«Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքի և «Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծեր

8 - Agree
3 - Disagree

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

««ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆԻ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔԻ ԵՎ ««ՕՊԵՐԱՏԻՎ-ՀԵՏԱԽՈՒԶԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ

1. Ընթացիկ իրավիճակը և իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը

Սահմանադրության 2015 թվականի փոփոխություններից հետո՝ 2016 թվականի դեկտեմբերի 16-ին ընդունվեց «Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքը (այսուհետ՝ Սահմանադրական օրենք): Սահմանադրության փոփոխություններին համահունչ՝ Սահմանադրական օրենքում ամրագրվեցին Հայաստանի Հանրապետության մարդու իրավունքների պաշտպանի (այսուհետ՝ Պաշտպան) լիազորությունները, դրանց իրականացման կառուցակարգերն ու երաշխիքները: Միևնույն ժամանակ, Սահմանադրական օրենքի կիրարկման ընթացքում վեր է հանվել օրենքի որոշ դրույթների ձևակերպումների անհստակությունների վերացման, ինչպես նաև Պաշտպանի որոշ լիազորությունների գործադրման իրավական հիմքերի ուղղակի ամրագրման անհրաժեշտություն: Ավելին, պայմանավորված մի շարք միջազգային պարտավորություններով՝ անհրաժեշտություն է առաջացել նաև կարգավորել Պաշտպանի հատուկ դերը որոշակի ոլորտներում: Այսպես.

1. «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի 33-րդ հոդվածի համաձայն` մասնակից պետությունները, համաձայն իրենց կազմակերպչական համակարգի, պետք է նախատեսեն համապատասխան մարմին, որը մշտադիտարկում կիրականացնի Կոնվենցիայի կիրառման վերաբերյալ: Ուստի Հայաստանի Հանրապետությունը, նշված կոնվենցիայի վավերացմամբ, պարտավորվել է ստեղծել այնպիսի մարմին, որը կիրականացնի Կոնվենցիայի մշտադիտարկում:

Կոնվենցիայի 33-րդ հոդվածի կիրարկման վերաբերյալ ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների հանձնակատարի գրասենյակի կողմից հրապարակված ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ այդպիսի մարմին կարող է լինել նաև մարդու իրավունքների ազգային հաստատությունը (համաձայն երկրում սահմանադրական կարգավորումների): Մասնավորապես նշվում է, որ մարդու իրավունքների ազգային հաստատություններն ունեն այն ներուժը, որով կարող են ծավալել հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված գործունեություն։ Ավելին, ՄԱԿ-ի Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների հարցերով կոմիտեն, արձանագրելով մարդու իրավունքների ազգային հաստատությունների կարևորագույն դերը, որը վերջիններս ունեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության ոլորտում, նշել է, որ հենց մարդու իրավունքների ազգային հաստատությունները կարող են իրականացնել կոնվենցիայի մշտադիտարկում[1]:

Միևնույն ժամանակ հարկ է նշել, որ Ազգային ժողովի կողմից առաջին ընթերցմամբ ընդունված «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության և սոցիալական ներառման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի 30-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանվում է, որ հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության, սոցիալական ներառման համար մատչելի պայմանների և հավասար հնարավորությունների ապահովման նկատմամբ մշտադիտարկումն իրականացնում է Մարդու իրավունքների պաշտպանը:

Ելնելով վերոգրյալից և կարևորելով հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների խախտումների կանխարգելման և պաշտպանության օրենսդրական ամրագրումը՝ առաջարկվում է Սահմանադրական օրենքում կատարել լրացում՝ Պաշտպանին օժտելով «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» կոնվենցիայի դրույթների կիրառության մշտադիտարկում իրականացնելու իրավասությամբ:

Ավելին, հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության ոլորտը մշտապես գտնվում է Պաշտպանի ուշադրություն կենտրոնում։ Պաշտպանի աշխատակազմ ստացվում են բազմաթիվ բողոքներ հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների ենթադրյալ խախտումների վերաբերյալ։ Ըստ այդմ, առաջարկվում է Սահմանադրական օրենքում ամրագրել հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների խախտումների կանխարգելում և պաշտպանություն իրականացնելու Պաշտպանի հատուկ լիազորությունները:

2. Սահմանադրական օրենքի գործող կարգավորմամբ ամրագրված է այլ անձի իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով Պաշտպանին դիմելու ընթացակարգ՝ նախատեսելով այդպիսի իրավունք ունեցող սուբյեկտների որոշակի շրջանակ: Միևնույն ժամանակ, որոշակի խումբ անձանց, մասնավորապես՝ ազատությունից զրկված անձանց և զինծառայողների կարգավիճակների առանձնահատկությունների հաշվառմամբ և վերջիններիս իրավունքների լիարժեք ապահովման անհրաժեշտությամբ պայմանավորված՝ առաջարկվում է այլ անձի իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով Պաշտպանին դիմելու իրավունք ունեցող անձանց շարքում ամրագրել նաև ազատությունից զրկված անձանց և զինծառայողների մերձավոր ազգականներին: Այսպիսի լուծումը թույլ կտա գործնականում իրականացնել նշված խմբերի անձանց իրավունքների առավել արդյունավետ պաշտպանություն՝ ապահովելով նրանց իրավունքների ենթադրյալ խախտումների դեպքում Պաշտպանի աջակցությունը ստանալու հնարավորությունը նաև այն դեպքերում, երբ վերջիններս հնարավորություն չեն ունենա անձամբ դիմելու Պաշտպանին:

3. Սահմանադրական օրենքի 24-րդ հոդվածի ուժով՝ բողոքի ուսումնասիրության կամ քննարկման ընթացքում իր իրավասությունների շրջանակում Պաշտպանը լիազորված է պարզաբանումներ պահանջել իրավասու պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնից կամ դրա պաշտոնատար անձից, ինչպես նաև հանրային ծառայությունների ոլորտում գործող կազմակերպություններից: Սահմանադրական օրենքի 20-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ բողոքում նշված հարցերի ուսումնասիրումը չպետք է կատարի պետական կամ տեղական ինքնակառավարման այն մարմինը կամ այդ մարմնի կամ կազմակերպության այն պաշտոնատար անձը, որի որոշումը կամ գործողությունը (անգործությունը) բողոքարկվում է:

Գործնականում թյուրընկալում է առաջանում նշված դրույթի կիրառման հետ կապված: Մասնավորապես, դրա տառացի մեկնաբանությունից ստացվում է, որ Պաշտպանը Սահմանադրական օրենքի ուժով պարզաբանումներ պահանջելու իր
լիազորությունը չի կարող հասցեագրել այն մարմիններին կամ պաշտոնատար անձանց, ում գործողությունների դեմ ներկայացվել է բողոքը: Մինչդեռ, բարձրացված խնդրի վերաբերյալ պարզաբանումներ պետք է տրամադրի հենց այն մարմինը, որի գործողություններով ենթադրաբար խախտվել են անձի իրավունքները: Այսպիսի կարգավորման տրամաբանությունն այն է, որ պետական մարմինը հնարավորություն ունենա ներկայացնելու իր դիրքորոշումը: Ուստի, անհրաժեշտ է Սահմանադրական օրենքի 20-րդ հոդվածի 2-րդ մասն ուժը կորցրած ճանաչել:

4. Պաշտպանին ներկայացված բողոքը չքննարկելու և բողոքը դադարեցնելու հիմքերը լրամշակման կարիք ունեն, քանի որ չեն ներառում բողոքում նշված խնդրի լուծում ստանալու, ինչպես նաև անձի մահվան կամ վերջինիս անհայտ բացակայող կամ մահացած ճանաչելու դեպքերը:

5. Սահմանադրական օրենքի կարգավորումներին համապատասխան՝ գործնականում լինում են իրավիճակներ, երբ բողոքը ներկայացվում է այլ անձի իրավունքների պաշտպանության նպատակով: Այլ կերպ ասած, բողոք ներկայացրած անձը և այն անձը, ում իրավունքների ենթադրյալ խախտմանն առնչվում է բողոքը, չեն նույնանում: Ուստի, անհրաժեշտ է 22-րդ հոդվածի ձևակերպումներն այդ առումով հստակեցնել:

6. Սահմանադրական օրենքի 28-րդ հոդվածի 6-րդ մասի համաձայն՝ կանխարգելման ազգային մեխանիզմի փորձագետների աշխատանքի վարձատրությունն իրականացվում է Պաշտպանի սահմանած կարգով: Մինչդեռ վարձատրության վերաբերյալ դրույթները սահմանվում են այդ փորձագետների և աշխատակազմի միջև կնքված պայմանագրով: Ուստի, առկա է անհրաժեշտություն քննարկվող հոդվածում փոփոխություն կատարելու միջոցով վերաձևակերպել համապատասխան դրույթը:

7. Ոլորտին առնչվող մեկ այլ առաջարկություն վերաբերում է աշխատակազմի Կանխարգելման ազգային մեխանիզմի համակարգողին: Պաշտպանի աշխատակազմի կանխարգելման ազգային մեխանիզմի իրականացման համակարգողը համարվում է հայեցողական պաշտոն:

Սահմանադրական օրենքի 28-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն՝ Պաշտպանի աշխատակազմի կանխարգելման ազգային մեխանիզմի ստորաբաժանման պետական ծառայողների և փորձագետների կողմից նույն հոդվածի 1-ին մասով Պաշտպանին
վերապահված լիազորությունների կատարմանն ուղղված գործառույթներ կարող են
իրականացվել միայն Պաշտպանի գրավոր որոշման հիման վրա՝ այդ որոշմամբ նախատեսված կարգով և ծավալով: Նշված ցանկից բացակայում է աշխատակազմի կանխարգելման ազգային մեխանիզմի իրականացման համակարգողի պաշտոնը: Հաշվի առնելով այն, որ կանխարգելման ազգային մեխանիզմի իրականացման համակարգողը հայեցողական պաշտոն է, որի կարգավիճակը չի նույնանում ո՛չ պետական ծառայողի և ո՛չ էլ փորձագետի կարգավիճակներին՝ անհրաժեշտ է քննարկվող հոդվածի թվարկման մեջ ներառել նաև աշխատակազմի Կանխարգելման ազգային մեխանիզմի իրականացման համակարգողին:

8. 2015 թվականի փոփոխություններով Սահմանադրությամբ Պաշտպանին վերապահվեց նոր գործառույթ՝ նպաստելու նորմատիվ իրավական ակտերի կատարելագործմանը: Այս գործառույթով պայմանավորված՝ ներկայում Պաշտպանի աշխատակազմում գործադրվել է նոր պրակտիկա՝ մարդու իրավունքներին առնչվող համակարգային խնդիրների լուծման ուղղությամբ մշակելու օրենսդրական նախագծեր՝ դրանք հետագայում ակտն ընդունող մարմինների քննարկմանը ներկայացնելու նպատակով: Ուստի, անհրաժեշտ է, որ Պաշտպանի այս լիազորությունն Սահմանադրական օրենքում ուղղակի ամրագրում ստանա:

9. Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի 2007 թվականի հուլիսի 18-ի «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության և նրան ենթակա պետական կառավարման այլ մարմինների գործունեության կազմակերպման կարգը սահմանելու մասին» ՆՀ-174-Ն հրամանագրի 42-րդ կետը, համաձայն որի՝ Մարդու իրավունքներին և ազատություններին վերաբերող օրենքների նախագծերը նախքան Կառավարություն ներկայացնելն ուղարկվում են Հայաստանի Հանրապետության մարդու իրավունքների պաշտպանին` կարծիքի, այլևս նորընտիր Հանրապետության նախագահի կողմից իր պաշտոնի ստանձնման օրվանից չի գործելու: Ուստի, այս մասով առաջանալու է կարգավորման բաց:

10. 2015 թվականի փոփոխություններով Սահմանադրության 191-րդ հոդվածն ամրագրում է Պաշտպանի լիազորությունները՝ միաժամանակ նախատեսելով, որ «Մարդու իրավունքների պաշտպանի այլ լիազորությունները սահմանվում են Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին օրենքով»: Ըստ այդմ, Պաշտպանի ցանկացած լիազորություն անհրաժեշտ է կարգավորել Սահմանադրության հիման վրա ընդունված Սահմանադրական օրենքով: Միաժամանակ, «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 87-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «զ» կետի համաձայն՝ Պաշտպանը կարող է տալ իր կողմից կիրառվող կամ ընդունված իրավական ակտերի վերաբերյալ պաշտոնական պարզաբանումներ: Ըստ այդմ, անհրաժեշտություն է առաջանում համապատասխան փոփոխություն կատարել Սահմանադրական օրենքում՝ Պաշտպանի լիազորությունն իրավական ակտերի պարզաբանման հարցում համապատասխանեցնելով Սահմանադրությանը:

11. Տարբեր երկրների մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային հաստատությունների գործունեությունը կարգավորող օրենքներում առկա են դրույթներ` այսպես կոչված «դատարանի բարեկամի» (amicus curiae) ինստիտուտի վերաբերյալ։

Մասնավորապես, «Վրաստանի հանրային պաշտպանի մասին» Վրաստանի Հանրապետության օրգանական օրենքի 21-րդ հոդվածով հանրային պաշտպանին տրված է հնարավորություն որոշակի գործերով Վրաստանի ընդհանուր իրավասության դատարաններում և Սահմանադրական դատարանում հանդես գալ որպես «դատարանի ընկեր» (amicus curiae)[2]: Կոսովոյի Հանրապետության «Օմբուդսմանի մասին» օրենքի 16-րդ հոդվածի 9-րդ մասով ևս սահմանվում է, որ օմբուդսմանը մարդու իրավունքների, հավասարության և խտրականությունից պաշտպանության վերաբերյալ գործերով կարող է ներկայանալ որպես «դատարանի ընկեր» (amicus curiae)[3]: Նմանատիպ կարգավորումներ առկա են նաև Գերմանիայի և Սլովենիայի համապատասխան օրենքներում[4]:

Հարկ է նշել, որ Սահմանադրական օրենքի 36-րդ հոդվածի 4-րդ մասով՝ Պաշտպանի որոշմամբ, Սահմանադրական դատարանում նշանակվել է Պաշտպանի ներկայացուցիչ։ Ներկայում ձևավորվել է պրակտիկա, երբ Սահմանադրական դատարանի կողմից դիմումը քննության ընդունելուց հետո այն ներկայացվում է Պաշտպանին` հատուկ դիրքորոշման: Ներկայացված դիմումների հիման վրա Պաշտպանը Սահմանադրական դատարան է ներկայացրել մի շարք հատուկ դիրքորոշումներ մարդու իրավունքների տարբեր հարցերի առնչությամբ։

Ելնելով վերոգրյալից և նկատի ունենալով արդեն իսկ գործող պրակտիկան, ինչպես նաև Սահմանադրությամբ ամրագրված` Պաշտպանի հատուկ դերն օրենսդրության կատարելագործման հարցում՝ հիմնավոր է Պաշտպանին՝ մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների վերաբերյալ գործերով Վճռաբեկ և Սահմանադրական դատարաններ օժանդակ դիրքորոշում (amicus curiae) ներկայացնելու լիազորության վերապահումը։

12. Սահմանադրական օրենքի 31-րդ հոդվածի ուժով՝ Պաշտպանը յուրաքանչյուր տարի Ազգային ժողով է ներկայացնում նախորդ տարվա իր գործունեության, ինչպես նաև մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության վիճակի մասին տարեկան հաղորդումը, ինչպես նաև հրապարակում է իր՝ որպես Կանխարգելման ազգային մեխանիզմի նախորդ տարվա գործունեության վերաբերյալ տարեկան զեկույցը: Բացի այդ, Պաշտպանը կարող է հանդես գալ նաև արտահերթ հրապարակային զեկույցներով կամ հաղորդումներով:

Հաշվի առնելով այն, որ Պաշտպանի տարեկան հաղորդումներն ու զեկույցները ներառում են տարբեր մարմինների գործունեության ոլորտին վերաբերող խնդիրներ՝ դրանց ներկայացման համակողմանիությունն ապահովելու նպատակով անհրաժեշտություն է առաջանում իրավասու մարմիններից պահանջել և ստանալ ոլորտում ձեռնարկված քայլերի վերաբերյալ ընդհանուր տեղեկություններ և տվյալներ (օրինակ՝ վիճակագրական), որոնք հետագայում նույնպես վերլուծվում են:

Ուստի, առաջարկվում է Սահմանադրական օրենքում ամրագրել Պաշտպանի՝ պետական մարմիններից անհրաժեշտ տեղեկություններ պահանջելու և ստանալու լիազորությունը նաև տարեկան հաղորդումների ու զեկույցների կազմման շրջանակներում:

13. Սահմանադրական օրենքի 32-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Պաշտպանն իրավունք ունի ներկա լինելու Հայաստանի Հանրապետության կառավարության նիստերին և ելույթ ունենալու Հայաստանի Հանրապետության կառավարության գործունեության կարգին համապատասխան, ինչպես նաև ներկա լինելու և ելույթ ունենալու պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների նիստերին՝ այդ մարմիններում նիստերի իրականացման սահմանված կարգերին համապատասխան, եթե քննարկվում են մարդու իրավունքներին և ազատություններին վերաբերող հարցեր:

Ազգային ժողովի կողմից ընդունվել է «Կառավարության կառուցվածքի և գործունեության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը, որով սահմանվել է այն անձանց շրջանակը, ովքեր իրավունք ունեն ներկա գտնվելու Կառավարության նիստերին: Թեպետ այդ անձանց շրջանակում Պաշտպանն ընդգրկված չէ, սակայն նախագծով նախատեսվել է, որ Կառավարության նիստերին ներկա գտնվելու իրավունք ունեն վարչապետի կողմից հրավիրված այլ անձինք: Ուստի, այս մասով պետք է Սահմանադրական օրենքում կատարել համապատասխան փոփոխություն:

14. Սահմանադրական օրենքի գործող կարգավորումների համաձայն՝ Պաշտպանի աշխատակազմի ստորաբաժանումների կանոնադրություններն ու կառուցվածքները հաստատում է Պաշտպանը։ Նշված ձևակերպումից ստացվում է, որ աշխատակազմի յուրաքանչյուր ստորաբաժանում կարող է ունենալ առանձին կանոնադրություն: Մինչդեռ, աշխատակազմի ստորաբաժանումների գործառույթները սահմանվել են Աշխատակազմի կանոնադրությամբ:

Ավելին, քննարկվող դրույթում նշվում է միայն կանոնադրությունների ու կառուցվածքների հաստատման մասին, այնինչ գործնականում կարիք է առաջանում դրանցում կատարել նաև փոփոխություններ կամ լրացումներ: Ուստի, առաջարկվում է Սահմանադրական օրենքում ամրագրել Պաշտպանի՝ աշխատակազմի կանոնադրությունն ու կառուցվածքը հաստատելու և փոփոխելու լիազորությունը։

15. Միաժամանակ, Սահմանադրական օրենքում առկա են որոշ ձևակերպումներ հստակեցնելու անհրաժեշտություն:

16. ««Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի համաձայն օպերատիվ-հետախուզական գործունեության նախապատրաստմանն ու անցկացմանը որպես համագործակցող անձ չեն կարող ներգրավվել մի շարք պետական ծառայողներ, որոնց թվում նախատեսված չէ Պաշտպանը: Այնինչ առկա վիճակն անհամատեղելի է Պաշտպանի կարգավիճակի հետ:

2. Առաջարկվող կարգավորման բնույթը

««Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքի նախագծով՝

1. ամրագրվել են Պաշտպանի՝ «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի դրույթների կիրառության մշտադիտարկում, ինչպես նաև հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների խախտումների կանխարգելում և պաշտպանություն իրականացնելու լիազորությունները,

2. նախատեսվել է ազատությունից զրկված անձանց և զինծառայողների մերձավոր ազգականների՝ նրանց իրավունքների պաշտպանության նպատակով Պաշտպանին դիմելու իրավունքը,

3. լրամշակվել են Պաշտպանին ներկայացված բողոքը չքննարկելու և բողոքը դադարեցնելու հիմքերը,

4. ամրագրվել են դրույթներ Պաշտպանի՝ իրավունքներին ու ազատություններին առնչվող նորմատիվ իրավական ակտերի կատարելագործման սահմանադրական գործառույթին համահունչ,

5. սահմանվել է Պաշտպանի՝ մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների վերաբերյալ գործերով Վճռաբեկ և Սահմանադրական դատարաններ օժանդակ դիրքորոշում (amicus curiae) ներկայացնելու լիազորությունը,

6. ապահովվել է եզրութաբանական միասնականությունը և այլն:

3. Նախագծերի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները և անձինք

Նախագծերը մշակվել են Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարության կողմից:

Նախագծերի մշակմանն օժանդակել է Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարության «Օրենսդրության զարգացման և իրավական հետազոտությունների կենտրոն» հիմնադրամը:

4. Ակնկալվող արդյունքը

Նախագծերի ընդունման արդյունքում կապահովվի Մարդու իրավունքների պաշտպանի գործունեությունը կարգավորող իրավական լուծումների լիարժեքությունը և տերմինաբանական հստակությունը:

[1] Անկախ մշտադիտարկում իրականացնող մարմինների գործունեության և ՄԱԿ-ի Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների հարցերով կոմիտեի աշխատանքներին մասնակցության վերաբերյալ ուղեցույց (CRPD/C/1/Rev.1) http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=CRPD/C/1/Rev.1

[2] https://matsne.gov.ge/en/document/download/33034/14/en/pdf

[3] http://www.kuvendikosoves.org/?cid=2,191,1109

[4] http://ennhri.org/The-German-Institute-for-Human-Rights

http://www.varuh-rs.si/fileadmin/user_upload/pdf/lp/LP2016_VARUH_ENG.pdf

Discussed

30.03.2018 - 14.04.2018
Type

Law
Area

Justice
Ministry

Ministry of Justice

Send a letter to the draft author

Your suggestion will be posted on the site within 10 working days

Suggestions

Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա

13.04.2018

Վերոնշյալ փոփոխությունների կատարման համատեքստում անհրաժեշտ է սահմանել օժանդակ դիրքորոշման • ներկայացման հիմքերը, այն է՝ չափորոշիչներ, թե ով կարող է հանդես գալ որպես «դատարանի ընկեր» և որ դեպքերում կարող է ներկայացնել օժանդակ դիրքորոշում, • թույլատրելիության հիմքերը, • ներկայացման ընթացակարգը, • մերժման հիմքերը։ Ինչ վերաբերվում է «դատարանի ընկերոջը» ներկայացվող չափորոշիչներին, հարկ նկատել, որ արտասահմանյան երկրների պրակտիկայում լայնորեն տարածված է զտման մեխանիզմների կիրառելիությունը «դատարանի բարեկամների» հետ համագործակցության ժամանակ: Զտող մեխանիզմներ կիրառելիս՝ դատարանը օգտվում է այն բարեկամների աջակցությունից, որոնց գործունեությունը օգտակար կլինի դատարանի համար: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի համար պահանջ է հանդիսանում, որպեսզի «դատարանին գործընկերները», օժանդակ դիրքորոշում ներկայացնելիս, հաշվի առնեն արդարադատության պատշաճ կատարման անհրաժեշտությունը: https://academic.oup.com/ejil/issue/26/4: Յուգոսլավիայում ad hoc հիմքերով ստեղծված Միջազգային քրեական դատարանը պահանջում էր, որպեսզի դատարանի բարեկամները բացահայտեն իրենց առնչությունները տվյալ գործի հետ: Ինչ վերաբերվում է օժանդակ դիրքորոշմանը ներկայացվող չափորոշիչներին, հարկ է նշել, որ Մարդու իրավունքների ինտեր-ամերիկյան դատարանը իր կանոնակարգում օժանդակ դիրքորոշումների վերաբերյալ հետևյալ չափորոշիչներ է սահմանել․ 1. Դրանք չպետք է վերաբերվեն դատարանում քննվող վեճի առարկային, 2. Դրանք պետք է վերաբերվեն վեճի առարկան կարգավորող իրավունքին, 3. Դրանք անհրաժեշտ է դատարանին ներկայացվեն նախքան դատարանի խորհրդատվական սենյակ հեռանալը, 4. Վճռի համապատասխանությունը ստուգելիս օժանդակ դիրքորոշումների ներկայացումը թույլատրվում է, 5. Օժանդակ դիրքորոշումներն իրենց մեջ պետք է ամփոփեն հասարակության պատկերացումները տվյալ հարցի վերաբերյալ: Հարկ է նշել, որ միջազգային փորձի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ օժանդակ դիրքորոշումների ներկայացման ոլորտների հարցի վերաբերյալ առկա չէ մեկ միասնական պրակտիկա, սակայն առավել տարածված է այն դիրքորոշումը, որ սահմանափակումներ չեն նախատեսվում։ Մասնավորապես, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան «դատարանի ընկերների» կողմից ներկայացվող օժանդակ դիրքորոշումները վերաբերելի են Մարդու իրավունքներ եվրոպական կոնվենցիայի գրեթե բոլոր հոդվածներին: Պետք է փաստել նաև, որ մի շարք հոդվածներ, որոնք վերաբերվում են մարդու արժանապատվությունը նվաստացնող՝ անմարդկային և ստորացուցիչ վերաբերմունքին, մասնավոր և ընտանեկան կյանքի անձեռնմխելիությանը, մտքի, կրոնի, դավանանքի ազատ արտահայտմանը և խտրականության արգելքին առավել մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում մասնագիտացված հասարակական կազմակերպությունների համար: Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում դատական վեճի առարկան էական նշանակություն չունի օժանդակ դիրքորոշումներ ներկայացնելու գործընթացում: Մեծ Բրիտանիայում «դատարանի բարեկամները» մեծամասամբ քաղաքացիական գործերով են նշանակվում: Կանադայում միայն քրեական գործերով են ներկայացվում օժանդակ դիրքորոշումներ։ Ինչ վերաբերվում է օժանդակ դիրքորոշումների ներկայացման թույլատրելիությանը դատարանում, հարկ է նկատել, որ առկա չէ միասնական դիրքորոշում այս հարցի վերաբերյալ։ Օրինակ, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, որպեսզի «դատարանի բարեկամների» կողմից առաջարկվող փաստարկները քննվեն դատարանում, դատավարության երկու կողմերը պետք է տան իրենց համաձայնությունը: Եթե կողմերից որևէ մեկը չի տալիս իր համաձայնությունը, դատարանի բարեկամը կարող է բողոքարկել այս որոշումը: Մեծ Բրիտանիայի դատարանը որդեգրել է հակառակ մոտեցում, որի համաձայն՝ այն կարող է դատարանի բարեկամների նշանակումներ կատարել՝ անկախ գործին մասնակցող կողմերի ցանկությունից: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը նշում է, որ դատարանը պարտավոր է գնահատել «դատարանի բարեկամ» հանդես եկող կազմակերպության կողմից տրամադրված օժանդակ դիրքորոշմամբ ներկայացված տեղեկատվության հավաստիությունը, դրա ձեռք բերման նպատակով իրականացված հետաքննության լրջությունը, համապատասխանությունը և վերաբերելիությունը տվյալ գործի փաստերին (see Saadi v. Italy , cited above, § 143): Ինչ վերաբերվում է օժանդակ դիրքորոշումների ներկայացման ընթացակարգին, այս կապակցությամբ կարելի է որդեգրել Մարդու իրավունքների ինտեր-ամերիկյան դատարանների փորձը՝ ըստ այդմ, դատարանի բարեկամներին, հնարավորություն ընձեռել դատարաններին օժանդակ դիրքորոշումներ ներկայացնել իրենց նախաձեռնությամբ։ Տվյալ պարագայում, դատարանը սեփական նախաձեռնությամբ կարող է որոշել քննարկման առարկա դարձնել դատարանի բարեկամների կողմից ներկայացվող շարադրանքները, թե՝ ոչ: «Դատարանի բարեկամները» իրենց աջակցությունը կարող են ներկայացնել դատարանին ինչպես գրավոր եղանակով, այնպես էլ՝ բանավոր, ինչպես՝ դատաքննության փուլում, այնպես էլ՝ վճռի կատարման և ծախսերի փոխհատուցման փուլերում: «Դատարանի ընկերն» իրավունք ունի դատական նիստերի հանրային լսումներից հետո 15 օրվա ընթացքում ներկայացնել իր օժանդակ ներկայացումը: Եթե տվյալ գործի համար դատարանի կանոնները չեն նախատեսում հանրային լսումներ, ապա օժանդակ ներկայացումները դատարանին պետք է ներկայացվեն ապացույցների ընդունման ժամկետից հետո 15 օրվա ընթացքում: Դատարանի կողմից հաստատված օժանդակ դիրքորոշումները պետք է տրամադրվեն կողմերին, որպեսզի նրանք ծանոթանան դրանց բովանդակությանը: Առկա է նաև մեկ այլ տարբերակ, երբ իրավական բարդ խնդրի բախվելիս՝ դատարանը կարող է «դատարանին բարեկամների» աջակցությանը դիմել ի պաշտոնե (ex officio): Ինչ վերաբերվում է օժանդակ դիրքորոշման մերժման հիմքերին, հարկ է նշել, որ Մարդու իրավունքների ինտեր-ամերիկյան դատարանը իր կանոնակարգում օժանդակ դիրքորոշումների մերժելու հետևյալ հիմքերն է սահմանել․ 1. Դրանք ներկայացնող կողմը հետաքրքրություն կամ ինչ-որ կապ ունի վեճի առարկայի հետ, 2. Դրանք դատարանին են ներկայացվել ժամանակագրական խախտումներով կամ այնպիսի լեզվով են շարադրվել, որը դատարանի համար չի հանդիսանում աշխատանքային, 3. Դրանք վեճը լուծելիս կիրառելի չեն կամ դրանց բովանդակությունը չի համապատասխանում գործի փաստական հանգամանքներին, 4. Այն ներկայացնող անձը չի բացահայտում իր անունը, ազգանունը կամ այլ կենսական նշանակություն ունեցող տվյալներ:

Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա

13.04.2018

Առաջարկում ենք փոփոխություններ կատարել դատավարական համապատասխան նորմերում, «Հասարակական կազմակերպությունների մասին» և «Հիմնադրամների» մասին ՀՀ օրենքներում, հնարավորություն ընձեռել դատարաններին համագործակցել «դատարանի բարեկամ»-ների հետ՝ սահմանելով, որ որպես «դատարանի բարեկամ» կարող են հանդես գալ մի շարք սուբյեկտներ, այդ թվում՝ մասնագիտացված հասարակական կազմակերպությունները։ «Դատարանի ընկեր» ինստիտուտի զարգացումը դատական պրակտիկայում հետևյալ նպատակներն է հետապնդում. 1. Դատարանին, հանրության համար մեծ կարևորություն ներկայացնող, վիճահարույց կամ հասարակության բարոյական արժեքներին վերաբերվող գործեր քննելիս, օգնել առավել ժողովրդավար և հանրության համար ընդունելի վճիռ կայացնել: 2. Դատական գործընթացներում ապահովել հասարակության հնարավորինս լայն շրջանակների ներգրավվածություն։ 3. Ապահովել դատարանների ավելի բարձր մակարդակի իրավական կրթություն։ Այդ իսկ պատճառով, առավել քան արդարացված է մասնագիտացված հասարակական կազմակերպությունների ներգրավումը և նրանց ներուժի օգտագործումը դատական պրոցեսներին՝ որպես «դատարանի ընկեր»։ Բացի այդ, միջազգային փորձի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ որպես «դատարանի բարեկամ» դիտարկում են և պետական կառույցներին (այդ թվում՝ մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող իրավասու պետական մարմիններին), և քաղաքացիական հասարակության կազմակերպություններին: Հարկ է նշել, որ բազմաթիվ տարածաշրջանային դատարաններ, որոնք բավականին մեծ ծավալով օգտվում են «դատարանի բարեկամների» աջակցությունից, օրինակ՝ Մարդու իրավունքների ինտեր-ամերիկյան դատարան, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան, Եվրոպական միության Արդարադատության դատարան, որպես «դատարանի բարեկամ» են դիտում մի շարք սուբյեկտների։ Մասնավորապես, Մարդու իրավունքների ինտեր-ամերիկյան դատարանը ներմուծել է դատարանի բարեկամների՝ մասնավորապես մասնագիտացված հասարակական կազմակերպությունների կողմից դատարանին օգնություն տրամադրելու հայեցակարգը, որն ակտիվորեն կիրառում է իր ստեղծման առաջին իսկ տարիներից։ Այսպես, դատարանի կանոնակարգի 34(1) հոդվածի համաձայն՝ դատարանն իրավասություն ունի համագործակցել ցանկացած կազմակերպության կամ մասնավոր անձի հետ, ում պնդումերը կաջակցեն դատարանին գործի վերաբերյալ օբեկտիվ քննություն իրականացնել: Պետք է նշել, որ Մարդու իրավունքների ինտեր-ամերիկյան դատարանը, նույնիսկ խորհրդակցական կարծիք տրամադրելիս, դիմում է «դատարանի բարեկամի» օգնությանը: Վիճակագրության համաձայն՝ մինչ այժմ, շուրջ 113 օժանդակ դիրքորոշումներ են օգտագործվել դատարանների կողմից, որոնց 58 տոկոսի հեղինակները հանդիսանում են մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող մասնագիտացված հասարակական կազմակերպությունները: Ինչպես ցույց է տալիս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի պրակտիկան, որպես «դատարանի բարեկամ» հասարակական կազմակերպությունների մասնակցությունը դատական գործընթացներին դարձել է հաճախ հանդիպող երևույթ․ միջազգային կառույցներ՝ Amnesty International (see, among many others, Saadic. Italy , NA. c. United Kingdom , and Mamatkulov and Askarov v. Turkey Turkey ), Human Rights Watch (the same cases Saadi and NA, as well as FH c. Sweden , n o 32621/06, § 64, 20 January 2009), Մարդու իրավունքների միջազգային Հելսինկյան ֆեդերացիա (Shamayev and Others v. Georgia and Russia , n o 36378/02, § 271, ECHR 2005-III, and Mouradova c. Azerbaijan , n o 22684/05, §§ 73-74, April 2 2009), Լրագրողներ առանց սահմանների (Gongadze v. Ukraine , n o 34056/02, ECHR 2005-XI, and Melnichenko c. Ukraine , n o 17707/02, § 11, ECHR 2004-X), ազգային կառույցներ՝ «Խոշտանգման զոհերի խնամքով զբաղվող բժշկական հիմնադրամ» (NA նախադեպային վճիռ), «Ժուռնալիստների կենտրոն» (Մանոլեի գործ): Հիշատակման է արժանի նաև ՄԻԵԴ-ի Lautsi v. Italy գործը (2011 մարտի 18), որը վերաբերվում էր դասարանում սրբապատկերների օգտագործմանը, և այդ գործով 10 երկրներ, Եվրոպական Պառլամենտի 33 անդամներ և մի շարք hասարակական կազմակերպություններ օժանդակ դիրքորոշումներ էին ներկայացրել դատարան: ՄԻԵԴ-ի Մեծ Պալատը, 1994 թվականից մինչ օրս, արձակել է 386 վճիռներ, որոնցից 133-ում դատարանը օգտվել է «դատարանների բարեկամների» կողմից ներկայացված օժանդակ դիրքորոշումներից, որոնցում 68 տոկոս մասնակցություն են կազմում մասնագիտացված հասարակական կազմակերպությունները։ Հարկ է նշել, որ հասարակական կազմակերպությունների կողմից ներկայացված օժանդակ դիրքորոշումները, որպես կանոն, գրեթե միշտ ընդունվել են։ Միջազգային քրեական դատարանն, իր գործունեությունն իրականացնելիս, նույնպես համագործակցություն է իրականացնում «դատարանի ընկերների» հետ: Մասնավորապես, Հռոմում հաստատված կանոնադրության 103-րդ կանոնի համաձայն՝ դատավարության ցանկացած փուլում գործի պատշաճ քննություն իրականացնելու համար դատարանի Պալատը կարող է անհրաժեշտություն համարել հրավիրել որևէ պետության, կազմակերպության կամ անձի գրավոր կամ բանավոր ձևով դատական գործընթացներին մասնակից դառնալու և որոշակի օգնություն տրամադրելու համար: Հիշատակման է արժանի այն հանգամանքը, որ դատարանի ընկերների կիրառելիությունը բավականին մեծ տարածում է ստացել Եվրոպական միության Արդարադատության դատարանի կողմից: Քանի որ Եվրոպական միության իրավունքը բավականին բարդ համակարգ է իրենից ներկայացնում, դատարանը ԵՄ իրավունքի կիրառելիության վեճերի ժամանակ լայնորեն օգտվում է «դատարանի ընկերներ»-ի օժանդակությունից, որը, բնականաբար, ներառում է սուբյեկտների լայն շրջանակ։ Այժմ ուսումնասիրենք նշյալ կարգավորումներն՝ ըստ երկրների։ Այսպես, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, որպես «դատարանի բարեկամ», կարող են հանդես գալ շահույթ չհետապնդող կազմակերպությունները, բաժնետիրական ընկերությունները, կառավարության ներկայացուցիչները (այդ թվում՝ մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող), կամ քաղաքացիները, որոնք ունեն նույնական փաստական հանգամանքներով առկա մեկ ուրիշ դատական գործ: Կալիֆոռնիայի Վճռաբեկ դատարանը շեշտում է այն հանգամանքը, որ «դատարանի բարեկամները» շատ մեծ դեր են խաղում նահանգի իրավական համակարգը զարգացնելու գործընթացում և հարստացնում են դատական որոշումներ ընդունելու գործընթացը: 2004 թվականից սկսած Պերուի Սահմանադրական դատարանը հնարավորություն ընձեռեց մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող պետական մարմիններին և հասարակական կազմակերպություններին հանդես գալ որպես «դատարանի բարեկամներ»։ Էկվադորում որպես «դատարանի ընկեր» կարող են հանդիսանալ նաև պետական և հասարակական կազմակերպությունները։ Եվրոպայի խորհրդի անդամ հանդիսացող երկրների մեծամասնության օրենսդրությունը հասարակական կազմակերպություններին հնարավորություն է ընձեռում, հանդես գալ որպես «դատարանի բարեկամ» և անմիջական մասնակցություն ունենալ դատական գործընթացներում:

Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա

13.04.2018

Առաջարկում ենք «Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» ՀՀ սահմանադրական օրենքի 29-րդ հոդվածի 6-րդ մասը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ. «Պաշտպանը մարդու իրավունքների և ազատությունների վերաբերյալ հարցերով իրավասու է օժանդակ դիրքորոշում (amicus curiae) ներկայացնել Առաջին ատյանի, Վերաքննիչ, Վճռաբեկ և Սահմանադրական դատարաններ՝ այդ դատարանների հարցման հիման վրա։»։ Նշված առաջարկության ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է նաև այն հանգամանքով, որ Նախագծով առաջարկվող տարբերակված մոտեցումն օբյեկտիվ հիմք չունի։ Պրակտիկայում դասական իրավունքի հարցերն առաջանում են ոչ միայն Վճռաբեկ և Սահմանադրական դատարաններում, այլ նաև Առաջին ատյանի և Վերաքննիչ դատարաններում։ Մասնավորապես, մասնագիտական հատուկ կարծիք ստանալու հնարավորությունն անկախության երաշխիքներով օժտված մարմնից էականորեն կարող է բարձրացնել այդ առումով դատարանների կողմից կատարվող աշխատանքի արդյունավետությունը։ Վերջինս պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ գործերի գերակշիռ մասն իրենց լուծումն են ստանում Առաջին ատյանի և Վերաքննիչ դատարաններում, որտեղ հենց անմիջականորեն քննարկվում են մարդու իրավունքների պաշտպանության հետ կապված հարցեր։ Ուստի, ՄԻՊ–ի օժանդակ դիրքորոշումն այդ առումով կարող է նպաստել իրավունքի զարգացմանը, պրակտիկայի ուժով հաղթահարվող խնդիրների որակյալ հանգուցալուծմանը։ Բացի այդ, ՄԻՊ–ի օժանդակ դիրքորոշումը կարող է օգտագործվել Առաջին ատյանի և Վերաքննիչ դատարանների կողմից այն դեպքերում, երբ կոնկրետ գործի շրջանակներում առաջանում է կիրառման ենթակա դրույթի սահմանադրականության հիմնավոր կասկած։ Այդ պարագայում ՄԻՊ–ի դիրքորոշումն իրավունքի դոկտրինալ աղբյուրների հետ համակցության մեջ կարող է էական նշանակություն ունենալ այդ դատարանների կողմից մարդու հիմնարար իրավունքների և ազատությունների իրացումը վտանգող դրույթների սահմանադրականության հարցով ՀՀ սահմանադրական դատարան դիմելու հարցը որոշելիս։ Ավելին, միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը վկայում է, որ իրավական համակարգերի գերակշիռ մասում ընդունելի մոտեցում է, որ մարդու իրավունքների պաշտպանն օժանդակ դիրքորոշում ներկայացնի ոչ միայն Վճռաբեկ դատարանի կամ Սահմանադրական դատարանի հարցումների հիման վրա, այլ նաև ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի և վերաքննիչ դատարանների հարցումների հիման վրա։ Մասնավորապես, դեռևս 19-րդ դարից սկսած Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն է կազմում «դատարանի ընկեր» ինստիտուտը։ Ինչպես գիտենք, ԱՄՆ-ի դատական համակարգը բաղկացած է 2 մակարդակից՝ դաշնային և նահանգային: Երկու մակարդակներում էլ դատարանները վճիռներ ընդունելիս լայնորեն օգտվում են «դատարանի բարեկամներ»-ի ծառայություններից՝ և առաջին ատյանում, և՝ վերաքննիչ (տես http://www.rbs2.com/amicus.htm): Վիճակագրության համաձայն՝ Նահանգային դատարանները, գործերի մոտ 82 տոկոսը քննելիս, հաշվի են առել «դատարանի բարեկամներ»-ի կողմից մատնանշված փաստարկները: Իսրայելում և գերագույն դատարանը, և մնացած դատական ատյանները 1996 թվականից սկսած իրենց գործունեությունն իրականացնելիս ակտիվորեն օգտվում են «դատարանի բարեկամների» աջակցությունից (տես https://www.yalelawjournal.org/pdf/1158_hvj33ruz.pdf)։ Լեհաստանի Գերագույն դատարանը, 1997 թվականից սկսած, թույլատրում է «դատարանների բարեկամներին» օժանդակություն ցուցաբերել դատարանին: Ներկայումս Լեհաստանի գրեթե բոլոր դատարանները օգտագործում են այս դոկտրինը: Մեծ Բրիտանիայում գրեթե բոլոր դատարաններին սեփական նախաձեռնությամբ «դատարանի բարեկամներ» նշանակելու լիազորություն է վերապահված, որպեսզի վերջիններս օրենսդրական դրույթների կիրառելիության վերաբերյալ ուսումնասիրություններ կատարեն: Կանադայում բարձրագույն դատարանները և շրջանային դատարանները ևս «դատարանի բարեկամ» նշանակելու հնարավորություն ունեն: Էկվադորում և’ բարձրագույն դատական ատյանները, և’ առաջին ատյանի դատարաններն իրավասություն ունեն դիմել «դատարանի բարեկամին» դատական գործընթացներում նրա օգնությունը ստանալու համար: Դեռևս 1993 թվականի դեկտեմբերի 20-ին ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեայի կողմից ընդունված 48/134 բանաձևում նշված է, որ մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող ազգային ինստիտուտները պարտավոր են իրենց նախաձեռնությամբ կամ համապատասխան պատկան մարմինների խնդրանքով մարդու իրավունքների պաշտպանություն իրականացնելու վերաբերյալ առաջարկություններ կամ նախագծեր ներկայացնել: Այս կապակցությամբ հարկ է նշել, որ որևէ տարբերակում դրված չէ միայն բարձրագույն դատական ատյաններին օժանդակ դիրքորոշման տրամադրման վերաբերյալ։ Հարկ ենք համարում նաև ընդգծել, որ «դատարանների բարեկամների» կարգավիճակը շատ քիչ դեպքերում է կարգավորվում մարդու իրավունքների ազգային ինստիտուտների վերաբերյալ օրենսդրությամբ: Արտասահմանյան երկրներում նմանատիպ հարաբերությունները կարգավորվում են համապատասխան դատական օրենքներով և այլ նորմատիվ իրավական ակտերով: