«Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծ

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ

 

1. Ընթացիկ իրավիճակը և իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը.

2021 թվականի մայիսի 5-ին ընդունվել և 2022 թվականի հուլիսի 1-ին  ուժի մեջ է մտել ՀՀ նոր քրեական օրենսգիրքը, որով, ի համեմատ նախկին քրեական օրենսգրքի, հայեցակարգային փոփոխությունների են ենթարկվել քրեական օրենսդրության գրեթե բոլոր հիմնական ինստիտուտները։ Օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելուց հետո օրակարգային է դարձել նաև նոր իրավական կարգավորումների և դրանց տրվող մեկանաբանությունների հետևողական ուսումնասիրությունը, ձևավորվող իրավակիրառ պրակտիկայի մշտադիտարկումը՝ առկա և հնարավոր խնդիրների վերհանման և լուծման ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկելու նպատակով։ Նշված գործողություններն ունեն ռազմավարական կարևորություն և ամրագրված են Հայաստանի Հանրապետության դատական և իրավական բարեփոխումների 2022-2026թթ․ ռազմավարությունից բխող գործողությունների ծրագրում։

«Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) ընդունման անհրաժեշտությունը բխում է ՀՀ քրեական օրենսգրքում առկա օրենսդրական բացերի, ՀՀ քրեական օրենսգրքի և այլ իրավական ակտերի միջև առկա եզրութաբանական և իմաստային տարբերությունների վերացման, ինչպես նաև քրեաիրավական  կարգավորումների արդյունավետության բարձրացման նպատակներից։ Նախագիծը նպատակ ունի նվազագույնի հասցնել իրավակիրառ պրակտիկայում քրեական օրենսդրության նորմերին հակասական մեկնաբանություններ տալու ռիսկը, ապահովել քրեաիրավական նորմերի միասնականությունն ու դրանց համապատասխանությունը օրենսգրքի հիմքում դրված ընդհանուր տրամաբանությանն ու հայեցակարգային մոտեցումներին։

 

2. Առաջարկվող կարգավորման բնույթը.

Նախագծով նախատեսվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի մի շարք հոդվածներում կատարել փոփոխություններ և լրացումներ, որոնցից յուրաքանչյուրի ընդունման անհրաժեշտությունը հանգում է հետևյալին․

• «Ընտանեկան և կենցաղային բռնության կանխարգելման ու ընտանեկան և կենցաղային բռնության ենթարկված անձանց պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքում 2024 թվականի հուլիսի 1-ից ուժի մեջ մտած փոփոխություններով օրենքի կարգավորման առարկան ընդլայնվել է՝ իրավական պաշտպանության տակ ներառելով նաև կենցաղային բռնության ենթարկված անձանց։ Նշված փոփոխությունը նախատեսող օրենքի հիմնավորման մեջ արձանագրվել է, որ «domestic violence» արտահայտությունը թարգմանվում է նաև որպես տնային բռնություն, կենցաղային բռնություն, կենցաղում բռնություն, ներկենցաղային բռնություն, որոնք ենթադրում են նաև բռնություն նախկին ամուսինների միջև կամ զուգընկերային հարաբերություններում: Վերոնշյալից բխում է, որ օրենսդրի կամքն ուղղված է ընտանեկան և կենցաղային բռնության ենթարկված անձանց հավասար իրավական պաշտպանություն տրամադրելուն, մինչդեռ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 82-րդ հոդվածի գործող ձևակերպումը չի նախատեսում կենցաղային (օրինակ՝ զուգընկերային հարաբերություններում տեղի ունեցած) բռնության դեպքում հաշտության համաձայնության հիմքով քրեական պատասխանատվությունից ազատելու իրավական հնարավորություն։ Հիշյալ հնարավորության ապահովման նպատակով, ելնելով նաև օրենսդրի կամքի և օրենսդրության միասնականության ապահովման տրամաբանությունից՝ Նախագծով նախատեսվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 82-րդ հոդվածի 1-ին մասում «ընտանիքում» բառը փոխարինել «ընտանեկան կամ կենցաղային» բառերով։
• ՀՀ քրեական օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ Եթե դատավճիռ կայացնելուց հետո անձի մոտ ի հայտ է եկել այնպիսի այլ հիվանդություն, որն անհնարին է դարձնում պատիժ կրելը, ապա դատարանը դատաբժշկական փորձաքննության հիման վրա նրան ազատում է պատիժը կրելուց: Անձի առողջական վիճակի այնպիսի փոփոխության դեպքում, որը, բժշկական հանձնաժողովի եզրակացության համաձայն, հնարավոր է դարձնում պատժի կատարումը, դատարանը որոշում է կայացնում անձին ուղարկել պատիժը կրելու:

ՀՀ քրեակատարողական օրենսգրքի 91-րդ հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն՝ քրեակատարողական հիմնարկներում հիվանդության հետևանքով պատժից ազատելու, անմեղսունակ կամ սահմանափակ մեղսունակ ճանաչելու, ինչպես նաև բժշկական բնույթի հարկադրանքի միջոցներ կիրառելու հետ կապված հարցերը կանոնակարգելու նպատակով Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշմամբ հաստատվում են միջգերատեսչական բժշկական հանձնաժողովներ ստեղծելու կարգը և կազմը:

ՀՀ քրեակատարողական օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ hիվանդության հետևանքով պատժից ազատելու միջնորդությունը օրենքով սահմանված դեպքերում դատարան է ներկայացնում պրոբացիայի ծառայողը կամ քրեակատարողական հիմնարկի պետը, դատապարտյալը կամ նրա փաստաբանը՝ բժշկական կամ հոգեբուժական հանձնաժողովի եզրակացությունն ստանալուց հետո անհապաղ, բայց ոչ ուշ, քան մեկ աշխատանքային օրվա ընթացքում։ Միջնորդության հետ միաժամանակ ներկայացվում են համապատասխան հանձնաժողովի եզրակացությունը և դատապարտյալի անձնական գործը։

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված բժշկական կամ հոգեբուժական հանձնաժողովի եզրակացության անհրաժեշտության դեպքում սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված սուբյեկտները, ինչպես նաև բժշկական օգնություն և սպասարկում իրականացնող մասնագիտացված կազմակերպությունը կարող են դիմել համապատասխան հանձնաժողով՝ եզրակացություն ստանալու նպատակով։

ՀՀ Կառավարության՝ 2006 թվականի մայիսի 26-ի N 825-Ն որոշման հավելվածի 90-րդ կետի համաձայն՝ բժշկական հանձնաժողովի գործառույթներն են՝

1) Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի և Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի համաձայն կալանավորված անձի ծանր հիվանդության (խանգարումներ, վիճակներ) հետևանքով խափանման միջոցը փոխելու նպատակահարմարության վերաբերյալ եզրակացություն տալը.

2) Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի և Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի համաձայն Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարության քրեակատարողական հիմնարկներում պահվող դատապարտյալին ծանր հիվանդության (խանգարումներ, վիճակներ) հետևանքով պատժից ազատելու վերաբերյալ եզրակացություն տալը:

Այսպիսով, ՀՀ քրեակատարողական օրենսգիրքն ամրագրում է, որ հիվանդության հետևանքով պատժից ազատելու հարցերը կանոնակարգելու նպատակով Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշմամբ հաստատվում են միջգերատեսչական բժշկական հանձնաժողովներ ստեղծելու կարգը և կազմը, ինչպես նաև սահմանում է, որ բժշկական կամ հոգեբուժական հանձնաժողովի եզրակացության անհրաժեշտության դեպքում համապատասխան սուբյեկտները, ինչպես նաև բժշկական օգնություն և սպասարկում իրականացնող մասնագիտացված կազմակերպությունը կարող են դիմել համապատասխան հանձնաժողով՝ եզրակացություն ստանալու նպատակով։ ՀՀ Կառավարության 2006 թվականի մայիսի 26-ի N 825-Ն որոշման հավելվածի 10-րդ գլխով սահմանվել են բժշկական հանձնաժողովի ստեղծման կարգը և դրա գործառույթները, որոնցից է նաև քրեակատարողական հիմնարկներում պահվող դատապարտյալին ծանր հիվանդության հետևանքով պատժից ազատելու վերաբերյալ եզրակացություն տալը: Վերոնշյալին հակառակ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանվում է, որ անձն ազատվում է պատիժը կրելուց դատաբժշկական փորձաքննության հիման վրա։ Այսպիսով, առկա է հակասություն ՀՀ քրեակատարողական և քրեական օրենսգրքերի միջև, ինչը պրակտիկայում տարընկալումների տեղիք է տալիս, ուստի Նախագծով առաջարկվում է փոփոխություն կատարել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 87-րդ հոդվածում, մասնավորապես՝ հոդվածի 2-րդ մասում «դատահոգեբուժական» բառը փոխարինել «հոգեբուժական» բառով, իսկ 4-րդ մասում «դատաբժշկական փորձաքննության» բառերը փոխարինել «բժշկական հանձնաժողովի եզրակացության» բառերով։

Բացի այդ, դատաբժշկական փորձաքննության նշանակելու և անցկացնելու ընթացակարգ որևէ իրավական ակտով սահմանված չէ, իսկ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգավորումներն այս դեպքում կիրառելի չեն, քանի որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 4-րդ մասի հիմքով պատժից ազատելու դեպքում քրեական վարույթն արդեն ավարտված է։

• ՀՀ քրեական օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի համաձայն՝ ազատությունից զրկելու հետ կապված պատիժներն են՝ կարճաժամկետ ազատազրկումը, կարգապահական գումարտակում պահելը, ազատազրկումը, ցմահ ազատազրկումը։

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 93-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված են դատվածության մարման ժամկետները ազատությունից զրկելու հետ չկապված պատիժների, ինչպես նաև ազատազրկման և ցմահ ազատազրկման դեպքում։ Այսինքն՝ ազատությունից զրկելու հետ կապված մյուս երկու պատժատեսակների՝ կարճաժամկետ ազատազրկման և կարգապահական գումարտակում պահելու դեպքում դատվածության մարման ժամկետներ օրենսդրությամբ սահմանված չեն: Ազատությունից զրկելու հետ կապված այս երկու պատժատեսակների դատվածության մարման ժամկետներ չնախատեսելը կարող է բացասաբար անդրադառնալ ՀՀ քրեական օրենսդրության խնդիրների լուծման և պատժի նպատակների իրագործման վրա, քանի որ նշված օրենսդրական բացի պայմաններում հիշյալ նորմը մեկնաբանվում է հօգուտ դատապարտյալի, և անձը այդ պատժատեսակները կրելուց անմիջապես հետո համարվում է դատվածություն չունեցող:

Ուստի Նախագծով առաջարկվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 93-րդ հոդվածում կատարել լրացում՝ կարճաժամկետ ազատազրկման և կարգապահական գումարտակում պահելու համար դատվածության մարման ժամկետ սահմանելով պատժի կրումը ավարտելուց հետո 1 տարին։

• Օրենսգրքի 188-րդ հոդվածում՝ թրաֆիքինգի հանցակազմի հասարակ մասում առկա «ծառայողական դիրքից կամ լիազորություններից բխող ազդեցությունը» ձևակերպումը նույնությամբ կրկնվում է նույնա հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետով։ Այս իրավիճակում, եթե անձը իր ծառայողական դիրքից կամ լիազորություններից բխող ազդեցությունը օգտագործելով կատարի Քրեական օրենսգրքի 188-րդ հոդվածով նախատեսված արարքը, ապա անձը պատասխանատվության կենթարկվի 188-րդ հոդվածի առաջին մասով, քանի որ դատարանը տվյալ իրավիճակում պետք է առաջնորդվի մեղադրյալի համար ավելի բարենպաստ կարգավորումներով։ Այլ կերպ՝ առկա է տեղխնիկական վրիպակ, որը շտկման անհրաժեշտությունի ունի։
• «Այլ պետություն տեղափոխելով» ծանրացնող հանգամանքը, առկա է Օրենսգրքի 188-րդ, 189-րդ, 241-րդ և 242-րդ հոդվածներում։ Համադրված վերլուծության ենթարկելով նշված հանցակազմերը, հանցակազմի օբյեկտը, պարզ է դառնում, որ վնաս է հասցվում անձի անձնական ազատությանը, իսկ վերոթվարկյալ հանցակազմերը, ըստ էության, առևանգման հանցակազմի առավել մասնավոր (հատուկ) դրսևորումներ են, հետևաբար կարծում ենք արդարացված կլինի առևանգման հանցակազմում ևս նախատեսել «այլ պետություն տեղափոխելով» ծանրացնող հանգամանքը
• ՀՀ քրեական օրենսգրքի 195-րդ հոդվածը պատասխանատվություն է նախատեսում հարվածներ հասցնելու կամ բռնի այլ գործողություններ կատարելու համար, եթե չեն առաջացել օրենսգրքի 171-րդ հոդվածով նախատեսված հետևանքները։

Նույն հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված են հանցակազմի ծանրացնող հանգամանքները, իսկ նույն մասի սանկցիան որպես պատիժ նախատեսում է հանրային աշխատանքներ` հարյուրից երկու հարյուր ժամ տևողությամբ, կամ ազատության սահմանափակում` առավելագույնը երկու տարի ժամկետով, կամ կարճաժամկետ ազատազրկում՝ առավելագույնը երկու ամիս ժամկետով։

Իրավակիրառ պրակտիկայում բազմաթիվ են դեպքերը, որ նախկինում հանցանք կատարած և ազատությունից զրկելու հետ կապված պատիժ կրած անձինք են կատարում ֆիզիկական ներգործություն, հատկապես մերձավոր ազգականի նկատմամբ (ընտանեկան բռնություն), և նման պայմաններում վերջիններիս նկատմամբ հնարավոր չի լինում նշանակել պատժի նպատակներին համապատասխանող պատիժ, քանի որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 195-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված պատժատեսակներից ամենախիստը՝ կարճաժամկետ ազատազրկումը, չի կարող նշանակվել նախկինում ազատությունից զրկելու հետ կապված պատիժ կրած մեղադրյալի նկատմամբ, իսկ ազատության սահմանափակումը տվյալ դեպքում չի կարող համարվել արդյունավետ պատիժ և ապահովել պատժի նպատակների իրականացումը, քանի որ, ըստ էության, տանը հանցանք կատարած անձի՝ տանից դուրս գալը սահմանափակելը չի կարող ապահովել պատժի նպատակների իրականացումը և մասնավորապես կանխել նոր հանցանքի կատարումը:

Վերոշարադրյալից ելնելով՝ Նախագծով առաջարկվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 195-րդ հոդվածի 2-րդ մասի սանկցիայով նախատեսված պատիժների շրջանակն ընդլայնել՝ որպես պատժատեսակ նախատեսելով նաև ազատազրկումը՝ առավելագույնը մեկ տարի ժամկետով:

• ՀՀ քրեական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին մասը պատասխանատվություն է նախատեսում հրազենի, ռազմամթերքի, պայթուցիկ նյութի կամ պայթեցման սարքի պահպանության պարտականությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու համար, եթե հանցավորի դրսևորած անզգուշության հետևանքով տեղի է ունեցել այդ առարկայի հափշտակում, ոչնչացում, վնասում կամ առաջացել է մարդու մահ կամ առողջությանը ծանր կամ միջին ծանրության վնասի պատճառում կամ այլ ծանր հետևանք։

Մինչդեռ հոդվածի վերնագրում, ի թիվս այլնի, նշված է նաև զենքի պահպանության պարտականությունը չկատարելը կամ ոչ պատշաճ կատարելը։

Այս կապակցությամբ հարկ է նշել, որ հոդվածի 1-ին մասի՝ գործող դիսպոզիցիայի պայմաններում զենքի այն տեսակների դեպքում, որոնց պահպանության համար «Զենքի շրջանառության կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքով և «Զենքը պահելու պայմաններին և կրելու կարգին վերաբերող պահանջները, զենքի հավաքածու կազմելու և զենքի հավաքածու ցուցադրելու կանոնները, վաճառքի, փոխանցելու, ձեռք բերելու, ցուցադրելու, պահելու և փոխադրելու կարգը սահմանելու, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1999 թվականի հոկտեմբերի 26-ի Ն-673 որոշումն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին» ՀՀ կառավարության 2023 թվականի հունիսի 1-ի N 896-Ն որոշմամբ սահմանված են որոշակի պարտականություններ, դրանք չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում հոդվածում նկարագրված հետևանքների առաջացման պայմաններում ենթադրյալ արարք կատարած անձը քրեական պատասխանատվության չի կարող ենթարկվել:

Այսպես, «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծով առաջարկվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին մասի դիսպոզիցիայում լրացնել «զենքի» բառը:

• Քրեական օրենսգրքի «Հանցակցությունը» վերտառությամբ 8-րդ գլխում առկա 50-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերում տրվում է արարքը մի խումբ անձանց կողմից կատարելու և մի խումբ անձանց կողմից նախնական համաձայնությամբ կատարելու հասկացությունները, ինչպես նաև 45-րդ հոդվածի համաձայն Հանցակցություն է համարվում քրեական պատասխանատվության ենթակա երկու կամ ավելի անձանց դիտավորյալ համատեղ մասնակցությունը դիտավորյալ հանցագործությանը: Ասվածից պարզ է դառնում, որ արարքը խմբի կողմից կատարելը իրենից ենթադրում է բացառապես դիտավորյալ հանցանքներ, քանի որ հանցակիցները համատեղ կարող են գործել միայն դիտավորությամբ։ Հակառակ մոտեցումը պարզապես անհնարին է, չեն կարող 2 կամ ավելի անձինք համատեղ և դիտավորյալ (համաձայն 45-րդ հոդվածի) գործել և կատարեն անզգույշ հանցանք։ Այս ամենը խաթարում է հանցակցության ինստիտուտի բուն էությունը և օբյեկտիվ իրականությունում հնարավոր չէ նման իրավիճակ։ Այս ամենի լույսի ներքո առաջարկվում է ուժը կորցրած ճանաչել 359-րդ հովածի 2-րդ մասի 4-րդ կետը և 522 հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետը, քանի որ 359-րդ և 522-րդ հոդվածով նախատեսված են անզգույշ հանցանքներ և մի խումբ անձանց կողմից անզգույշ հանցանք գործել հնարավոր չէ։
• ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի համաձայն՝ ձեռնարկատիրական է համարվում անձի ինքնուրույն, իր ռիսկով իրականացվող գործունեությունը, որի հիմնական նպատակը գույք օգտագործելուց, ապրանքներ վաճառելուց, աշխատանքներ կատարելուց կամ ծառայություններ մատուցելուց շահույթ ստանալն է:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 26-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնելու համար քաղաքացին իրավունք ունի ստեղծել տնտեսական ընկերություններ կամ լինել դրանց մասնակիցը:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ քաղաքացին, որպես անհատ ձեռնարկատեր հաշվառվելու պահից, իրավունք ունի, առանց իրավաբանական անձ կազմավորելու, զբաղվել ձեռնարկատիրական գործունեությամբ: (...):

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 442-րդ հոդվածով քրեական պատասխանատվություն է սահմանված պաշտոնատար անձի կողմից ձեռնարկատիրական գործունեությանն ապօրինի մասնակցելու համար: Հոդվածի դիսպոզիցիայի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ պաշտոնատար անձի համար պատասխանատվություն է սահմանվել բացառապես իրավաբանական անձի միջոցով ձեռնարկատիրական գործունեությանը մասնակցելու համար, մինչդեռ մեջբերված նորմերի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ այդպիսի գործունեություն անձը կարող է իրականացնել նաև որպես անհատ ձեռնարկատեր հաշվառվելու։ Հաշվի առնելով վերոշարադրյալը՝ Նախագծով նախատեսվում է ընդլայնել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 442-րդ հոդվածի կիրառման շրջանակը՝ պատասխանատվություն սահմանելով նաև պաշտոնատար անձի կողմից որպես անհատ ձեռնարկատեր անձամբ կամ այլ անձի միջոցով ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնելու համար։

• ՀՀ քրեական օրենսգրքի 524-րդ հոդվածի (զինծառայողին վիրավորանք հասցնելը) 2-րդ մասում որպես ծանրացնող հանգամանք նախատեսված է արարքը երկու կամ ավելի զինծառայողների նկատմամբ կատարելը։ ՀՀ քրեական նոր օրենսգրքի հիմքում դրված ընդհանուր մոտեցումից բխում է, որ դիտավորյալ հանցանքների դեպքում արարքը երկու կամ ավելի անձանց նկատմամբ կատարելը չպետք է նախատեսված լինի որպես ծանրացնող հանգամանք, և նման դեպքերում արարքը պետք է որակվի հանցագործությունների համակցության կանոններով։ Ուստի օրենսգրքի ընդհանուր տրամաբանությունից ելնելով և իրավական կարգավորումների ներդաշնակությունն ապահովելու նպատակով՝ Նախագծով նախատեսվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 524-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետն ուժը կորցրած ճանաչել։
• ՀՀ քրեական օրենսգրքի 529-րդ հոդվածով քրեական պատասխանատվություն է սահմանված զինծառայողի կողմից զինվորական ծառայությունից կամ դրա առանձին պարտականությունները կատարելուց հրաժարվելու համար, որը զուգորդվել է նրա կողմից դրանց չկատարմամբ կամ փաստացի դադարեցմամբ:

Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի ներքին ծառայության կանոնագիրքը հաստատելու մասին ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի համաձայն՝ զինծառայողները Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներ են: Նրանց վրա դրվում են սահմանադրական, այլ համաքաղաքացիական պարտականություններ, ինչպես նաև ընդհանուր, ծառայության և հատուկ պարտականություններ` սահմանված զինվորական ծառայության պայմաններով:

Նույն օրենքի 22-րդ հոդվածի համաձայն՝ մարտական հերթապահության (մարտական ծառայության), օրվա և կայազորային վերակարգի մեջ գտնվող, ինչպես նաև տարերային աղետների հետևանքների վերացման համար ներգրավված կամ այլ արտակարգ վիճակներում գտնվող զինծառայողները կատարում են հատուկ պարտականություններ:

Այսպիսով, ՀՀ ԶՈՒ ներքին ծառայության կանոնագրքով զինծառայողի պարտականությունները բաժանվում են 3 խմբի՝ ընդհանուր, պաշտոնեական և հատուկ։ Հաշվի առնելով, որ 529-րդ հոդվածի հանցակազմը ձևական է, այսինքն՝ արարքն այդ հանցակազմով որակելու համար որևէ հետևանքի առաջացում անհրաժեշտ չէ, ստացվում է, որ վերոնշյալ կանոնագրքով սահմանված ցանկացած պարտականության չկատարում կամ դադարեցում կարող է որակվել որպես հանցանք, ինչը հակասում է համաչափության և իրավական որոշակիության սկզբունքներին՝ հաշվի առնելով նաև ՀՀ ԶՈՒ ներքին ծառայության կանոնագրքով սահմանված որոշ պարտականությունների օրենսդրական ձևակերպումների բնույթը (օրինակ՝ լինել ազնիվ, լինել աչալուրջ, անսասան տանել զինվորական ծառայության դժվարությունները և այլն)։ Նշված խնդրի լուծման նպատակով Նախագծով առաջարկվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 529-րդ հոդվածում կատարել փոփոխություն՝ քրեական պատասխանատվություն սահմանելով բացառապես զինծառայողի կողմից հատուկ պարտականությունների կատարումից հրաժարվելու համար։

• Թիվ ԵԴ/1157/01/19 քրեական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2025 թվականի հուլիսի 11-ի որոշման համաձայն՝ «(...) Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ որակյալ է համարվում ոչ թե առարկայի կամ միջոցի պարզապես օգտագործումը, այլ մարմնական վնասվածք պատճառելու համար որոշակի նախապատրաստական գործողությունների իրականացումը, այն է՝ առարկան կամ միջոցը նախապես պատրաստելը կամ հարմարեցնելը։ Այլ կերպ՝ արարքը քննարկվող ծանրացնող հանգամանքով որակելու համար, անհրաժեշտ է նախևառաջ ուշադրություն դարձնել հանցավորի սուբյեկտիվ ընկալմանը և վերջինիս կողմից օբյեկտիվորեն իրականացված գործողությունների բնույթին։

Մասնավորապես, վերոնշյալ որակյալ հանգամանքն անձին մեղսագրելու համար, կարևոր է, որ վերջինս մարմնական վնասվածք պատճառելու համար նախապես որոշակի ակտիվ գործողություններ իրականացնի, այն է՝ պատրաստի կամ հարմարեցնի համապատասխան առարկան կամ միջոցը։ Հաշվի առնելով «պատրաստել» կամ «հարմարեցնել» արտահայտությունների լեզվաբացատրական նշանակությունը, ինչպես նաև դրանց վերաբերյալ առկա դոկտրինալ մեկնաբանությունները՝ Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ առարկան կամ միջոցը պատրաստել ասելով պետք է հասկանալ ցանկացած գործողություն, որի արդյունքում մարմնական վնասվածք պատճառելու համար պատրաստի առարկա կամ միջոց է ստացվում կամ ստեղծվում։ Ինչ վերաբերում է առարկան կամ միջոցը հարմարեցնելուն, ապա այն ենթադրում է հանցավորի կողմից արդեն իսկ գոյություն ունեցող առարկայի կամ միջոցի նկատմամբ որևէ ներգործության իրականացում՝ լրիվ կամ մասնակի կառուցվածքային փոփոխության ենթարկում, կարգավորում կամ ձևափոխում, որպեսզի դրանք առավել արդյունավետ կամ հարմար լինեն օգտագործման համար (օրինակ՝ մետաղյա ձողը կամ խոհանոցային դանակը սրելը, մետաղական մալուխը ընդհանուր զանգվածից կտրելով առանձնացնելը և այլն)»։ Ընդ որում, Վճռաբեկ դատարանը հանցագործության նախապատրաստության ինստիտուտի վերլուծության շրջանակներում համանման դիրքորոշում է արտահայտել  հանցագործության գործիքները կամ միջոցները հարմարեցնելու հասկացության վերաբերյալ՝ փաստելով, որ հանցագործության գործիքները և միջոցները հարմարեցնել է համարվում դրանց կառուցվածքի և ձևի այնպիսի փոփոխությունը, որն անհրաժեշտ է հանցավոր ոտնձգությունն իրականացնելու համար»։

Վերոգրյալի հաշվառմամբ պետք է նկատի ունենալ, որ գործող կարգավորման պայմաններում բացակայում է մարմնական վնասվածք պատճառելու համար նախատեված առարկայի կամ միջոցի նախապես վերցնելու (իր հետ ունենալու իմաստով) հացնակազմի հատկանիշը, որն էլ հենց էական նշանակություն ունի անձի և արարքի հանրային վտագավորությունը գնահատելիս և այն որպես ծանրացնող հանգամանք նախատեսելիս։ Ուստի գտնում ենք, որ պետք է խնդրո առարկա հանդիսացող ծանրացնող հանգամանքը շարարդրել հետևյալ կերպ՝ «զենքի կամ մարմնական վնասվածք պատճառելու համար նախապես վերցրած առարկայի կամ միջոցի գործադրմամբ կատարել»։

 

 3. Նախագծի մշակման գործընթացում ներգրավված մարմինները և անձինք.

Նախագիծը մշակվել է ՀՀ արդարադատության նախարարության կողմից:

 

 4. Ակնկալվող արդյունքը.

Նախագծի ընդունմամբ ակնկալվում է՝

• վերացնել ՀՀ քրեական օրենսգրքում առկա օրենսդրական բացերը,
• վերացնել ՀՀ քրեական օրենսգրքի և այլ իրավական ակտերի միջև առկա եզրութաբանական և բովանդակային հակասությունները,
• կանխել իրավակիրառ պրակտիկայում քրեական օրենսդրության նորմերի իրարամերժ մեկնաբանման ռիսկը,
• ապահովել ՀՀ քրեական օրենսգրքի նորմերի միասնականությունը՝ համապատասխանեցնելով դրանք օրենսդրի ընդհանուր տրամաբանությանը և օրենսգրքի մշակման հիմքում ընկած հայեցակարգային մոտեցումներին։

 

5. Լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտությունը և պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում սպասվելիք փոփոխությունները.

Նախագծի ընդունմամբ ՀՀ պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում փոփոխություններ չեն ակնկալվում։

 

6. Նախագծի ընդունման կապակցությամբ այլ նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունման անհրաժեշտությունը.

Նախագծի ընդունմամբ ոլորտային ենթաօրենսդրական ակտերում փոփոխություններ կատարելու անհրաժեշտություն չի առաջանալու:

 

7. Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ.

Նախագծի ընդունումը բխում է ՀՀ Կառավարության` 2022 թվականի հուլիսի 21-ի «Հայաստանի Հանրապետության դատական և իրավական բարեփոխումների 2022-2026 թվականների ռազմավարությունը և դրանից բխող գործողությունների ծրագիրը հաստատելու և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2019 թվականի հոկտեմբերի 10-ի N 1441-Լ որոշումն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին» N 1133-Լ որոշման պահանջներից, մասնավորապես՝ քրեական և քրեական դատավարության նոր օրենսգրքերի ուժի մեջ մտնելուց հետո դրանց գործնական կիրառման կապակցությամբ մոնիթորինգ իրականացնելու, օրենսգրքերով նախատեսված նոր կարգավորումների կիրառման կապակցությամբ գործանականում ծագող հնարավոր խնդիրները պարզելու և վեր հանելու, օրենսգրքերի սահուն գործողությունն ապահովելու պահանջներից: