«Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2022 թվականի հուլիսի 28-ի N 1177-Ն, N 1180-Ն և N 1161-Ն որոշումներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծ

Իրավական ակտի հիմնավորումը

1.

Անհրաժեշտությունը

Առաջարկվող փոփոխությունների և լրացումների նպատակը Հայաստանի Հանրապետությունում ֆունկցիոնալության գնահատման համակարգի օրենսդրության կատարելագործումն է՝ այն ավելի ճկուն, արդիական և անձի կարիքներին համարժեք դարձնելու ուղղությամբ։ Դրանք անհրաժեշտ են՝ ապահովելու անձի ֆունկցիոնալության բազմակողմանի և համապարփակ գնահատում, ընդլայնելու միջավայրային գործոնների ներգրավվածությունը, բարձրացնելու որոշումների թափանցիկությունը, ինչպես նաև կանխելու հակասություններն ու անորոշությունները գործող կարգավորումների մեջ։

2.

Առկա իրավիճակը և խնդիրները

1․ ՀՀ կառավարության 2022 թվականի հուլիսի 28-ին №1177-Ն որոշմամբ սահմանված է, որ անձի ֆունկցիոնալության գնահատման նպատակով գնահատվում են հետևյալ ոլորտները՝

օրգանիզմի ֆունկցիաներ (նշագրվում է «b» ծածկագրով),

մարմնի կառուցվածք (նշագրվում է «s» ծածկագրով),

գործունեություն և մասնակցություն (նշագրվում է «d» ծածկագրով),

միջավայրային գործոններ (նշագրվում է «e» ծածկագրով)։

Գործող կարգավորումը կիրառվում է ինչպես մեծահասակների, այնպես էլ երեխաների նկատմամբ։ Սակայն երեխաների ֆունկցիոնալության գնահատման ժամանակ «գործունեություն և մասնակցություն» (d) և «միջավայրային գործոններ» (e) ոլորտների չափման մեթոդաբանությունը հաճախ բարդացնում է և ձգձգում է գնահատման գործընթացը՝ հաշվի առնելով, որ երեխաների սոցիալական մասնակցության մակարդակը և միջավայրային գործոնների ազդեցությունը կարող են կարճ ժամանակահատվածում զգալիորեն փոփոխվել։ Այս իրավիճակը բերում է լրացուցիչ վարչարարական բեռի և ոչ միշտ օբյեկտիվ արդյունքների, հատկապես վաղ տարիքում։

2․ ՀՀ կառավարության 2022 թվականի հուլիսի 28-ի №1177-Ն որոշման 5-րդ գլխում սահմանված է վերականգնման հեռանկարի բացակայություն ունեցող հիվանդությունների ցանկը։ Գործող ձևակերպումներում առանձին կետերում ախտաբանական վիճակները բաժանված են ստորակետներով, ինչը կարող է հանգեցնել նրան, որ բոլոր թվարկված վիճակների միաժամանակյա առկայությունն է պարտադիր՝ հաշմանդամության անժամկետ սահմանման համար, ինչը կարող է հանգեցնել տարընթերցման։ Բացի այդ, որոշ ախտաբանական վիճակներ գրեթե նույնաբովանդակ են և կրկնվում են տարբեր կետերում, ինչն ավելացնում է ցանկի ծավալն ու նվազեցնում է հստակությունը։ Իրավակիրառ պրակտիկայում բացահայտվել են որոշ հիվանդություններ և վիճակներ, որոնք ըստ բժշկական գնահատման ևս ունեն վերականգնման հեռանկարի բացակայություն, սակայն ներառված չեն ցանկում։
Գործող կարգավորումը չի ներառում նաև անժամկետ սահմանման հնարավորություն Օրենքով սահմանված տարիքային կենսաթոշակի իրավունք ունեցող անձանց համար, նույն հիվանդություններով կամ ախտաբանական վիճակներով 7 տարվա դիտարկում անցած անձանց համար, որոնց վիճակը 8-րդ տարում չի փոփոխվել։

3․ ՀՀ կառավարության 2022 թվականի հուլիսի 28-ի N 1180-Ն որոշման մեջ առկա են հստակեցման կարիք ունեցող դրույթներ, որոնք հանգեցնում են դժվարությունների ֆունկցիոնալության գնահատման գործընթացներում։ Անձի ֆունկցիոնալության գնահատման արդյունքում անձին տրվում է ֆունկցիոնալության գնահատման որոշում և ծառայությունների անհատական ծրագիր (այսուհետ՝ ԾԱԾ)։ Դրանք տրվում են որոշակի ժամկետով։ Սակայն մինչ այդ ժամկետի ավարտը, անձին կարող են ցուցվել նաև այլ ծառայություններ և դրա համար պետք է կազմել նոր ԾԱԾ։ Այս դեպքում անհրաժեշտ է անձի համար մշակել միայն նոր ԾԱԾ՝ առանց ֆունկցիոնալության գնահատում անցնելու և նոր որոշում ընդունելու։

4․ ՀՀ կառավարության 2022 թվականի հուլիսի 28-ի №1180-Ն որոշման հավելվածի 7-րդ կետով սահմանվում է, որ գնահատող հանձնաժողովի կազմում ընդգրկվում են N 1 աղյուսակում նշված մասնագետները։ Գործող կարգավորումը չի պարունակում հստակ պահանջ, որ տվյալ մասնագետները պետք է նախևառաջ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ընդգրկված լինեն մասնագետների ռեեստրում։

5․ ՀՀ կառավարության 2022 թվականի հուլիսի 28-ի №1180-Ն որոշմամբ սահմանված է, որ ֆունկցիոնալության գնահատման համար դիմումը ներկայացվում է առցանց կամ առձեռն։ Սակայն համակարգը ամբողջությամբ թվայնացված է, դիմում մուտքագրելուց մինչև որոշման կայացում, հետևաբար դիմումը պետք է ներկայացվի միայն առցանց։

6․ ՀՀ կառավարության 2022 թվականի հուլիսի 28-ի №1180-Ն որոշմամբ սահմանված է տուն այցի հնարավորություն, սակայն ներկայում տուն այցելությունը չի կատարվում բոլոր դեպքերում  ու պայամանավորված է տարիքով կամ կախված է այլ իրավիճակից։ Այս գործնական տարբերակված մոտեցումը երբեմն բերում է գնահատման անհամաչափության, ինչպես նաև միջավայրային գործոնների վերաբերյալ տեղեկատվության ոչ լիարժեքության։

7․ «Անձի ֆունկցիոնալության գնահատման մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված են հաշմանդամության պատճառական կապի տեսակները։ Գործող կառավարության որոշման մեջ պատճառական կապի կիրառման հստակ մեխանիզմները լիարժեք չեն արտացոլում օրենքի նշված դրույթները։ Մասնավորապես՝ որոշման տեքստում բացակայում է հստակ ձևակերպում, թե որ դեպքերում պետք է կիրառվեն 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 6-11-րդ կետերով և 1-ին կետով սահմանված պատճառական կապերը՝ հաշմանդամության առնվազն միջին աստիճանի սահմանափակման հիմքով։

Այս բացը կարող է բերել կիրառման պրակտիկայում տարընթերցումների և որոշումների անհամաչափության՝ հատկապես այն դեպքերում, երբ տարբեր պատճառական կապերի միջև անհրաժեշտ է հստակ տարանջատում։

3.

Կարգավորման նպատակը և բնույթը

1.          Առաջարկվում է 2022 թվականի հուլիսի 28-ի №1177-Ն որոշման մեջ փոփոխություն, որով 0-2 տարեկան երեխաների ֆունկցիոնալության գնահատման դեպքում կիրականացվի միայն «օրգանիզմի ֆունկցիաներ» (b) և «մարմնի կառուցվածք» (s) ծածկագրերի հիման վրա գնահատում։ «Գործունեություն և մասնակցություն» (d) և «միջավայրային գործոններ» (e) ոլորտների գնահատումը երեխաների դեպքում չի կիրառվի։

2․ Գործող վերականգնման հետանկարի բացակայության կանխատեսումով ախտաբանական վիճակների ցանկում նշված ախտաբանական վիճակները որոնք առանձնացվում են «,» փոխարինվում է «կամ» բառով՝ բացառելու համար այնպիսի ընթերցումը, որ բոլոր վիճակների միաժամանակյա առկայությունն է անհրաժեշտ։

Կրկնվող կամ նույնաբովանդակ ախտաբանական վիճակները խմբագրվում և համադրվում են մեկ միասնական ձևակերպման մեջ՝ հստակության և համակարգվածության համար։

Ցանկը լրացվում է նոր այլ դեպքերով, որոնք ըստ մասնագիտական գնահատման համարվում են վերականգնման հեռանկարի բացակայություն ունեցող։

3․ Սահմանել ծառայությունների անհատական ծրագրերում փոփոխություն կատարելու իրավական հիմք՝ առանց ֆունկցիոնալության գնահատում անցնելու։

4․ Առաջարկվում է №1180-Ն որոշման հավելվածի 7-րդ կետում հստակ սահմանել, որ գնահատող հանձնաժողովի կազմում մասնագետները ընդգրկվում են ռեեստրում ընդգրկված լինելու պարագայում։

5․ Առաջարկվում է փոփոխություն, որով ֆունկցիոնալության գնահատման դիմումը կարող է մուտքագրվել առցանց՝ https://e-disability.am/user-application հղումով, կամ դժվարանալու դեպքում քաղաքացին կարող է ներկայանալ ծառայության ցանկացած տարածքային կենտրոն՝ որտեղ նրան կաջակցեն առցանց դիմում լրացնելու հարցում։

6․ Առաջարկվում է սահմանել, որ ամփոփաթերթի մշակումը ավարտելուց հետո համակարգն ինքնաշխատ ծանուցում է ուղարկում Ծառայության սոցիալական սատարողին, ով բոլոր դեպքերում կատարում է գնահատվողի գտնվելու վայր այցելություն և լրացնում է «Անձի ֆունկցիոնալության գնահատման մասին» օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով և մեթոդական ուղեցույցներով սահմանված միջավայրային գործոնների գնահատման հարցաթերթը։ Այսպիսով, տուն այցելության գործընթացը դառնում է պարտադիր և իրականացվում է բացառապես սոցիալական սատարողի կողմից։

7․ Որոշման մեջ լրացում կատարել հետևյալ բովանդակությամբ՝

1) «Անձի ֆունկցիոնալության գնահատման մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 6-11-րդ կետերով սահմանված պատճառական կապը կիրառվում է, եթե ձեռք բերված հիվանդությունների կամ վնասվածքների անմիջական հետևանքները կամ բարդությունները հանգեցնում են առնվազն ֆունկցիոնալության միջին աստիճանի սահմանափակմամբ հաշմանդամության։

2) «Անձի ֆունկցիոնալության գնահատման մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով սահմանված պատճառական կապ կիրառվում է, եթե մինչև 18 տարին լրանալը ձեռք բերված հիվանդությունները կամ վնասվածքները, դրանց անմիջական հետևանքները կամ բարդությունները հանգեցնում են առնվազն միջին աստիճանի սահմանափակմամբ հաշմադնամության։

 4․

Նախագծի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները և անձինք

ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն

5.

Ակնկալվող արդյունքը

1․ Գնահատման գործընթացի պարզեցում, ժամանակի կրճատում, որակի բարձրացում և ավելի օբյեկտիվ ֆունկցիոնալության գնահատման արդյունքներ 0-2 երեխաների դեպքում։

2․ Գործող կարգավորման հստակեցում, իրավական տարընթերցումների բացառում, վարչարարական բեռի կրճատում և շահառուների իրավունքների առավել ամբողջական ապահովում։

3․ Ծառայությունների անհատական ծրագրերում փոփոխությունների ճկուն կատարում և կարիքներին համարժեք մշակման հնարավորություն,

4․ Իրավական հստակության, շահառուների հավասար պայմանների ապահովում, ինչը կանխում է պատճառական կապի սխալ կամ անհամաչափ կիրառումը։

6.

Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի եկամուտների և ծախսերի փոփոխությունները

           Նախագծի ընդունման կապակցությամբ լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտություն չի առաջանում, պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում փոփոխություններ չեն նախատեսվում։

7.

Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ. Հայաստանի վերափոխման ռազմավարություն 2050, Կառավարության 2021-2026 թթ. ծրագիր, ոլորտային և/կամ այլ ռազմավարություններ

Նախագիծը փոխկապակցված է Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2021-2026 թվականների ծրագրի հետ և բխում է 4.6 կետի
24-րդ պարբերությունից` «Ներդրվելու է հաշմանդամության գնահատման նոր մոդել՝ հիմնված անձի կարիքների բազմակողմանի գնահատման վրա։»: