ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՓՄՁ ՄՐՑՈՒՆԱԿՈՒԹՅԱՆ 2025-2030ԹԹ․ ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

1. Նախորդ, մեր երկրում ՓՄՁ զարգացման ռազմավարությունը՝ 2020-24թթ-ի ավարտվել է և այս պահին այս նախագիծն առաջարկում ենք ձևավորել 2025-26թթ-ի համար՝ հաշվի առնելով, որ 2026թ-ին ընտրություններ են և դրա հետևանքով լինելու են քաղաքական պաշտոնյաների փոփոխություններ։ Բնական է, որ նոր քաղաքական պատասխանատուները նորից փոփոխության են ենթարկելու փաստաթուղթը։ 2. Նախորդ ռազմավարության չկատարման հիմնական պատճառը նշվում էր այն, որ գրված էր ռազմավարություն, բայց կոնկրետ դրա կատարող մարմինը՝ ՓՄՁ ԶԱԿ-ը, փակվել էր, հետևաբար կատարող չկար։ Հիմա այս դեպքում ևս նման պատկեր ենք ունենալու։ Եթե մի կողմ թողնենք, թե ռազմավարության նախագիծը լավն ե թե ոչ, ապա կոնկրետ պատասխանատու օղակի մասին հստակ նկարագիրը բացակայում է, չնայած նրան, որ թռուցիկ նշում կա որ այդ պարտականությունները կդրվեն ՆԱԿ-ի վրա։ Առաջարկ՝ 2025թ-ին վերականգնել, կամ նոր ձևավորել ՓՄՁ զարգացման պատասխանատու ԱՌԱՆՁԻՆ կառույց, որի վրա կդրվեն ռազմավարության կատարման գործողությունների պատասխանատվությունը։ Ընդ որում առնվազն այս փաստաղթում պետք է նկարագրվի այն սկզբունքները, թե ինչպես է ձևավորվելու այդ կառույցը, ինչպես է այն կառավարվելու և այլն։ Օրինակ մեր կողմից նշվել է նաև, որպեսզի նման կառույցի հոգաբարձուների խորհրդում ներգրավված լինեն ՓՄՁ շահերը ներկայացնող միություններ ԱԱՊ-ն, որպեսզի մշտապես լծակ լինի հակակշռելու։ 3. Հստակ գործողություններ ներկայացված չեն ՓՄՁ շահերը ներկայացնող կառույցների ուժեղացման և նրանց մասնակցությամբ առավել հստակ պետություն-մասնավոր երկխոսության ուժեղացման քայլեր իրկանացնելու մասով։ 4. Նկարագարկան մասում։ Առաջին մասում ներկայացվում է 2023թ-ի արդյունքները, հարկային մասում 2022թ-ի արդյունքները։ Առաջարկում ենք համադրելի ժամանակաշրջան վերցնել։ 5. ՓՄՁ ների համար գործող հարկման այլընտրանքային համակարգերը ներկայացված է որպես ՓՄՁ-ների զարգացմանը խոչընդոտող ռեժիմ։ Սա առանց հիմնավորման գնահատական է, որը պետք է հանվի այս փաստաթղթից։ 6. Ոչ մի բան գրված չէ ՓՄՁ ներին սպասվելիք հենց հարկային քաղաքականության տեսանկյունից թե ինչ առաջարկներ են արվելու։ Առաջարկում ենք, որպեսզի ավելի հստակ նշվի հարկային քաղաքականության սպասվելիքները։ 7. Որպես համեմատելի տնտեսություններ և օրինակներ հիմնականում բերվում է Էստոնիան և Վրաստանը։ Ցավոք սրտի այս երկրների հետ մենք համեմատելի չենք, եթե վերցնենք միայն այն փաստը, որ այս երկրները ելք ունեն դեպի ծով, ապա բոլոր ուղղություններով համեմատությունը փլուզվում են։ Առաջարկում ենք Հայաստանի ՓՄՁ զարգացման գործողությունները մշակել ավելի հեղափոխական և ազատական հենց ՓՄՁ ների համար՝ հաշվի առնելով թե մեր երկրի թե նշված երկրների լավ թե վատ փորձը։ 8. Փաստաթղթում նշվում է որ այլ ռազմավարությունները հաշվի է առնվում և կարելի է ասել այստեղ այլևս խուսափել են նշել այդ ուղղություններով հստակ անելիքները, սակայն չափազանց կարևոր է որպեսզի այս փաստաթղթում իրական հասցեատեր ՓՄՁ ները տեսնեն իրենց ուղղված միջոցառումները։ Օրինակ։ Արտահանմանն ուղղված ինչ հստակ քայլեր են արվելու ՓՄՁ ների համար, մասնավորապես գերփոքրերի համար, ինչպես են լուծվելու բարդագույն լոգիստիկ խնդիրները։ 9. Նմանատիպ խնդիր է նաև (ելնելով մեր երկրի իրականությունից) համապարփակ անվտանգության հարցերին անդրադարձը ՓՄՁ տեսնակյունից։ Լուծումներ և քայլեր են պետք պարենային անվտանգության, համապարփակ անվտանգության մաս կազմող մեծաթիվ ՓՄՁ ներին ուղղված միջոցառումները նկարագրել և այս մասով ևս պետական պարտավորություն ստանձնել։ 10. Սերտիֆացմանն ուղղված ևս կոնկրետ գործողություններ նշված չեն (եթե հաշվի չառնենք սեմինարները)։ Հստակ և ոլորտային աջակցության ծրագրենժր են պետք արդեն գործող գերփոքրերին ԵՄ ստանդարտներով հավաստագրեր ստանալու պրոցեսներ ներդնելու և ֆինանսկան բեռն առնվանզ կիսելու մասով։ 11. ՓՄՁ շահերի պաշտպանությանն ուղղված ՝ սկսած օրենսդրական բացերի, վերջացրած կիրառության խնդիրների, լուծումներ ևս հստակ մատնանշված չեն և չկա պետական հանձնառություն դրանք ինստիտուցիոնալ լուծելու մասով։

1. Մրցակցային քաղաքականություն – Մրցակցային քաղաքականությունը չի նշվում։ Առաջարկ` ներառել մեխանիզմներ խոշոր ձեռնարկություններից ՓՄՁ-ների պաշտպանության համար։ 2. Ֆինանսական հասանելիություն – Նշվում են վարկեր/դրամաշնորհներ, բայց ոչ միկրոֆինանսավորում։ Առաջարկ` ներդնել միկրովարկեր, ներդրումային աջակցություն։ 3. Թվայնացում – Գործնական քայլեր չկան: Առաջարկ` տրամադրել թվային վաուչերներ, ուսուցում, կիբերանվտանգություն։ 4. Նորարարություն – Տեխնոլոգիական կենտրոններ ու համալսարանական կապեր բացակայում են։ Առաջարկ` ստեղծել ինկուբատորներ, թվային նորարական հաբ (DIH), Tech Transfer Գրասենյակ: 5. Արտահանում – Նշված է, բայց հստակ մեխանիզմ չկա։ Առաջարկ` արտահանման խորհրդատվություն, սփյուռքի միավորում։ 6. Ինտելեկտուալ սեփականություն – Չկա հիշատակում։ Առաջարկ` ապահովել իրավաբանական օգնություն, գրանցման աջակցություն։ 7. Մոնիթորինգ և գնահատում – Չկան չափելի ցուցանիշներ։ Առաջարկ․ ներդնել ՀԿԾ-ներ (KPI), գնահատման համակարգ։ 8. Հմտություններ և ուսուցում – Չկա համապատասխան բաժին։ Առաջարկ` ձեռնարկատիրական դպրոցներ, մենթորինգ։ 9. Կանաչ տնտեսություն – Ձևակերպումը շատ ընդհանուր է։ Առաջարկ՝ տրամադրել կանաչ վարկեր, հմտությունների զարգացում։