա­րե­լագործմամբ։

2.    Առաջարկվող կարգավորման բնույթը.

Ներկայացվող որոշման նախագծով առաջարկվում է փոփոխություններ և լրացումներ կատարել «Մշակութային օրենսդրության հիմունքների մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ, 18.1-ին և 21-րդ հոդվածներում։

Փոփոխությունները վերաբերում են պետական մշակութային կազմակերպու­թյունների աշխատողների վերապատրաստման և ատեստավորման արդյունքում հա­վելավճարների, սակագնային ընդհանուր քաղաքականության սկզբունքների վերա­բերյալ ուղենիշային կարգերի, պետություն-մասնավոր համագործակցության և համաֆինանսավորման սկզբունքների և չափորևոշիչների, ՊՈԱԿ-ների պետական բյուջեով նախատեսված ծրագրերի ֆինանսավորման մեխանիզմների սահմանմանը, դրույքաչափերի փոփոխությանը:

Առաջարկվում է Օրենքի 6-րդ հոդվածը լրացնել «Մշակութային կազմակերպություն»  և «Մշակութային ոչ առևտրային կազմակերպության»նոր սահմանմամբ:

Առաջարկվում է նոր խմբագրությամբ շարադրել Օրենքի 18.1-ին հոդվածի 1-ին  և 2-րդ կետերը.

«Սույն օրենքի 7-րդ հոդվածով սահմանված մշակութային ոչ առևտրային կազմակերպությունների աշխատողներն իրականացնում են տվյալ ոլորտը կարգավորող նորմատիվ իրավական ակտերին համապատասխան գործառույթներ` համաձայն տվյալ պաշտոնի նկարագրի և պայմանագրի»,

«Մշակույթի ոլորտի պետական կազմակերպության ստեղծագործական աշխատողի կարգավիճակը, աշխատողների պաշտոնների անվանացանկը և օրինակելի նկարագիրը սահմանում է լիազորված պետական մարմինը»: Անհրաժեշտություն կա ուժը կորցրած ճանաչել Օրենքի 18.1.-րդ հոդվածի 3-րդ (Մշակույթի ոլորտի  պետական   ոչ առևտրային          կազմակերպությունների աշխատողների զբաղեցրած        պաշտոնին համապատասխանությունն ստուգելու նպատակով լիազորված պետական մարմնի սահմանած կարգով տվյալ կազմակերպությունը իրականացնում է ատեստավորում, եթե տվյալ ոլորտը կարգավորող օրենքով այլ բան սահմանված չէ: Ատեստավորման անցկացման պարբերականությունը, ժամկետները, արդյունքների բողոքարկման կարգը սահմանում է լիազորված պետական մարմինը:), 4-րդ (Սույն հոդվածի 3 -րդ մասով նախատեսված յուրաքանչյուր ատեստավորման համար մշակույթի ոլորտի տվյալ կազմակերպությունը ձևավորում է ատեստավորման հանձնաժողով` համաձայն լիազորված պետական մարմնի սահմանած կարգի:), 5-րդ. Ատեստավորման   հանձնաժողովը   մշակույթի  ոլորտի   պետական   ոչ   առևտրային   կազմակերպության   աշխատողի ատեստավորման արդյունքով կայացնում է որոշում` համապատասխանում է զբաղեցրած պաշտոնին կամ չի համապատասխանում:), 6-րդ(Ատեստավորման գործընթացում մշակույթի ոլորտի պետական ոչ առևտրային կազմակերպության աշխատողի ցուցաբերած համապատասխան արդյունքը հիմք է դրույքաչափի փոփոխության և հավելավճարի (ելույթավճարի) սահմանման համար: Ատեստավորման արդյունքներով դրույքաչափերի փոփոխության և հավելավճարի (ելույթավճարի) սահմանման դեպքերը և չափը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը:) և 7-րդ (Ատեստավորման հանձնաժողովի` զբաղեցրած պաշտոնին չհամապատասխանելու մասին որոշման դեպքում մշակույթի ոլորտի պետական ոչ առևտրային կազմակերպության աշխատողի նկատմամբ կիրառելի են Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքի` աշխատողի զբաղեցրած պաշտոնին կամ կատարած աշխատանքին չհամապատասխանելու դեպքում աշխատանքային պայմանագիրը լուծելու կարգավորումները:) կետերը քանի որ նախատեսվում է ընդգրկել Օրենքի 18.1.-րդ հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսված կարգով՝ հավելվածներով:

Առաջարկվում է ուժը կորցրած ճանաչել Օրենքի 21-րդ հոդվածի 6-րդ, 9-րդ և 11-րդ կետերը:

Փոփոխությունները պայմանավորված են ստեղծագործական աշխատանքի առանձնա­հատկություններով, որոնք անհնարին է վերածել ստանդարտացված չափորոշիչների: Ստեղծագործական գործունեությունը չափելի չէ դասական գնահատման գործիքներով (օրինակ՝ ուսուցիչների կամ բժիշկների պարագայում կարող են կիրառվել որոշակի հստակ չափանիշներ), քանի որ արվեստը հիմնականում գնահատվում է սուբյեկտիվ չափորոշիչներով՝ էմոցիոնալ ազդեցություն, նորարարություն, թատերական կամ երաժշտական կատարողականի յուրօրինակություն։ Ատեստավորման կառուցվածքային մոտեցումը (օրինակ՝ մի քանի բանավոր կամ գրավոր քննություններ, կատարողականի ստանդարտ գնահատում) կարող է խաթարել ստեղծագործական ազատությունը և խաթարել արվեստի էությունը։

Միևնույն ժամանակ, ատեստավորման կամ վերապատրաստման չափանիշների պարտադիր սահմանումը կարող է սահմանափակել մշակութային ազատությունը և ստեղծագործական ինքնություն ձևավորելու հնարավորությունը։

Բացի այդ, ոչ բոլոր աշխատանքներն է կարելի համադրել։ Օրինակ՝ թատերագետի, ռեժիսորի, դերասանի, երաժիշտի, նկարիչ-կոնսերվատորի և գրադարանավարի մասնա­գիտական փորձը և գործունեության բնույթը շատ տարբեր են։ Նրանց ատեստավորման նույն մեթոդներն ու չափանիշները կիրառելը ճիշտ և արդյունավետ չէ։

Հետևաբար, վերապատրաստման և ատեստավորման միասնական մոտեցման կիրառումը կարող է առաջացնել որոշակի ռիսկեր:

Մասնավորապես մեկ չափս բոլորի համար մոտեցման ռիսկը. Տարբեր բնագա­վառների մշակութային աշխատողներ ունեն տարբեր մասնագիտական պահանջներ (օրինակ՝ դերասան, երաժիշտ, ռեժիսոր, գրադարանավար), ուստի մեկ չափորոշիչի կիրա­ռումը, կամ մեկ միասնական կարգ կարող է լինել անհասկանալի, ոչ արդյունավետ և ոչ անհամապատասխան։

Երկրորդ ռիսկը վերաբերում է արագ փոփոխվող միջավայրի անհամապա­տասխանությանը. Մշակութային դաշտը գտնվում է մշտական վերափոխման փուլում՝ տեխնոլոգիական և գլոբալ միտումների ազդեցությամբ, և կոշտ սակագնային ու ատեստավորման համակարգը կարող է հակասել ոլորտի դինամիկ պահանջներին։ Բացի այդ ՀՀ կառավարության կողմից կիրառության մեջ դրված ֆինանսավորման նոր մոդելը այս հարցում մշակութային կազմակերպությունների տնօրեններին ազատություն է տալիս ինքնուրույն որոշել ոչ միայն հավելավճարի սկզբունքներն ու չափը, այլև իրենց գործունեության ռազմավարությունը և գին սահմանել ըստ պահանջարկի և տեղական շուկայի հնարավորությունների։

Նման կարգերի ընդունումը դժվարություններ կառաջացնի նաև իրավական ու կառա­վարչական տեսանկյունից և կհանգեցնի ոլորտի վրա հավելյալ բյուրոկրատիկ բեռի ավե­լացմանը, ինչը կբարդացնի կազմակերպությունների աշխատանքը՝ հատկապես մարզային մակարդակում։

Չնայած մշակութային ոլորտի աշխատողների վերապատրաստման ու արդար վարձատրման ապահովումը կարևոր խնդիր է, մշակված կարգերը կարող են հանգեցնել մի շարք գործնական, իրավական և ֆինանսական խնդիրների, եթե դրանք ներդրվեն որպես միասնական, խիստ կարգավորվող համակարգ։ Մշակութային ոլորտը պահանջում է ավելի ճկուն, ոլորտային առանձնահատկությունները հաշվի առնող մոտեցումներ։ Ուստի ան­հրաժեշտ է կիրառել այլընտրանքային մոտեցումներ, որոնք կլուծեն այս խնդիրները առանց նշված ռիսկերի։

Հավելավճարների սահմանման հիմք պետք է հանդիսանա ոչ թե ատեստավորման բարձր գնահատականը, այլ ատեստավորվողի մասնագիտական հմտությունը:

Ռիսկեր է պարունակում նաև սակագնային ընդհանուր քաղաքականության «ուղենի­շային» կարգերի հաստատումը: Պետական մշակութային կազմակերպություններն ունեն տարբեր կարգավիճակ և տարբեր ֆինանսավորման աղբյուրներ, հետևաբար՝ սակա­գնային ընդհանուր քաղաքականությունը դժվար է լինելու իրականացնել հավասար արդյունավետությամբ։

Անհամեմատելի ու անհամատեղելի են նաև այդ կազմակերպությունները ըստ իրենց բովանդակության: Որպես հետևանք, տեղի կունենա մրցունակության նվազում, որի արդյունքում պետությունը կարող է կորցնել իր մշակութային կազմակերպությունների գրավչությունը՝ մասնավոր հատվածի կամ միջազգային գործընկերների համար։

3.   Նախագծի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները և անձինք

Նախագիծը մշակվել է Հայաստանի Հանրապետության կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության կողմից:

4.   Ակնկալվող արդյունքը

«Մշակութային օրենսդրության հիմունքների մասին» Հայաստանի Հանրապե­տության օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու արդյունքում, կդյուրանա ոլորտի կառավարումը և կբարձրանա ֆինանսական, գույքային և կադրային կառավարման արդյունավետությունը:

5.    Նախագծերի ընդունման կապակցությամբ այլ նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունման անհրաժեշտությունը, ինչպես նաև լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտությունը և պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում սպասվելիք փոփոխությունները.

«Մշակութային օրենսդրության հիմունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրա­պետության օրենքի նախագծի ընդունման կապակցությամբ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի բյուջեում ծախսերի և եկամուտների էական ավելացում կամ նվազեցում չի սպասվում:

6. «Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ. Հայաստանի վերափոխման ռազմավարություն 2050, Կառավարության 2021-2026թթ. ծրագիր, ոլորտային և/կամ այլ ռազմավարություններ».

 «Մշակութային օրենսդրության հիմունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապե­տության օրենքի նախագծի մշակումը բխում է «Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի պահպանության, զարգացման և հանրահռչակման 2023-2027 թվականների ռազմավա­րության» Գործողությունների ծրագրի մասնավոր նպատակ 2․1-ի «Մշակութային և ստեղծա­րար ոլորտներում կառավարման մոդելների արդիականացում» գործողություն 2-ից (Օրենս­դրական դաշտի բարելավում, այդ թվում՝ միջազգային օրենսդրության հետ ներդաշնակե­ցում) և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021թ. օգոստոսի 18-ի N 1363-Ա որոշմամբ հաստատված Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021-2026 թթ. ծրագրի 4-րդ գլխի 4.9 բաժնում ամրագրված բարեփոխումների (իրավական ակտերի մշակում) հրամայականից։