«ՊԵՏԱԿԱՆ ՏՈՒՐՔԻ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԻԾ

6 - Agree
19 - Disagree

The summary includes all the content proposals presented in the draft, online written within 2 working days,sent by e-mail within 10 working days

project.digest.no	Suggesion author, date of receipt	Suggestion content	Conclusion	Changes made
	1	2	3	4
1	Թեհմինե Հովսեփյան 01.07.2020 12:40:17	Պետական տուրքի մասին օրենքով դատարանի դիմելու հետ կապված քիչ տոկոս է սահմանված, քան ներկայացված նախագծով: Հոդված 9. Դատարան տրվող հայցադիմումների, դիմումների, դատարանի դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար, ինչպես նաև դատարանի կողմից տրվող փաստաթղթերի պատճեններ (կրկնօրինակներ) տալու համար պետական տուրքի դրույքաչափերը (վերնագիրը փոփ. 28.11.07 ՀՕ-282-Ն, խմբ. 09.02.18 ՀՕ-111-Ն) Առաջին ատյանի դատարաններ տրվող հայցադիմումների, դիմումների, դատարանի դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար, ինչպես նաև դատարանի կողմից տրվող փաստաթղթերի պատճեններ (կրկնօրինակներ) տալու համար պետական տուրքը գանձվում է հետևյալ դրույքաչափերով. 1. հայցադիմումների և որպես վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ ներկայացնող երրորդ անձ գործին մասնակցելու մասին դիմումների համար` ա) դրամական պահանջով հայցագնի երկու տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի 150 տոկոսից բ) ոչ դրամական պահանջով բազային տուրքի քառապատիկի չափով 2. իրավաբանական անձանց սնանկ ճանաչելու դիմումների համար` բազային տուրքի 500-ապատիկի չափով 3. քաղաքացիներին սնանկ ճանաչելու դիմումների համար` բազային տուրքի 100-ապատիկի չափով 4. հատուկ վարույթի գործերի վերաբերյալ դիմումների համար` ա) անչափահասին լրիվ գործունակ ճանաչելու համար բազային տուրքի չափով բ) իրավաբանական նշանակություն ունեցող փաստերի հաստատման մասին դիմումների համար բազային տուրքի կրկնապատիկի չափով գ) ըստ ներկայացնողի և օրդերային կորցրած արժեթղթով հավաստված իրավունքները վերականգնելու մասին դիմումների համար բազային տուրքի չափով դ) այլ դիմումների համար բազային տուրքի եռապատիկի չափով 5. հայցի նախնական ապահովման միջոցներ կիրառելու վերաբերյալ դիմումների համար, արբիտրաժի վճիռը չեղյալ ճանաչելու կամ արբիտրաժի վճռի հարկադիր կատարման համար կատարողական թերթ տալու դիմումների համար, օտարերկրյա արբիտրաժային վճիռների ճանաչման և հարկադիր կատարման վերաբերյալ դիմումների համար, արբիտրաժին դատական աջակցություն ցուցաբերելու վերաբերյալ դիմումների համար, ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշման հարկադիր կատարման համար կատարողական թերթ տալու կամ ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումների համար` բազային տուրքի քառապատիկի չափով 6. դատարանի դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ բողոքների համար` ա) դրամական պահանջի գործերով վերաքննիչ բողոքում նշված վիճարկվող գումարի երեք տոկոսի չափով, իսկ եթե վիճարկվում են առաջին ատյանի դատարանի կողմից բավարարված կամ չբավարարված պահանջներն ամբողջությամբ, կամ բավարարված կամ չբավարարված պահանջները չեն վիճարկվում, ապա առաջին ատյանի դատարան հարուցված և բողոքարկվող հայցի հայցագնի երեք տոկոսի չափով բ) ոչ դրամական պահանջի գործերով բազային տուրքի տասնապատիկի չափով գ) հատուկ վարույթի գործերով բազային տուրքի ութապատիկի չափով 7. դատարանի դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոքների համար` ա) դրամական պահանջի գործերով հայցագնի երեք տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի տասնապատիկից և ոչ ավելի բազային տուրքի հազարապատիկից բ) ոչ դրամական պահանջի գործերով բազային տուրքի քսանապատիկի չափով գ) հատուկ վարույթների գործերով բազային տուրքի տասնապատիկի չափով	Ընդունվել է ի գիտություն
2	Արմեն Վարդանյան 06.07.2020 16:19:12	Օրենքի նախագծով առաջարկվող մոտեցումն անընդունելի է և ժամանակավրեպ, քանի որ այլ երկրների պարկտիկայի հետ համեմատականը փաստացի չի բխում համավարակով պայմանավորված՝ Հայաստանի և համաշխարհային տնտեսության աճի նվազման, երկրի սոցիալ-տնտեսական ներկա, կարճաժամկետ և երկարաժամկետ ոչ բարենպաստ կանխատեսումների իրականությունից և կյանքի որակի նկատմամբ հանրային ընկալումների և սպասումների առկա բացասական տրամադրությունների զարգացման հեռանկարից: Առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան ներկայացվող հայցադիմումների դեպքում դրամական պահանջով հայցագնի 2 տոկոսի փոխարինումը 3 տոկոսով փաստացի 1,5 անգամ կամ 150 տոկոսով ավելացում է, ինչը վարչարարությունից բացի, ակնհայտ ֆինանսական լրացուցիչ բեռ է, իսկ ոչ դրամական պահանջով հայցագնի 2 տոկոսի փոխարինումը 20 տոկոսով փաստացի 10 անգամ՝ տասնապատիկ կամ 1000 տոկոսով ավելացում է, ինչն ուղղակի աննախադեպ է: Սա նշանակում է, որ ոչ դրամական պահանջով, այսինքն ամենատարբեր հարաբերություններում իրավունքների խախտումների համար հայցադիմում ներկայացնելու շարքային քաղաքացու իրավունքի իրացումը ֆինանսական առումով անհամաչափ ձևով դժվարանում է, ինչը նաև ողջամիտ չէ և հակասում է իրավահավասարության սկզբունքին: Նույնը կարելի է ասել վարչական դատավարության մասին, երբ վարչական դատարան ներկայացվող հայցադիմումի դեպքում, երբ չկա դրամական պահանջ, փաստացի 4000 դրամ պետական տուրքը փոխարինվում է բազային տուրքի տասնապատիկով, ինչը 2,5 անգամ կամ 250 տոկոսով ավելացում է: Նման օրինակներով կարելի է անդրադառնալ նաև նախագծի մյուս դրույթներին: Ի վերջո, նման նախագծերի դեպքում օրենքի պահանջով պարտադիր է կարգավորման ազդեցության գնահատումը, դրանից բխող ռիսկերի և հետևանքների վերհանումն ու ոլորտին առնչվող մասնագիտական ու հասարակական շրջանակների կարծիքի ստացումը: <<Բեկում>> հանրային պատասխանատվություն, անվտանգություն, հսկողություն>> հասարակական կազմակերպություն	Ընդունվել է ի գիտություն	Նախագծի հիմնավորումներում արտացոլված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշները հիմնված են մինչև նոր կորոնավիրուսային հիվանդությամբ պայմանավորված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխությունը: Նշվածը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ դեռևս առկա չեն պաշտոնական հաշվարկներ և ցուցանիշներ հիմնավորման մեջ նշված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների՝ կորոնավիրուսային հիվանդությամբ պայմանավորված փոփոխությունների վերաբերյալ: Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ նշված ժամանակահատվածում տվյալ սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխությունը բավականին մեծ է, ուստի կորոնավիրուսային հիվանդությամբ պայմանավորված դրանց փոփոխության տարբերությունը, ըստ էության, չպետք է ազդի դրանցով պայմանավորված հաշվարկների վրա, մանավանդ, հաշվի առնելով այն հանագամանքը, որ չնայած այդ ցուցանիշների փոփոխություների հիմքով կատարված հաշվարկները հնարավորություն են տալիս դատական տուրքի ավելի բարձր ցուցանիշներ սահմանելու, փոփոխությունների հիմքում դրվել է հիմնականում դրույքաչափերը նվազագույնս բարձրացնելու մոտեցումը, որպեսզի արդյունքում դա սոցիալական անհամաչափ ծանրաբեռնվածություն առաջացնելու վտանգ չստեղծի դատական պաշտպանության իրավունքից օգտվող անձանց համար:
3	"Տնտեսական իրավունքի կենտրոն" Հասարակական կազմակերպություն 07.07.2020 14:27:25	ԿԱՐԾԻՔ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի վերաբերյալ Հիմնականում համաձայն չենք, ընդհակառակը՝ ամբողջությամբ դեմ ենք, www.e-draft.am կայքում տեղադրված «Հայաստանի Հանրապետության պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքի նախագծին (այսուհետ՝ նաև Նախագիծ) և դրանով նախատեսվող բոլոր փոփոխություններին եւ լրացումներին (https://www.e-draft.am/projects/2576): Դեմ ենք հետևյալ հիմնավորումներով․ 1. Հիմնավոր համարելով այն մտահոգությունը, որ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» 1999 թվականի հոկտեմբերի 12-ի ՀՕ-4 օրենքի (այսւհետ՝ նաև՝ Օրենք) ընդունումից ի վեր դրանում գործող դրույքաչափերը փոփոխությունների չեն ենթարկվել և դրանք պետք է համապատասխանեցվեն երկրի սոցիալ-տնտեսական հարաբերությունների առկա իրավիճակին, այդուհանդերձ գտնում ենք, որ Նախագծի հակիրճ բնութագրում նշված հղումները երկրում հաստատված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշներին հիմնականում մեղմ ասած արժանահավատ չեն և ապակողմնորոշիչ են և այդ գնահատականների մեջ չեն պահպանվում արհեստավարժ մոտեցումները։ Ակնհայտորեն այդ հիմնավորումները սին են և նպատակադրված են Նախագիծն ամեն գնով անցկացնելու միտումին։ Այսպես, 1) Նախագծում նշվում է, որ 2018թ.-ին մեկ շնչին ընկնող համախառն ներքին արդյունքը 2000թ.-ի նկատմամբ աճել է 4.89 անգամ՝ կազմելով 13,024.688 ԱՄՆ դոլար, համապատասխանաբար՝ միջին ամսական աշխատավարձը՝ 8.04 անգամ, կազմելով 182,673 դրամ, նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքը՝ 2.8 անգամ, կազմելով ընթացիկ գներով` 61,390.7 դրամ, նվազագույն աշխատավարձի չափը՝5.2 անգամ, կազմելով 68,000 դրամ, 2) հաշվի չառնելով այն հանգամանքը, որ անկախ փորձագետների մոտ խիստ կասկած է հարուցում նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքի հաշվարկման մեթոդաբանությունը, այդուհանդերձ գտնում ենք, որ այդ հիման վրա հաշվարկված արժեքը (ինչը «Բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքի և «Կենսապահովման նվազագույն զամբյուղի և նվազագույն սպառողական բյուջեի մասին» մեռելածին օրենքի իրավակարգավորումներին համապատասխան պետք է հիմք հանդիսանար նվազագույն աշխատավարձի, կենսաթոշակի, նպաստների սահմանման համար) բոլորովին էլ չի բնութագրում երկրում ստեղծված սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի պայմաններին համապատասխան անկախ փորձագետների կողմից հաշվարկված ՀՀ հպարտ քաղաքացու իրական նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքին՝ 130․000 (հարյուր երեսուն հազար) ՀՀ դրամ։ Այս պարագայում հարկ է նշել, որ ներկայումս հանրապետությունում գործող նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքը և նվազագույն աշխատավարձի չափը առնվազն 2 անգամ փոքր են դրանց իրական արժեքներից, 3) ներկայացնելով իր հիմնավորումները ՀՀ արդարադատության նախարարությունը մոռանում է նաև դրանք համադրել Նախագծում ներկայացրած իր հաջորդ հիմնավորման հետ առ այն, որ սպառողական գների ինդեքսը 2020թ.-ին ի համեմատ 2000թ.-ի հունվար ամսվա դրությամբ կազմել է 97.46%` աճելով շուրջ 1.9 անգամ։ Եթե ՀՀ ԱՆ մասնագետները լինեին արհեստավարժ, ապա այս տեղեկատվությոից ելնելով պետք է ոչ թե եզրակացնեին, որ․ «Արդյունքում, նշված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշները 2000թ.-ից մինչև 2020 թ.-ի առաջին եռամսյակը աճել են միջինում 4.4 անգամ։», այլ պետք է եզրակացնեին, որ․ «Արդյունքում, նշված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշները 2000թ.-ից մինչև 2020 թ.-ի առաջին եռամսյակը աճել են միջինում 2.2 անգամ։» և այդ չափանիշը առնվազն ընկած պետք է լիներ Նախագծով առաջարկվող պետական տուրքի դրույքաչափերի ավելացման հիմքում, 4) Իսկ եթե հաշվի առնենք վերևում՝ 2) ենթակետում նշված մեր դիտարկումն առ այն, որ «նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքը և նվազագույն աշխատավարձի չափը առնվազն 2 անգամ փոքր են դրանց իրական արժեքներից, ապա հաշվի առնելով նաև վերևում՝ 3) ենթակետում նշված մեր դիտարկումները, մեր կարծիքով պետք է եզրկացնել, որ․ «ՀՀ-ում նշված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշները 2000թ.-ից մինչև 2020 թ.-ի առաջին եռամսյակը նկատելի աճ չեն արձանագրել կամ աճել են սոսկ միջինում 0.2 անգամ։»։ Հետևաբար, այդ չափանիշը առնվազն ընկած պետք է լիներ Նախագծով առաջարկվող պետական տուրքի դրույքաչափերի ավելացման հիմքում։ 2. Նախագծի հակիրճ բնութագրում Կատարվող փոփոխություններով և լրացումներով ակնկալվում է բարձրացնել արդարադատության արդյունավետությունը։ Դա հիմնավորելու նպատակով Նախագծում նշվում է, որ․ «․․․ Ֆինանսների նախարարության կողմից տրամադրված տեղեկատվության համաձայն` նախորդ երկու տարիների վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ արդարադատության իրականացման ծախսերը գերազանցել են դատարանների կողմից հավաքագրված պետական տուրքի գումարները մինչև 4 և ավելի անգամ:․․․»։ Բոլորովին չկասկածելով բերված տվյալների արժանահավատությանը, այդուհանդերձ մեզ մոտ մտահոգություն և հարցեր են առաջանում առ այն, թե․ 1) ի՞նչու է միջինում մոտ 4 անգամվա տարբերություն առաջացել 2018թ.-ից մինչև 2020թ.-ի առաջին եռմասյակի տվյալներով, «ՀՀ պետական բյուջեի մասին» օրենքներով ՀՀ դատարանների բնականոն գործունեությունն ապահովելու նպատակով ՀՀ դատական դեպարտամենտին հատկացված և փաստացի ծախսված գումարների միջև, 2) այդ ի՞նչպես է եղել, որ «ՀՀ պետական բյուջեի մասին» օրենքներով 2018թ.-ին փաստացի իրականացված ծախսերը կազմել են 8,936,155,000 դրամ, իսկ եկամուտները` 1,682,304,140 դրամ, 2019թ.-ի փաստացի իրականացված ծախսերը` 11,974,829,000 դրամ, իսկ եկամուտները` 2,181,408,540 դրամ, իսկ 2020թ.-ի առաջին եռմասյակի կտրվածքով փաստացի իրականացված ծախսերը` 1,947,434,000 դրամ, իսկ եկամուտները` 403,481.95 դրամ: Այդ հետևա՞նք է արդյոք սխալ բյուջետային ծրագրավորման, թե արդարադատության իրականացման իրավակարգավորումների խախտման։ Այդ կապակցությամբ հարկ է քննել նաև, թե ՀՀ արդարադատության նախարարության համակարգում ի՞նչպես են իրականացնում ծրագրային բյուջետավորման մեթոդաբանությանը համապատասխան ծրագրերի մոնիթորինգը։ Այդ մասին ի՞նչ է ասում «Թրանսփարենսի ինթերնեյծնլ» ՀԿ մոնիթորինգ, գանահատակներն ու վերլուծությունը, Հարգանքով, Մովսես Արիստակեսյան «Տնտեսական իրավունքի կենտրոն» ՀԿ նախագահ	1. Չի ընդունվել 2. Չի ընդունվել	1. Հարկ է նշել, որ Նախագծին կցված հիմնավորումների 1.1-ին ենթամասում կատարված հաշվարկները իրականացվել են հիմք ընդունելով նշված բոլոր սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների հաշվարկային միջինը՝ հաշվի առնելով դրանց բոլորի աճը 2000-2020թթ. ընթացքում, այդ թվում՝ տարբեր՝ ապրանքների և ծառայությունների դիմաց վճարվող գումարների աճը (գնաճը): Ընդ որում՝ Նախագծի հիմնավորման մեջ ընդգրկվել են վիճակագրական ցուցանիշներ, որոնք արտացոլված են Հայաստանի Հանրապետության վիճակագրական կոմիտեի հաշվետություններում և տարեգրքերում, որոնք հասանելի են բոլորին և կատարում են համընդհանուր ճանաչում գտած տարբեր մեթոդաբանությունների հիման վրա: 2. 2018թ.-ից մինչև 2020թ.-ի առաջին եռամսյակն ընկած ժամանակահատվածում դատարանների բնականոն գործունեությունն ապահովելու նպատակով ՀՀ դատական դեպարտամենտին հատկացված և փաստացի ծախսված գումարների վերաբերյալ նշենք, որ նախագծի հիմնավորումներում մեջբերված են ոչ թե պետական բյուջեից դատական դեպարտամանետին հատկացված փաստացի եկամուտներն ու դրանից ծախսերը, այլ փաստացի կատարված ծախսերը և դատարաններում պետական տուրքի վճարման հաշվին գոյացած եկամուտները: Ինչ վերաբերում է 2020թ.-ի առաջին եռամսյակի կտրվածքով 1,947,434,000 դրամ ծախսերին և 403,481.95 եկամուտներին, նշենք, որ տվյալ հատվածում տեղի է ունեցել տեխնիկական վրիպակ. տվյալ ժամանակահատվածում եկամուտները կազմել են 403,481,950 դրամ:
4	"Տնտեսական իրավունքի կենտրոն" Հասարակական կազմակերպություն 07.07.2020 14:28:41	3. Վերոհիշյալի կապակցությամբ մենք թույլ ենք տալիս եզրակացնելու, որ Նախագծի հեղինակները հավատացած են, որ արդարադատության արդյունավետության բարձրացման միակ ճանապարհը ֆինանսավորման բարձրացումն է, այդ թվում՝ հատկապես պետական տուրքերի բարձրացումը ավելի քան 4 անգամով։ Սակայն այդ պաևագայում խիստ արդարացի է հնչում հետևյալ հարցը, 2000-2020 թվականների ընթացքում դատական համակարգի աշխատողների աշխատավարձերի, կենսաթոշակների բարձրացումը, սոցիալական բազամապիսի երաշխիքները, դժբախտ պատահարներից ու այլ տիպի ապահովագրությունները նպաստե՞լ են արդյոք արդարադատության արդյունավետության բարձրացմանը։ Եթե այո, ապա ի՞նչու է ՀՀ ՄԻԵԴ բազմաթիվ որոշումներ կայացնում Հայաստանի Հանրապետության նկատմամաբ և ՀՀ պետբյուջեից, այսինքն ՀՀ հպարտ քաղաքացու գրպանից և ոչ թե սխալ արդարադատություն իրականացրած եռաստիճան համակարգի դատավորներից, փոխհատուցվում անմեղ տեղը դատապարտված անձանց կրած վնասները, 4. Վերոհիշյալի համատեքստում արդարադատության արդյունավետության մակարդակի ազդեցության առումով շատ կարևոր հանգամանքներ են նաև ՀՀ պետական կառավարման մարմինների ու տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից վարչական պատշաճ վարույթների չիրականացումը, դրանք ՀՀ օրենսդրության բազմաթիվ խախտումներով իրականցումը, դրա արդյունքում ՀՀ ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց կրած նյութական ծախսերի փոխհատուցման մասին իրավկարգավորումների բացակայությունը, ինչի արդյունքում ՀՀ հպարտ քաղաքացիները ստիպված են լինում դիմելու դատարան՝ դրանով իսկ ծանրաբեռնելով դատարաններին։ Եթե ՀՀ ԱՆ մասնագետները քննարկած լինեին նաև այս հիմնախնդիրը, ապա Նախագծի հետ միասին շրջանառության մեջ պետք է դնեին նաև «Վարչարարության հիմունքների ու վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ ու լարցումներ կատարելու մասին մի օրինագիծ (ի դեպ այդպիսի մի նախագիծ մեր կազմակերպությունը ներկայացրել է դեռևս 2019 թ․ (կցվում է), սակայն ՀՀ ԱՆ խոստանալով մեզ ներգրավել դրա մասնագիտական քննարկումներին, այդպես էլ մեզ չհրավիրեց և մենք չիմացանք էլ, թե քննարկվեցին արդյոք մեր առաջարկությունները և եթե այո, ապա ի՞նչ արդյունքներ տվեցին դրանք), ինչը մեծապես կնպաստեր քննարկվող Նախագծի ընդունմանը, 5. Վերոհիշյալի համատեքստում արդարադատության արդյունավետության մակարդակի ազդեցության առումով շատ կարևոր հանգամանքներ են նաև «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի», «Վճարովի կայանատեղիների մասին» ՀՀ օրենքի (ի դեպ այդպիսի նախագծեր մեր կազմակերպությունը ներկայացրել է դեռևս նախկինում (կցվում են), սակայն ՀՀ ԱՆ խոստանալով մեզ ներգրավել դրա մասնագիտական քննարկումներին, այդպես էլ մեզ չհրավիրեց և մենք չիմացանք էլ, թե քննարկվեցին արդյոք մեր առաջարկությունները և եթե այո, ապա ի՞նչ արդյունքներ տվեցին դրանք),և ՀՀ քաղաքացիա-իրավական հարաբերությունները կարգավորող այլ օրենսդրության արմատական փոփոխությունը, բարելավումն ու համապատասխանեցումը թավշյա հեղափոխության արժեքներին, քանզի այդ հնացած, թերևս խորհրդային ժամանակաշրջանից եկող իրավահարաբերություններն ու իրավակարգավորումները ոչ թե նպաստում են ՀՀ հպարտ քաղաքացիների սահմանադրական քաղաքացիական իրավուքնների իարցմանը, այլ ընդհակառակը՝ խոչընդոտում են դրանց ազատ իարցմանն ու իրենց խախտված իրավունքները արդար կերպով պաշտպանելու հնարավորությունները։ Դա էլ իր հերթին նպաստում է կոռուպցիոն բազմաթիվ ռիսկերի, արդարադատության չիրացմանը։	3. Ընդունվել է ի գիտություն 4. Ընդունվել է ի գիտություն	3. Բարձրացված խնդիրը դուրս է սույն նախագծի կարգավորման առարկայից: Միևնույն ժամանակ, դատարանների գործունեության արդյունավետության բարձրացման վերաբերյալ նշենք, որ այդպիսի նպատակի ապահովումը կարող է պայմանավորվել այն հանգամանքով, որ առավել լիարժեք կապահովվի պետական տուրքի կանխարգելող գործառույթը՝ բացառելով անհիմն հայցադիմումներով և դիմումներով դատարանների ծանրաբեռնումը, միաժամանակ, բարձրացնելով նաև պետական տուրքի փոխհատուցող գործառույթի արդյունավետությունը, քանի որ պեական տուրքի վճարումից ձևավորվող միջոցների հաշվին հնարավոր կլինի բարելավել դատարանների նյութատեխնիկական ապահովվածությունը, ավելացնել դատավորների և նրան կցված ծառայողների թվաքանակը, բարելավել նրանց սոցիալական մի շարք երաշխիքներ, այդ թվում՝ վարձատրությունը, խթանել նոր կադրերի ներգրավումը դատական համակարգ, որոնք բխում են նաև Կառավարության 2019-2023թթ. դատական և իրավական բարեփոխումների ռազմավարական նպատակներից: Հարկ է արձանագրել, որ միայն նշված նախագծի ընդունմամբ չի ակնկալվում նպաստել արդարադատության արդյունավետության բարձրացմանը: Այսպես, Կառավարության 2019-2023թթ. դատական և իրավական բարեփոխումների ռազմավարությամբ հստակ նախատեսվել են այն ուղղությունները, որոնք անհրաժեշտ է իրականացնել՝ բարձրացնելով արդարադատության արդյունավետությունը, ինչպես օրինակ, դատարանների ծանրաբեռնվածության նվազեցումը, գրավոր կամ պարզեցված ընթացակարգերի ներդրումը և կատարելագործումը, վեճերի լուծման այլընտրանքային եղանակների զարգացումը և այլն: Բացի այդ, Դատական օրենսգրքում 25.03.2020 թվականին կատարված փոփոխությունները ուղղված էին դատավորների անկախության ամրապնդմանը, կարգապահական պատասխանատվության ինստիտուտի կատարելագործմանը, բարեվարքության ստուգման համակարգի ներդրմանը և այլ հարցերի լուծմանը: Ավելին, այդ փոփոխությունների հիման վրա օրենսգրքի 146-րդ հոդվածում որպես կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է դիտարկվել վարույթ հարուցող մարմնի կողմից մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող՝ Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ միջազգային դատարանի կամ այլ միջազգային ատյանի կայացրած ակտի ուսումնասիրության արդյունքում առերևույթ կարգապահական խախտման հատկանիշներ պարունակող արարքի հայտնաբերումը: 4. Նախագծով քննարկվում է բացառապես «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու հարցը՝ պայմանավորված դրանով սահմանված պետական տուրքի դրույքաչափերի հնացած և արդի սոցիալ-տնտեսական պայմաններին ու պահանջներին չհամապատասխանող չափերով: Հետևաբար, մատնանշված այլ օրենքներում փոփոխություններ կատարելը դուրս է Նախագծով առաջարկվող փոփոխությունների համար հիմք հանդիսացած նպատակներից: Միաժամանակ հարկ է նշել, որ ՀՀ արդարադատության նախարարության կողմից օրենսդրական բարեփոխումներին ուղղված գործունեությունը կրում է անընդհատ և պարբերական բնույթ և մշտապես մշակման փուլում են գտնվում մի շարք օրենսդրական ակտերում փոփոխություններ կամ լրացումներ կատարելու վերաբերյալ նախագծեր: Սակայն ՀՀ արդարադատության նախարարությունը տվյալ գործընթացում առաջնորդվում է ՀՀ կառավարության` 2019թ.-ի հոկտեմբերի 10-ի «Հայաստանի Հանրապետության դատական և իրավական բարեփոխումների 2019-2023 թվականների ռազմավարությունը և դրանից բխող գործողությունների ծրագրերը հաստատելու մասին» թիվ 1441-Լ որոշմամբ, որով սահմանվում են այն առաջնահերթ ոլորտները որոնք ենթակա են բարեփոխման: Միևնույն ժամանակ, ինչպես արդեն նշվել է, այս պահի դրությամբ կատարվել են համապատասխան բարեփոխումներ, որոնք ուղղված են գործերի քննության գրավոր կամ պարզեցված ընթացակարգերի ներդրմանը և կատարելագործմանը, վեճերի լուծման այլընտրանքային եղանակների զարգացմանը, ինչպես նաև փոփոխություններ են կատարվել Դատական օրենսգրքում:
5	"Տնտեսական իրավունքի կենտրոն" Հասարակական կազմակերպություն 07.07.2020 14:29:11	6. Նախագծի հակիրճ բնութագրում Կատարվող փոփոխություններով և լրացումներով հետապնդվում է հստակ նպատակ՝ դատարան դիմելու մատչելիության սկզբունքը չխախտելը։ Այս կապակցությամբ կարծում ենք, որ Նախագծով այդ նպատակադրումը չի կարող իրականանալ մեր վերոհիշյալ դիտարկումերից ելնելով։ Ընդհակառակը, նախագծի ընդունմամբ․ 1) էապես կխոչընդոտվի ՀՀ հպարտ քաղաքացիների արդարադատության իրականացման սահմանադրական իրավունքը, 2) նրանք ֆինանսական անմատչելիության առումով այլևս կդադարեն արդարադատություն փնտրել դատարաններում, քանի որ իրենց վճարած տուրքերի դրույքաչափերը չեն կարող վճարել, 3) Տուրքի չափերի վերաբերյալ այլ երկրների միջազգային փորձը համադրելի չէ ՀՀ-ում առակա սոցիալ-տնտեսական իրավիճակին և եկամուտների չափերին, 4) դրանց զուգահեռ լուծումներ չեն առաջարկվում վարչարարության գործում երկրում առկա բազմաթիվ խնդրահարույց հարցերի ուղղությամբ, որոնք էապես մեծացնում են դատական համակարգի ծանրաբեռնվածությունը, 5) դրանց զուգահեռ լուծումներ չեն առաջարկվում երկրում իրավակիրառ պրակտիկայում առկա բազմաթիվ խնդրահարույց հարցերի լուծման ուղղությամբ, որոնք էապես մեծացնում են արդարադատության կոռուպցիոն ռիսկերը, 6) դրանց զուգահեռ լուծումներ չեն առաջարկվում դատական համակարգում անցումային արդարադատության իրականացման և բարեվարքության կանոններում առկա հիմնախնդիրների լուծման ուղղությամբ, որոնք էապես մեծացնում են արդարադատության կոռուպցիոն ռիսկերը։ Ամփոփելով վերոհիշյալը պետք է նշենք, որ․ 1. Նախագիծը բոլորովին ընդունելի չէ՝ հետևայալ պատճառաբանությամբ․ 1) ներկայումս հանրապետությունում գործող նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքը և նվազագույն աշխատավարձի չափը առնվազն 2 անգամ փոքր են դրանց իրական արժեքներից, 2) այն պարագայում, երբ սպառողական գների ինդեքսը 2020թ.-ին ի համեմատ 2000թ.-ի հունվար ամսվա դրությամբ կազմել է աճել է 2 անգամ, ապա խիստ տրամաբանական է հնչում այն պնդումը, որ․ «Արդյունքում, նշված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշները 2000թ.-ից մինչև 2020 թ.-ի առաջին եռամսյակը աճել են միջինում ոչ թե 4.4 անգամ, այլ առնվազն 2,2 անգամ։»։ Ահա այդ չափանիշն էլ առնվազն ընկած պետք է լիներ Նախագծով առաջարկվող պետական տուրքի դրույքաչափերի ավելացման հիմքում, 3) իսկ եթե հաշվի առնենք վերևում նշված մեր հիմնավորումները, ապա մեր կարծիքով պետք է եզրակացնել, որ․ «ՀՀ-ում նշված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշները 2000թ.-ից մինչև 2020 թ.-ի առաջին եռամսյակը նկատելի աճ չեն արձանագրել կամ աճել են սոսկ միջինում 0.2 անգամ։»։ Հետևաբար, այդ չափանիշը առնվազն ընկած պետք է լիներ Նախագծով առաջարկվող պետական տուրքի դրույքաչափերի ավելացման հիմքում։	6. Չի ընդունվել	6. «Պետական տուրքի մասին» օրենքում նախատեսվող փոփոխությունները կատարելիս հիմք են ընդունվել ՀՀ Սահմանադրական դատարանի և Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ՝ ՄԻԵԴ) մի շարք որոշումներ, ինչի արդյունքում նախատեսվող փոփոխությունները կատարվել են այնպիսի տրամաբանությամբ և այնպիսի հաշվարկների հիման վրա, որ արդյունքում չխախտվի դատական պաշտպանության իրավունքի մաս կազմող դատարանի մատչելիության իրավունքը: Այսպես, չնայած այն հանգամանքին, որ 2000-2020թթ. ընթացքում Հայաստանի Հանրապետությունում որոշ հիմնական սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխություների հիմքով կատարված հաշվարկները հնարավորություն են տալիս պետականտուրքի ավելի բարձր ցուցանիշներ սահմանելու, փոփոխությունները հիմքում դրվել է հիմնականում դրույքաչափերը նվազագույնս բարձրացնելու մոտեցումը, որպեսզի արդյունքում դա սոցիալական անհամաչափ ծանրաբեռնվածություն առաջացնելու վտանգ չստեղծի դատական պաշտպանության իրավունքից օգտվող անձանց համար՝ հանգեցնելով այդ իրավունքի խախտմանը: Միաժամանակ, փոփոխությունները ուղղված են նաև ՀՀ Սահմանադրական դատարանի թիվ ՍԴՈ-1423 որոշման մեջ նշված ակնհայտ անհիմն հայցադիմումների հոսքի նախականխման նպատակի ապահովմանը, ինչը, ըստ Սահմանադրական դատարանի, կնպաստի թե՛ արդարադատության իրականացման արդյունավետության բարձրացմանը և թե՛ դատարան դիմելու իրավունքի իրացման հնարավոր շահարկման կանխարգելմանը: Իսկ ՄԻԵԴ-ի արտահայտած դիրքորոշումների համատեքստում նախատեսվող դրույքաչափերը, առավելագույնս համաչափ կլինեն հետապնդվող նպատակի հետ՝ չխախտելով դատարանի մատչելիության իրավունքը: Հետևաբար, նախատեսվող փոփոխությունները չեն հանգեցնի դատական պաշտպանության իրավունքի մաս կազմող դատարանի մատչելիության իրավունքի խախտմանը: Արդեն իսկ իրականացված բարեփոխումների մասին տե՛ս սույն ամփոփաթերթի 4-րդ կետում ներկայացված պատճառաբանությունները։
6	"Տնտեսական իրավունքի կենտրոն" Հասարակական կազմակերպություն 07.07.2020 14:29:11	6. Նախագծի հակիրճ բնութագրում Կատարվող փոփոխություններով և լրացումներով հետապնդվում է հստակ նպատակ՝ դատարան դիմելու մատչելիության սկզբունքը չխախտելը։ Այս կապակցությամբ կարծում ենք, որ Նախագծով այդ նպատակադրումը չի կարող իրականանալ մեր վերոհիշյալ դիտարկումերից ելնելով։ Ընդհակառակը, նախագծի ընդունմամբ․ 1) էապես կխոչընդոտվի ՀՀ հպարտ քաղաքացիների արդարադատության իրականացման սահմանադրական իրավունքը, 2) նրանք ֆինանսական անմատչելիության առումով այլևս կդադարեն արդարադատություն փնտրել դատարաններում, քանի որ իրենց վճարած տուրքերի դրույքաչափերը չեն կարող վճարել, 3) Տուրքի չափերի վերաբերյալ այլ երկրների միջազգային փորձը համադրելի չէ ՀՀ-ում առակա սոցիալ-տնտեսական իրավիճակին և եկամուտների չափերին, 4) դրանց զուգահեռ լուծումներ չեն առաջարկվում վարչարարության գործում երկրում առկա բազմաթիվ խնդրահարույց հարցերի ուղղությամբ, որոնք էապես մեծացնում են դատական համակարգի ծանրաբեռնվածությունը, 5) դրանց զուգահեռ լուծումներ չեն առաջարկվում երկրում իրավակիրառ պրակտիկայում առկա բազմաթիվ խնդրահարույց հարցերի լուծման ուղղությամբ, որոնք էապես մեծացնում են արդարադատության կոռուպցիոն ռիսկերը, 6) դրանց զուգահեռ լուծումներ չեն առաջարկվում դատական համակարգում անցումային արդարադատության իրականացման և բարեվարքության կանոններում առկա հիմնախնդիրների լուծման ուղղությամբ, որոնք էապես մեծացնում են արդարադատության կոռուպցիոն ռիսկերը։ Ամփոփելով վերոհիշյալը պետք է նշենք, որ․ 1. Նախագիծը բոլորովին ընդունելի չէ՝ հետևայալ պատճառաբանությամբ․ 1) ներկայումս հանրապետությունում գործող նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքը և նվազագույն աշխատավարձի չափը առնվազն 2 անգամ փոքր են դրանց իրական արժեքներից, 2) այն պարագայում, երբ սպառողական գների ինդեքսը 2020թ.-ին ի համեմատ 2000թ.-ի հունվար ամսվա դրությամբ կազմել է աճել է 2 անգամ, ապա խիստ տրամաբանական է հնչում այն պնդումը, որ․ «Արդյունքում, նշված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշները 2000թ.-ից մինչև 2020 թ.-ի առաջին եռամսյակը աճել են միջինում ոչ թե 4.4 անգամ, այլ առնվազն 2,2 անգամ։»։ Ահա այդ չափանիշն էլ առնվազն ընկած պետք է լիներ Նախագծով առաջարկվող պետական տուրքի դրույքաչափերի ավելացման հիմքում, 3) իսկ եթե հաշվի առնենք վերևում նշված մեր հիմնավորումները, ապա մեր կարծիքով պետք է եզրակացնել, որ․ «ՀՀ-ում նշված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշները 2000թ.-ից մինչև 2020 թ.-ի առաջին եռամսյակը նկատելի աճ չեն արձանագրել կամ աճել են սոսկ միջինում 0.2 անգամ։»։ Հետևաբար, այդ չափանիշը առնվազն ընկած պետք է լիներ Նախագծով առաջարկվող պետական տուրքի դրույքաչափերի ավելացման հիմքում։	6. Չի ընդունվել	6. «Պետական տուրքի մասին» օրենքում նախատեսվող փոփոխությունները կատարելիս հիմք են ընդունվել ՀՀ Սահմանադրական դատարանի և Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ՝ ՄԻԵԴ) մի շարք որոշումներ, ինչի արդյունքում նախատեսվող փոփոխությունները կատարվել են այնպիսի տրամաբանությամբ և այնպիսի հաշվարկների հիման վրա, որ արդյունքում չխախտվի դատական պաշտպանության իրավունքի մաս կազմող դատարանի մատչելիության իրավունքը: Այսպես, չնայած այն հանգամանքին, որ 2000-2020թթ. ընթացքում Հայաստանի Հանրապետությունում որոշ հիմնական սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխություների հիմքով կատարված հաշվարկները հնարավորություն են տալիս պետականտուրքի ավելի բարձր ցուցանիշներ սահմանելու, փոփոխությունները հիմքում դրվել է հիմնականում դրույքաչափերը նվազագույնս բարձրացնելու մոտեցումը, որպեսզի արդյունքում դա սոցիալական անհամաչափ ծանրաբեռնվածություն առաջացնելու վտանգ չստեղծի դատական պաշտպանության իրավունքից օգտվող անձանց համար՝ հանգեցնելով այդ իրավունքի խախտմանը: Միաժամանակ, փոփոխությունները ուղղված են նաև ՀՀ Սահմանադրական դատարանի թիվ ՍԴՈ-1423 որոշման մեջ նշված ակնհայտ անհիմն հայցադիմումների հոսքի նախականխման նպատակի ապահովմանը, ինչը, ըստ Սահմանադրական դատարանի, կնպաստի թե՛ արդարադատության իրականացման արդյունավետության բարձրացմանը և թե՛ դատարան դիմելու իրավունքի իրացման հնարավոր շահարկման կանխարգելմանը: Իսկ ՄԻԵԴ-ի արտահայտած դիրքորոշումների համատեքստում նախատեսվող դրույքաչափերը, առավելագույնս համաչափ կլինեն հետապնդվող նպատակի հետ՝ չխախտելով դատարանի մատչելիության իրավունքը: Հետևաբար, նախատեսվող փոփոխությունները չեն հանգեցնի դատական պաշտպանության իրավունքի մաս կազմող դատարանի մատչելիության իրավունքի խախտմանը: Արդեն իսկ իրականացված բարեփոխումների մասին տե՛ս սույն ամփոփաթերթի 4-րդ կետում ներկայացված պատճառաբանությունները։
7	"Տնտեսական իրավունքի կենտրոն" Հասարակական կազմակերպություն 07.07.2020 14:29:29	2. Նախագծով առաջարկվող դրույքաչափերի ֆինանսական անմատչելիության առումով ՀՀ քաղաքացիները այլևս կդադարեն արդարադատություն փնտրել դատարաններում, քանի որ իրենց վճարած տուրքերի դրույքաչափերը չեն կարող վճարել, 3. Տուրքի չափերի վերաբերյալ այլ երկրների միջազգային փորձը համադրելի չէ ՀՀ-ում առակա սոցիալ-տնտեսական իրավիճակին և եկամուտների չափերին, 4. Նախագծի նպատակադրումներն իրականացնելու համար անհրաժեշտ ենք համարում, որպեսի Նախագծի հետ փաթեթով ներկայացվեն նաև հետևյալ մի շարք օրինագծերը․ 1) ՀՀ պետական կառավարման մարմինների ու տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից վարչական վարույթների իրականացման պրակտիկայի կատարելագորմանը նպաստող «Վարչարարության հիմունքների ու վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու մասին, 2) ՀՀ պետական կառավարման ու տեղական կառավարման մարմինների կողմից ոչ պատշաճ կամ ապօրինի վարչարարության համար ՀՀ ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց կրած նյութական ծախսերը փոխհատուցելուն ուղղված իրական իրակարգավորումների մասին, ինչի արդյունքում էապես կնվազի ՀՀ դատարանների ծանրաբեռնվածությունը, 3) «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի» հիմնովին նոր տարբերակի ընդունումը, ինչի արդյունքում արմատախիլ կարվեն խորհրդային ժամանակաշրջանից եկող իրավահարաբերություններն ու իրավակարգա-վորումները և դրանք կհամապատասխանեցվեն թավշյա հեղափոխության արժեքներին, 4) «Վճարովի կայանատեղիների մասին» ՀՀ օրենքի և դրա հետ փոխկապակցված այլ նորմատիվ իրավական փաստաթղթերի ընդունումը, ինչի արդյունքում կվերացվի ապօրինի հարկահավաքության ինստիտուտը՝ չմատուցված ծառայության դիմաց և կխրախուսվի իրապես վճարովի կայանտեղերի ենթակառուցվածքի զարգացումն ու մշակույթը, 5) ՀՀ դատարանների ծանրաբեռնվածությունը նվազեցնելուն ուղղված քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների կարգավորմանն ուղղված այլ օրինագծեր, 6) «Մասնագիտական սխալի ապահովագրության մասին օրենքի» նախագիծը, որով լուրջ նախադրյալներ կստեղծվեն ՀՀ հպարտ քաղաքացիների արդարադատության իրականացման սահմանադրական իրավունքի իրացման համար, խստորեն կմեղմվեն դատական համակարգում կոռուպցիոն ռիսկերը և պատշաճ նախադրյալներ կստեղծվեն արդարադատության մակարդակի բարձրացման համար, էականորեն կքչանան ՄԻԵԴ ներկայացվող հայցադիմումները, 7) դատական համակարգում անցումային արդարադատության իրականացման և բարեվարքության կանոններում առկա հիմնախնդիրների լուծման ուղղությամբ, որոնք էապես մեծացնում են արդարադատության կոռուպցիոն ռիսկերը։ Ներկայացնելով վերոհիշյալը, կարծում ենք, որ մեր դիտողություններն ու առաջարկությունները պատշաճ կարգով կքննարկվեն մեզ հետ և դրանց վերաբերյալ կտրվեն հիմնավոր պատասխաններ։ Հարգանքով, Մովսես Արիստակեսյան «Տնտեսական իրավունքի կենտրոն» ՀԿ նախագահ	Ընդունվել է ի գիտություն
8	Վահե Աստվածատրյան 08.07.2020 22:09:34	Նախագիծը ուրիշ ինչպիսին պետք է լիներ որպեսզի խախտել դատարանի մատչելիության սկզբունքը ? Նախագծով դատարանները դառնում են առավել անհասանելի ...	Ընդունվել է ի գիտություն	Համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք: Նշված իրավունքի անբաժան տարրն է կազմում նաև դատարանի մատչելիության սկզբունքը: Սակայն, բոլոր դեպքերում, անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ մատչելիության սկզբունքը, ինքնին, բացարձակ և անսահմանափակ չէ, և որոշ դեպքերում պետությունը կարող է սահմանել այդ իրավունքի իրականացման պայմաններ: Նշված խնդրին բազմիցս անդրադարձել են թե՛ ՀՀ Սահմանադրական դատարանը, թե՛ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը և թե՛ Մարդու իրավունքների եվրապական դատարանը: Մասնավորապես, դատարաններում պետական տուրք վճարելու պարտականության սահմանումը նպատակ է հետապնդում փոխհատուցել պետության` արդարադատության իրականացման հետ կապված ծախսերը, կանխարգելել ակնհայտ անհիմն հայցադիմումների հոսքը, դատարան դիմելու իրավունքի չարաշահումը: Այսինքն, պետական տուրքի գանձումը միաժամանակ ապահովում է մի քանի իրավաչափ նպատակների իրականացում՝ կատարելով և՛ փոխհատուցող, և՛ կանխարգելող գործառույթներ: Պետական տուրք սահմանելիս օրենսդրի պարտականությունն է երաշխավորել պատշաճ հավասարակշռություն, մի կողմից, դատարաններում պետական տուրք գանձելու` պետության օրինավոր շահի, դատարաններում պետական տուրք վճարելու` անձի սահմանադրական պարտականության և, մյուս կողմից` դատարանների միջոցով իր իրավունքները պաշտպանելու` դիմողի օրինավոր շահի միջև: Հետևաբար, այդպիսի հավասարակշռության ապահովումը հետապնդում է սահմանադրաիրավական նպատակ: Ընդ որում՝ որպես նշված հավասարակշռության ապահովման երաշխիք դիտարկել են պետական տուրքի վճարման նկատմամբ կիրառվող արտոնությունները (տե՛ս Սահմանադրական դատարանի՝ 25.05.2010թ.-ի թիվ ՍԴՈ-890, 10.07.2018թ.-ի թիվ ՍԴՈ-1423 որոշումները, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ 13.07.1995թ.-ի Tolstoy Miloslavsky v. The United Kingdom (18139/91) գործը, Վճռաբեկ դատարանի՝ 30.11.2018թ.-ի թիվ ՎԴ/1115/05/16 որոշումը և այլն): Այսպիսով, անդռադառնալով առաջարկվող փոփոխություններին և լրացումներին հարկ է նկատել, որ դրանց արդյունքում չի կարող խախտվել ողջամիտ հարաբերակցությունը ձեռնարկվող միջոցների և հետապնդվող նպատակների միջև՝ համաչափության առումով, ինչպես նաև հավասարակշռությունը մի կողմից, դատարաններում պետական տուրք գանձելու` պետության օրինավոր շահի, դատարաններում պետական տուրք վճարելու` անձի սահմանադրական պարտականության և, մյուս կողմից` դատարանների միջոցով իր իրավունքները պաշտպանելու` դիմողի օրինավոր շահի միջև: Նշված պայմաններում շարունակելու են գործել, որոշ դեպքերում նաև հավելված կարգավորումներով, պետական տուրքի վճարման արտոնությունները և օրենսդրական այլ երաշխիքները: Ավելին, «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի հիմնավորումներում վիճակագրական տվյալների միջոցով հիմնավորվում է Հայաստանի Հանրապետությունում մի շարք սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխությունը, որոնց համատեքստում դատական տուրքի նշված նախագծով առաջակվող դրույքաչափերը չեն կարող խոչընդոտ հանդիսանալ անձանց դատարան դիմելու իրավունքի համար՝ այդպիսով սահմանափակելով դատարանի մատչելիության իրավունքը: Եվ չնայած այն հանգամանքին, որ 2000-2020թթ. ընթացքում Հայաստանի Հանրապետությունում որոշ հիմնական սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխություների հիմքով կատարված հաշվարկները հնարավորություն են տալիս դատական տուրքի ավելի բարձր ցուցանիշներ սահմանելու, փոփոխությունները հիմքում հիմքում դրվել է հիմնականում դրույքաչափերը նվազագույնս բարձրացնելու մոտեցումը, որպեսզի արդյունքում դա սոցիալական անհամաչափ ծանրաբեռնվածություն առաջացնելու վտանգ չստեղծի դատական պաշտպանության իրավունքից օգտվող անձանց համար՝ հանգեցնելով այդ իրավունքի խախտմանը: Իր հերթին, նախագծի հիմնավորումներում ցուցադրված միջազգային փորձը վկայում է, որ մի շարք այլ երկրներում, այդ թվում՝ եվրոպական, դատական տուրքի արժեքը տոկոսային հարաբերակցությամբ ավելի բարձր է քան առաջարկվում է փափոխություններով, և նման պարագայում չի կարելի պնդել, որ այդ երկրներում արդյունքում սահմանափակված է դատարանի մաչելիության իրավունքը: Հետևաբար, դատական տուրքի առաջարկվող դրույքաչափերը չեն կարող սահմանափակել դատարանի մատչելիության իրավունքը:
9	Ashot Hovhannisyan 09.07.2020 00:32:45	Քիչ եք սահմանել պետ տուրքը 3 տոկոս....ես ինչ ցիցաղելու թիվա ամերիկա շատ են տալիս.... Այսինքն որ բանկը դատիա տվել քաղաքացուն վարկի գումարա պահանջում Ձեր ասելով եթե այդ նույն քաղաքացու վրայա ընկնում պետ տուրք ու բացի որ լավ օրից ելնելով չի կարողացել վարկի գումարը տա հիմա էլ բարձր գնի պետ տուրք վճարի ?????կամ դրանից ինչնա արդարադատության արդյունավետությունը բարձրանալու, որ չկարողանա պարտավորությունները մարի տունը հարկադիրը աճուրդով ջրի գնով իրացնի քաղաքացին բոմժ դառնա տենցա տրամաբանությունը արդարադատության արդյունավետության բարձրացում.....	Ընդունվել է ի գիտություն	Պետական տուրքի և դատարանների գործունեության արդյունավետության միջև կապին անդրադարձել են թե՛ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը, թե՛ Սահմանադրական դատարանը: Մասնավորապես, Սահմանադրական դատարանը իր թիվ ՍԴՈ-1423 որոշման մեջ նշել է, որ դատարաններ ներկայացվող դիմումների և հայցադիմումների համար պետական տուրք սահմանելը նպատակ է հետապնդում նախականխել ակնհայտ անհիմն հայցադիմումների հոսքը, ինչը կնպաստի թե՛ արդարադատության իրականացման արդյունավետության բարձրացմանը և թե՛ դատարան դիմելու իրավունքի իրացման հնարավոր շահարկման կանխարգելմանը: Այս առումով հարկ է նկատել, որ դատարանների գործունեության արդյունավետության բարձրացումը կարող է պայմանավորվել այն հանգամանքով, որ առավել լիարժեք կապահովվի պետական տուրքի կանխարգելող գործառույթը՝ բացառելով անհիմն հայցադիմումներով և դիմումներով դատարանների ծանրաբեռնումը, միաժամանակ, բոլոր միջոցները ուղղվում են դատարանների գործունեության հատկացվող բյուջե, ինչի արդյունքում կհագենան դատարանների նյութատեխնիկական ապահովվածությունը, հնարավոր կլինի ապահովել դատավորների սոցիալական մի շարք երաշխիքներ, ներառյալ՝ բարձր աշխատավարձեր և այլն:
10	Armen Vardanyan 09.07.2020 18:39:09	Ցավոք ժողովրդից վերցնելուց ( հարկեր, տուրքեր և այլ վճարներ ) մենք միշտ առանց պատշաճ հիմնավորման վկայակոչում ենք այլ երկրների օրինակներ (հիմնականում՝ զարգացած երկրների ), բայց ժողովրդին տալուց ( կենսաթոշակ, աշխատավարձ և այլն ) երբևէ զարգացած երկրների օրինակներ չենք բերում: Այնպիսի տպավորություն է, որ այս օրենքի նախագծի հեղինակները ընդհանրապես չեն առնչվել ժողովրդի հետ, ընդհանրապես չեն վերլուծել, թե նախագիծը ընդունվելու դեպքում այն ինչ բացասական հետևանքներ կարող է առաջացնել: Այն, որ սույն օրենքի նախագիծը ընդունվելու դեպքում անձանց դատարան դիմելու իրավունքի մատչելիության սկզբունքի ուղղակի սահմանափակում է տեղի ունենալու, կարծում եմ, դա ակնհայտ է: Օրինակ վարչական մարմնի կողմից նշանակված 10.000 ՀՀ դրամ վարչական տուգանքի դեպքում (որքան էլ այն անօրինական լինի), քաղաքացին երկընտրանքի առջև է կանգնելու. վճարել տուգանքի գումարի 40 տոկոսի չափով պետական տուրք և այն բողոքարկել, թե ռիսկի չգնալ և տուգանքի գումարը վճարել: Օրինակ ինձ համար առավել քան անհասկանալի է, թե ի՞նչ տրամաբանությամբ (բացի բյուջեն լցնելու տրամաբանության ) են առաջնորդվել նախագծի հեղինակները, երբ նախագծով հատուկ վարույթի գործերով պետական տուրքի չափը սահմանել են 20.000 դրամ, ներկայիս դրույքաչափերից՝ 20 և 10 անգամ ավել: Օրինակ՝ եթե սոցիալապես անապահով քաղաքացին գործող դույքաչափերի պայմաններում իրավաբանական նշանակություն ունեցող փաստը հաստատելու պահանջի մասին դիմում ներկայացնելու համար պետք է վճարի 2.000 ՀՀ դրամ, օրենքի նախագիծը ընդունվելու դեպքում նույն սոցիալապես անապահով քաղաքացին արդեն վճարելու է 20.000 ՀՀ դրամ ( տաս անգամ ավել գումար ): Բազմաթիվ այսպիսի օրինակներ կարելի է բերել: Ես կարծում եմ, որ ընդամենը մի փոքր կարելի է ավելացնել պետական տուրքի դրույքաչափերը, իսկ առանձին դեպքերում էլ, որոնցով ներկայումս սահմանված են արտոնություններ, սահմանել սինվոլիկ դրույքաչափեր և վերջ: Մի քանի օրինակով առաջարկում եմ հետևյալ տարբերակները. 1) առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան ներկայացվող հայցադիմումների և որպես վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ ներկայացնող երրորդ անձ գործին մասնակցելու մասին դիմումների համար` ա. դրամական պահանջով հայցագնի 2 տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի 3-ապատիկից և ոչ ավելի բազային տուրքի 25 000-ապատիկից բ. ոչ դրամական պահանջով բազային տուրքի 8-ապատիկի չափով 2) հատուկ վարույթի գործերի վերաբերյալ դիմումների համար` բազային տուրքի 5-ապատիկի չափով 3) վարչական դատարան ներկայացվող հայցադիմումների համար` բազային տուրքի 6-ապատիկի չափով 4) վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ համապատասխան լիազորված մարմինների ընդունած որոշման դեմ հայցադիմումների համար` բազային տուրքի չափով	Չի ընդունվել	Բոլոր դեպքերում, անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ դատարանի մատչելիության սկզբունքը, ինքնին, բացարձակ և անսահմանափակ չէ, և որոշ դեպքերում պետությունը կարող է կիառել դրա նկատմամբ սահմանափակումներ: Համաձայն Սահմանադրական դատարանի թիվ ՍԴՈ-890 որոշման՝ պետական տուրքի գանձումը միաժամանակ ապահովում է մի քանի իրավաչափ նպատակների իրականացում՝ կատարելով և՛ փոխհատուցող, և՛ կանխարգելող գործառույթներ: Միաժամանակ պետական տուրք սահմանելիս օրենսդրի պարտականությունն է երաշխավորել պատշաճ հավասարակշռություն, մի կողմից, դատարաններում պետական տուրք գանձելու` պետության օրինավոր շահի, դատարաններում պետական տուրք վճարելու` անձի սահմանադրական պարտականության և, մյուս կողմից` դատարանների միջոցով իր իրավունքները պաշտպանելու` դիմողի օրինավոր շահի միջև: Իր հերթին, որպես նման հավասարակշռության ապահովման երաշխիք, Սահմանադրական դատարանը դիտարկել է պետական տուրքի վճարման նկատմամբ կիրառվող արտոնությունները: Այս տեսանկյունից, հարկ է նկատել, որ «Պետական տուրքի մասին» օրենքի 22-րդ հոդվածով նախատեսվում են մի շարք արտոնություններ, բացի այդ, համաձայն նույն օրենքի 31-րդ հոդվածի 1-ին մասի «գ» կետի՝ դատարանները նույնպես իրավասու են առանձին գործերով կիրառել դատարաններ ներկայացվող դիմումների և հայցադիմումների համար վճարվող պետական տուրքի արտոնություն՝ հաշվի առնելով կողմերի գույքային դրությունը: Նշվածի համատեքստում, առաջարկվող փոփոխությունները չեն խախտում դատարանի մատչելիության իրավունքը: Միաժամանակ, ինչ վերաբերում է վարչական մարմինների կողմից նշանակված վարչական տուգանքներին, ապա այստեղ բացի «Պետական տուրքի մասին» օրենքի արտոնություններից, որպես երաշխիք գործում է նաև նշված ակտերի վարչական բողոքարկման ինստիտուտը, որի պարագայում անձի պահանջը կարող է բավարավել նաև առանց դատարան դիմելու: Ընդհանուր առմամբ, առաջարկվող փոփոխությունները հիմնավորվում են նախագծի հիմնավորումներում նշված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխություններով և համապատասխանում են դրանց միջին աճին:
11	Վահագն Դալլաքյան 10.07.2020 20:39:54	Ըստ նախագծի հիմնավորման՝ վերջին տարիներին դատարանների բյուջետային ֆինանսավորումը շուրջ չորս անգամ գերազանցում է հավաքագրված պետական տուրքի չափը։ Եվ առաջարկվում է պետական տուրքի գործող դրույքաչափերն ավելացնել միջինում չորս անգամ։ Նշվածից կարելի է ենթադրել, որ նախագծով խնդիր է դրվել դատարանների գործունեությունը պետության համար դարձնել ինքնածախսածածկող։ Այս մոտեցումը սխալ է նախ այն առումով, որ արդյունավետ դատարանների շահառուները միայն դատական գործերի մասնակիցները չեն, այլ ողջ հասարակությունը։ Ընդհանրապես որևէ հանրային գործառույթի, և հատկապես՝ արդարադատության շահառուն ողջ հասարակությունն է, ուստի ծախսածածկման կամ անգամ «եկամտաբերության» բիզնես-տրամաբանությունը հանրային ինստիտուտի գործունեության դաշտ տեղափոխելն ամենևին տեղին չէ։ Հետևաբար, տրամաբանական չէ դատարանները «պահելու» ողջ բեռը դնել դատական գործերի մասնակիցների վրա։ Բացի այդ, հարկ է նկատել, որ՝ ա) քրեական գործերով պետական տուրք գրեթե չի հավաքագրվում, բ) վարչական գործերի համար սահմանված (և նաև նախագծով առաջարկվող) պետական տուրքերի չափերն էապես ցածր են քաղաքացիական գործերով սահմանված չափերից։ Արդյունքում, ըստ նախագծի, ստացվում է, որ դատարանները «պահելու» բեռը դրվում է անգամ ոչ թե դատական գործերի մասնակիցների վրա, այլ բացառապես (ճնշող մեծամասնությամբ) քաղաքացիական և սնանկության գործերի մասնակիցների վրա։ Այնուհետև, պետական տուրքի վերին շեմեր սահմանելու գաղափարն ինքնին ողջունելի է և վաղուց հասունացած, սակայն նախագծով առաջարկվող վերին շեմերն անհամաչափ բարձր են։ Ամփոփելով․ դատական պետական տուրքերի նպատակներն ու խնդիրները վաղուց մշակված են դատավարագիտության կողմից ու հայտնի են։ Ընդհանուր առմամբ, պետական տուրքերը, նախ, պետք է կանխեն ամեն «չեղած» առիթով դատարանին ու այլ անձանց ծանրաբեռնելը, բայց մյուս կողմից երբեք չպետք է իրական խոչընդոտ դառնան իրավունքի իրական պաշտպանության համար։ Մինչդեռ նախագծով առաջարկվող պետական տուրքերի չափերն ու դրանց վերին շեմերը էապես շեղվում են այդ խնդիրներից ու փորձում են լուծել բոլորովին այլ՝ բիզնեսին բնորոշ նպատակներ։	Ընդունվել է ի գիտություն:	Նախագծի հիմնավորումներում արդարադատության իրականացման ծախսերը նշված են առկա իրավիճակի վերաբերյալ ամբողջական և համալիր պատկերացում կազմելու համար, և նախագծի փոփոխությունների հիմքում դրված հաշվարկները չեն հիմնվում այդ ծախսերի փոփոխությամբ: Այնուամենայնիվ նշենք, որ դատարանների գործունեության արդյունավետության բարձրացման նպատակի ապահովումը կարող է պայմանավորվել այն հանգամանքով, որ առավել լիարժեք կապահովվի պետական տուրքի կանխարգելող գործառույթը՝ բացառելով անհիմն հայցադիմումներով և դիմումներով դատարանների ծանրաբեռնումը, միաժամանակ, բարձրացնելով նաև պետական տուրքի փոխհատուցող գործառույթի արդյունավետությունը, քանի որ պեական տուրքի վճարումից ձևավորվող միջոցների հաշվին հնարավոր կլինի բարելավել դատարանների նյութատեխնիկական ապահովվածությունը, ավելացնել դատավորների և նրան կցված ծառայողների թվաքանակը, բարելավել նրանց սոցիալական մի շարք երաշխիքներ, այդ թվում՝ վարձատրությունը, խթանել նոր կադրերի ներգրավումը դատական համակարգ, որոնք բխում են նաև Կառավարության 2019-2023թթ. դատական և իրավական բարեփոխումների ռազմավարական նպատակներից: Իր հերթին, փոփոխությունների հաշվարկը պայմանավորված է միայն նախագծի հիմնավորմամբ նշված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխությամբ և դատարաններ ներկայացվող դիմումների և հայցադիմումների համար վճարվող պետական տուրքի դրույքաչափերի և նշված սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների պատշաճ հարաբերակցության ապահովմամբ: Ավելին, չնայած այն հանգամանքին, որ 2000-2020թթ. ընթացքում Հայաստանի Հանրապետությունում որոշ հիմնական սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխություների հիմքով կատարված հաշվարկները հնարավորություն են տալիս դատական տուրքի ավելի բարձր ցուցանիշներ սահմանելու, փոփոխությունների հիմքում դրվել է հիմնականում դրույքաչափերը նվազագույնս բարձրացնելու մոտեցումը, որպեսզի արդյունքում դա սոցիալական անհամաչափ ծանրաբեռնվածություն առաջացնելու վտանգ չստեղծի դատական պաշտպանության իրավունքից օգտվող անձանց համար՝ հանգեցնելով այդ իրավունքի խախտմանը: Ինչ վերաբերում է դատական տուրքի սահմանված առավելագույն չափերին, ապա դա բխում է ինչպես նախագծի հիմնավորումներում առկա միջազգային փորձից, այնպես էլ հայաստանյան դատական պրակտիկայից: Մասնավորապես, օրինակ՝ Կենտրոն և Նորք Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի թիվ ԵԿԴ/5306/02/14 գործով պատասխանողից որպես պետական տուրք բռնագանձվող գումարը կազմել է 76,735,337.14 դրամ, Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի թիվ ԵԱՔԴ/0957/02/13 գործով հայցվորը պահանջել է բռնագանձել շուրջ 1,868,560,351.8 դրամ, ինչի արդյուքնում գանձվել է պետական տուրք շուրջ 37,371,207 դրամի չափով:
12	Դավիթ Կարապետյան 10.07.2020 22:14:54	Ճանապարհային ոստիկանության տեսուչների կողմից կազմված բազմաթիվ արձանագրություններ բողոքարկվում և բավարարվում են ինչպես վերադասության կարգով, այնպես էլ դատական կարգով: Բարձրացնելով քաղաքացիական գործերով առաջին ատյանի դատարան դիմելու դեպքում պետական տուրքը ոչ դրամական պահանջի դեպքում ներկայում գործող բազային տուրքի 4-ապատիկից (4 000 դրամ) մինչև բազային տուրքի 20-ապատիկը (20 000 դրամ), որն ընդ որում հայցի բավարարման դեպքում վերադարձվում է հայցվորին միջին հաշվով 1 տարի անց, զգալիորեն մեծացվում է իրենց իրավունքները իրացնելու ցանկություն ունեցող անմեղ քաղաքացիների ֆինանսական բեռը: Ուստի պահանջում եմ, հաշվի առնելով վերոգրյալը, կամ չեղարկել պետական տուրքի բարձրացումը, կամ, եթե տուրքի բարձրացման նպատակը դատական համակարգի ծանրաբեռնվածության փոքրացումն է շնորհիվ բողոքարկող քաղաքացիների թվի փոքրացման (բարձր պետական տուրք սահմանելով բացառել «փորձը փորձանք չէ, 4 000-ն էլ փող չէ» սկզբունքով առաջնորդվող քաղաքացիների բողոքները), ապա առաջարկում եմ նույն սկզբունքով սահմանել պատժամիջոց այն ՃՈ տեսուչների նկատմամբ, որոնց կազմած արձանագրությունների որոշակի սահմանային %-ից ավելին բողոքարկվել և բավարարվել է: Վերջինս կնպաստի ոչ միայն ՃՈ տեսուչի կողմից առանց բավարար հիմքեր ունենալու արձանագրություն կազմելուց զերծ մնալուն, այլ նաև կշահագրգռի տեսուչին հայտնաբերած խախտումների արձանագրությամբ սեփական վիճակագրության բարելավման՝ օրինախախտ վարորդի հետ փոխհամաձայնության գալով գումարի գրպանման փոխարեն:	Չի ընդունվել	Ճանապարհային ոստիկանության կողմից արձանագրված վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ակտերը բողոքարկվում են վարչական դատավարության կարգով: Ուստի, այս դեպքում գործում է նախագծով առաջարկվող «Պետական տուրքի մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետը, համաձայն որի, վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ համապատասխան լիազորված մարմինների ընդունած որոշման դեմ հայցադիմումների համար տուրքը գանձվում է նույն գործող դրույքաչափով, այն է՝ բազային տուրքի 4-ապատիկի չափով (4,000 ՀՀ դրամ):
13	Justice Group 15.07.2020 16:47:21	1. Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվում է․ 1) դատարանի վճռի, դատավճռի, դատարանի որոշման պատճենը (կրկնօրինակը) գործին մասնակցող կամ այլ անձանց գրավոր դիմումի համաձայն տալու համար սահմանել պետական տուրք բազային տուրքի 50 տոկոսի և պատրաստված յուրաքանչյուր էջի համար` բազային տուրքի 15 տոկոսի չափով, 2) գործին մասնակցող անձանց հայցադիմումին կից փաստաթղթերի պատճենները գործին մասնակցող կամ այլ անձանց գրավոր դիմումի համաձայն տալու համար` բազային տուրքի 20 տոկոսի և պատրաստված յուրաքանչյուր էջի համար` բազային տուրքի 10 տոկոսի չափով 3) դատական նիստի համակարգչային ձայնագրման կրիչի բնօրինակից պատճենահանված կրիչ տալու համար՝ պատրաստված յուրաքանչյուր կրիչի (կոմպակտ լազերային սկավառակի) համար` բազային տուրքի չափով։ Նշված կարգավորումներն ըստ էության անփոփոխ կերպով պահպանում են գործող օրենքով սահմանված դրույթների բովանդակությունը: Գտնում ենք, որ պետական տուրքի վերը նշված չափերը ակնհայտ գերազանցում են համապատասխան պատճենները կամ լազերային սկավառակ պատրաստելու համար կատարվելիք ծախսը: Տվյալ պարագայում ակնհայտ է, որ մեկ պատճենահանված էջի ինքնարժեքը չի կարող լինել 150 ՀՀ դրամ, իսկ լազերային կրիչի գինը՝ 1000 ՀՀ դրամ։ Պետական տուրքի նման դրույքաչափերի սահմանումը ուղղակի խոչընդոտ է հանդիսանում անձի տեղեկատվության ազատության իրավունքի, ինչպես նաև արդար դատաքննության իրավունքի արդյունավետ իրացման գործընթացում: Առաջարկ․ Հիմք ընդունելով նշվածը՝ առաջարկում ենք փոփոխել նախագծի նշված դրույթները՝ դատավարական փաստաթղթերի պատճենների և լազերային սկավառակների համար սահմանելով համաչափ պետական տուրքեր։	Չի ընդունվել	Սույն մասին վերաբերող կարգավորումների վերաբերյալ նշենք, որ փոփոխություններ չեն նախատեսվել: Միևնույն ժամանակ, նշենք, որ սահմանված գումարը պայմանավորված է ոչ միայն տրամադրվող փաստաթղթերի կամ սկավառակների վրա կատարված ծախսերով և դրանց ինքնարժեքով, այլև դրանց պատրաստման համար կատարվող աշխատանքով և հատկացված ժամանակով: Նշվածը բխում է «Պետական տուրքի մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի տրամաբանությունից, համաձայն որի, պետական տուրքը ծառայությունների կամ գործողությունների համար մուծվող պարտադիր վճար է:
14	Justice Group 15.07.2020 16:47:47	2. Նախագծի 3-րդ հոդվածով նախատեսվում է․ Դատարանում պետական տուրքի վճարումից ազատել արդարացվածներին` իրենց անօրինական ձերբակալման, կալանավորման, որպես մեղադրյալ ներգրավելու և դատապարտման հետևանքով պատճառված վնասի գույքային հատուցման հայցերով: Նշված կարգավորումը նույնպես վերարտադրում է գործող օրենքով սահմանված դրույթի բովանդակությունը: Անօրինական ձերբակալման կամ կալանավորման հետևանքով պատճառված վնասի հատուցման հայցերով պետական տուրքից ազատելով բացառապես արդարացված անձանց՝ պետությունը խտրականություն կդրսևորի այն անձանց նկատմամբ, ով թեև չի արդարացվել /դատապարտվել է կամ նրա նկատմամբ քրեական հետապնդումը դադարեցվել է ոչ արդարացնող հիմքով/, սակայն ևս ենթարկվել է ազատությունից ապօրինի զրկման, օրինակ՝ այն անձանց նկատմամբ, ում նկատմամբ կիրառված ձերբակալումը կամ կալանավորումը վերադաս ատյանների կողմից ճանաչվել է ապօրինի։ Այս խտրականությունն ավելի ակնհայտ է այն իրողության պայմաններում, երբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքն արդեն իսկ հավասարապես երաշխավորւմ է վերը նշված երկու խմբերի իրավունքը պահանջելու վնասների, այդ թվում՝ ոչ նյութական վնասի հատուցում անձնական ազատության իրավունքի ապօրինի սահմանափակման հաամար։ Առաջարկ․ Առաջարկվում է նախագծում կատարել փոփոխություն՝ դատարան դիմելու համար պետական տուրքից ազատելով անձին՝ ապօրինի ձերբակալման և կալանավորման հետևանքով հասցված վնասների հատուցման հայցերով։	Չի ընդունվել	«Պետական տուրքի մասին» օրենքի նշված արտոնությունը պայմանավորված է արդարացվածի` որպես քրեադատավարական սուբյեկտի կարգավիճակի առանձնահատկություններով։ Ուստի գտնում ենք, որ նշված արտոնությունը առաջարկվող մյուս սուբյեկտների վրա տարածելը չի բխում նշված նորմի տրամաբանությունից։
15	Justice Group 15.07.2020 16:48:05	3. Նախագծի 3-րդ հոդվածով սահմանվում է, որ դատարաններում պետական տուրքի վճարումից ազատվում են հայցվորները` ալիմենտի գանձման կամ ալիմենտի չափի ավելացման վերաբերյալ հայցերով: Նշված արտոնության շրջանակը վերանայելիս պետք է հաշվի առնել նաև ՀՀ ընտանեկան օրենսգրքով սահմանված պատասխանատվությունը ալիմենտը ժամանակին չվճարելու համար (հոդված 103): Մասնավորապես, դատարանի վճռով ալիմենտ վճարելու պարտավոր անձի մեղքով պարտք առաջանալիս մեղավոր անձը ալիմենտ ստացողին ուշացրած յուրաքանչյուր օրվա համար տուգանք է վճարում չվճարված ալիմենտի գումարի 0.05 տոկոսի չափով։ Առաջարկ․ Առաջարկվում է վերոգրյալ արտոնության շրջանակներում ներառել նաև հայցվորներին` ալիմենտը ժամանակին չվճարելու համար տուգանքի բռնագանձման հայցերով` նշված խմբի հայցվորների նկատմամբ տարբերակված մոտեցում դրսևորելու հիմնավորման բացակայության պատճառաբանությամբ:	Ընդունվել է	Նախագծում կատարվել է համապատասխան փոփոխություն
16	Justice Group 15.07.2020 16:48:31	4. Գործող իրավակարգավորումներով «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքը հայցադիմում ներակայցնելիս նախատեսում է հայցագնի որոշակի տոկոսի պետական տուրքի վճարում, պետական տուրքի վճարումից ազատվում են հայցվորները՝ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.3 նախատեսված դեպքերում խոշտանգման հետևանքով պատճառված վնասների փոխհատուցման վերաբերյալ հայցով: Գտնում ենք, որ հանրային իշխանության ներկայացուցիչների կողմից անձանց այլ հիմնարար իրավունքների խախտման դեպքերում ևս հայցվորները պետք է ազատված լինեն իրավունքի խախտման հետևանքով պատճառված վնասների փոխհատուցման վերաբերյալ հայցով պետական տուրքի վճարից՝ հաշվի առնելով դատարանի մատչելիության իրավունքի կարևորությունը խախտված իրավունքի պաշտպանության և վերականգնման համար: Առաջարկ. Հանրային իշխանության ներկայացուցիչների կողմից անձանց խախտված հիմնարար իրավունքների պաշտպանության և դրանց համար վնասների, այդ թվում՝ նյութական և բարոյական, հատուցում պահանջելու գործերով հայցվորներին ազատել պետական տուրք վճարելու պարտականությունից։	Չի ընդունվել	Չի ընդունվել Հանրային իշխանության ներկայացուցիչների կողմից անձանց խախտված հիմնարար իրավունքների պաշտպանության և դրանց համար վնասների, այդ թվում՝ նյութական և բարոյական, հատուցում պահանջելու գործերով հայցվորներին ազատելու առաջարկն ընդունելու պարագայում, կստացվի, որ վարչական դատարանի առարկայական ընդդատության ներքո գտնվող բոլոր գործերով անձինք պետք է ազատված լինեն պետական տուրք վճարելուց, քանի որ վարչական դատարան դիմում են անձինք ընդդեմ հանրային իշխանության մարմինների, եթե գտնում են, որ նրանց որոշումներով, գործողություններով կամ անգործությամբ խախտվել է իրենց իրավունքը: Միաժամանակ, «Պետական տուրքի մասին» օրենքի ինչպես գործող, այնպես էլ նախագծով նախատեսվող 22-րդ հոդվածում նախատեսված են մի շարք արտոնություններ, որոնք վերաբերում են այն դեպքերին, երբ բողոքարկվում են հանրային իշխանություն կրող մարմինների ակտերը կամ գործողությունները (անգործությունը). օրինակ՝ կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու, դատական ակտի կատարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու, կատարման եղանակն ու կարգը փոխելու, դատական ակտի կատարման շրջադարձ կատարելու վերաբերյալ դիմումների քննության արդյունքով կայացվող որոշումների վերաբերյալ բողոքները, վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ կենսաթոշակային ապահովության ոլորտում լիազորված մարմնի ընդունած որոշման դեմ բողոքները, ապաստանի հայցի կամ փախստականի ճանաչման առնչությամբ հարուցված ապաստանի ընթացակարգի հետևանքով լիազոր մարմնի կայացրած որոշումները բողոքարկելու վերաբերյալ հայցերը, ապաստանի հայցի կամ փախստականի ճանաչման առնչությամբ հարուցված ապաստանի ընթացակարգի շրջանակներում իրենց իրավունքների և երաշխիքների խախտման վերաբերյալ հայցերը և այլն:
17	Justice Group 15.07.2020 16:49:03	5. Վարչական գործերով վարույթը Հաշվի առնելով վարչական գործերի առանձնահատկությունները՝ պետական տուրքերի դրույքաչափերի առավել քան երկու անգամ բարձրացումը՝ նվազագույն աշխատավարձի տասնապատիկի չափով սահմանելը (10000 ՀՀ դրամ), արգելք է հանդիսանալու քաղաքացիների համար պետական մարմինների դեմ հայցադիմումներ ներկայացնելու համար և նրանց դնում է ակնհայտ անհավասար վիճակում։ Ինչպես երևում է Նախագծի հիմնավորումներից, նմանատիպ փոփոխությունները կատարվում են դատարանների ծանրաբեռնվածությունը թեթևացնելու նպատակով, սակայն անհրաժեշտ է նշել, որ դատարաններում վարչական մարմինների դեմ դատական գործերի քանակը սահմանափակելու առավել արդյունավետ միջոց է վերջիններիս գործունեության, այդ թվում հիմնավորված վարչական ակտեր կայացնելու ունակության բարելավումը, և ոչ քաղաքացիների՝ դատական պաշտպանության իրավունքի սահմանափակումը և հայցադիմում ներկայացնելու զսպումը: Ավելին, նախագծով առաջարկվող փոփոխություններով պետական տուրքի վճարման արտոնություններից այլևս չեն օգտվելու վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ համապատասխան լիազորված մարմինների ընդունված որոշման դեմ բողոքներով հայցվորները: Նմանատիպ փոփոխությունը սահմանափակում է անձանց՝ դատարան դիմելու հնարավորությունները պետական մարմինների կողմից կայացված վարչական իրավախախտումների մասին ակտերը բողոքարկելու նպատակով, այդ թվում, օրինակ, նվազագույն աշխատավարձի չափով (1000 ՀՀ դրամ) տուգանքի առնչությամբ, անձը պետք է վճարի նվազագույն աշխատավարձի քառապատիկի /4000 ՀՀ դրամ/ չափով պետական տուրք, ինչը անհամաչափ է և հակասում է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայով և ՀՀ սահմանադրությամբ երաշխավորված՝ դատարանի մատչելիության և սեփականության իրավունքներին։ Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեն, մեծապես կարևորելով վարչական ակտերի նկատմամբ արդյունավետ դատական վերահսկողությունը՝ որպես մարդու իրավունքների պաշտպանության էական տարր, 2004 թվականի դեկտեմբերի 15-ին ընդունել է վարչական ակտերի դատական վերահսկողության (2004)20 հանձնարարականը, որով սահմանվում է, մասնավորապես, որ Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետությունները պետք է ապահովեն, որպեսզի իրենց երկրի դատարանակազմությունը և դատական ընթացակարգերը համապատասխանեն Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի պահանջներին, որպեսզի երաշխավորվի վարչական ակտերի նկատմամբ վերահսկողության արդյունավետությունը: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն արձանագրել է, որ դատարանի մատչելիության իրավունքը, բացարձակ չէ, բայց կարող է ենթարկվել սահմանափակումների: Այնուհանդերձ, կիրառված սահմանափակումները չպետք է այն կերպ կամ այն աստիճանի սահմանափակեն անձի` դատարանի մատչելիության իրավունքը, որ վնաս հասցվի այդ իրավունքի բուն էությանը: Բացի այդ, սահմանափակումը հոդված 6-ի 1-ին մասին չի համապատասխանի, եթե այն իրավաչափ նպատակ չի հետապնդում և եթե կիրառված միջոցների և հետապնդվող նպատակի միջև չկա համաչափության ողջամիտ հարաբերակցություն (Խալֆաուին ընդդեմ Ֆրանսիայի (Khalfaoui v. France), թիվ 34791/97, կետ 35, ECHR 1999-IX և Պապոնն ընդդեմ Ֆրանսիայի (Papon v. France), թիվ 54210/00, պարբ. 90, ECHR 2002-VII): ՀՀ սահմանադրական դատարանը 25 մայիսի, 2010 թվականի ՍԴՈ–890 որոշմամբ, հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ դատարաններում պետական տուրք վճարելու սահմանադրական պարտականության կատարումը սերտորեն առնչվում է անձի` դատարան դիմելու սահմանադրական իրավունքի իրացման հնարավորության հետ, ընդգծել է, որ դատարաններում պետական տուրք վճարելու պարտականությունը չի հետապնդում դատարան դիմելու սահմանադրական իրավունքից անձին զրկելու նպատակ։ Օրենսդիրը կարգավորելով դատարաններում պետական տուրքի գանձման հետ կապված իրավահարաբերությունները` կաշկանդված է քաղաքացիական իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանության սահմանադրական սկզբունքներով, մասնավորապես, դատարանի մատչելիության սկզբունքի երաշխավորման պարտականությամբ։ Ուստի օրենսդրի պարտականությունն է երաշխավորել պատշաճ հավասարակշռություն, մի կողմից, դատարաններում պետական տուրք գանձելու` պետության օրինական շահի, դատարաններում պետական տուրք վճարելու` անձի սահմանադրական պարտականության և, մյուս կողմից` դատարանների միջոցով իր իրավունքները պաշտպանելու` դիմողի օրինական շահի միջև։ Հետևաբար, այդպիսի հավասարակշռության ապահովումը հետապնդում է սահմանադրաիրավական նպատակ (ՀՀ սահմանադրական դատարան, որոշում թիվ ՍԴՈ-890, կետ 6:)։ ՀՀ սահմանադրական դատարանը 26.05.2015 թվականի 1210 որոշմամբ քննության առարկա է դարձրել այն հարցը, թե արդյոք անձին տուգանքի տեսքով պատասխանատվության ենթարկելիս երաշխավորված են ՀՀ Սահմանադրությամբ նախատեսված դատական պաշտպանության արդյունավետ իրացման համար անհրաժեշտ և բավարար նախապայմաններ: Դատարանը հղում է կատարել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի մի շարք որոշումների, մասնավորապես, Միկրոինտելեկտ ՍՊԸ-ն ընդդեմ Բուլղարիայի 2014 թվականի մարտի 4-ի վճռում (Microintelect OOD v. Bulgaria, 34129/03), որը վերաբերում է վարչական մարմնի որոշմամբ անձի գույքի բռնագանձմանը, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը գտել է, որ բռնագանձման իրականացումը վարչական մարմնի կողմից վերահսկողություն է սեփականության օգտագործման նկատմամբ և հանդիսանում է հարկերի և տուգանքի վճարման ապահովման միջոց: Դատարանը համանման կարծիք հայտնել էր նաև Գասուս Դոսիերը և Ֆորդերտեքնիկն ընդդեմ Նիդեռլանդերի գործով (Gasus Dosier-und Fordertechnik GmbH v. The Netherlands, 15375/89, 23.02.1995թ.): Այդ գործերով Եվրոպական դատարանը նաև նշել էր, որ անձի սեփականության բռնագանձման դեպքում հատկապես կարևորվում է նման որոշման դեմ բողոք բերելու արդյունավետ միջոցների ապահովումը, չնայած Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին եվրոպական կոնվենցիայի Թիվ 1 արձանագրության 1-ին հոդվածով ուղղակիորեն նախատեսված չէ նման պահանջ: Սահմանադրական դատարանը վերոնշյալ որոշմամբ գտել է, որ հիմնական եզրահանգումն այն է, որ օրենքով նախատեսված իրավաչափ պարտավորությունների կատարման համար վարչական միջոցների համաչափ գործադրումը չի կարող դիտվել որպես սեփականության իրավունքի ոտնահարում կամ սեփականությունից զրկում: Էականը` վարչական միջամտության դեմ դատական բողոք բերելու արդյունավետ միջոցի երաշխավորումն է: Փաստորեն, անձը նվազագույն աշխատավարձի չափով պատասխանատվություն սահմանող վարչական ակտը Դատարանում վիճարկելու համար պետք է վճարի պետական տուրք՝ նվազագույն աշխատավարձի քառապատիկի չափով: Դեռ ավելին՝ իր իրավունքների արդյունավետ պաշտպանության չհասնելով առաջին ատյանում՝ դատական ակտը վերաքննության և վճռաբեկության կարգով բողոքարկելու համար պետք է վճարի համապատասխանաբար նվազագույն աշխատավարձի 15-ապատիկի և 20-ապատիկի չափով գումար, ինչը դատական պաշտպանության, դատարանի հասանելիության իրավունքը դարձնում է պատրանքային և ոչ արդյունավետ: Առաջարկ. Չփոփոխել վարչական մարմինների դեմ ներկայացվող հայցերով պետական տուրքի դրույքաչափերը, այդ թվում՝ վարչական իրավախախտման գործերով վարչական ակտերի բողոքարկման դեպքում հայցվորին ազատել պետական տուրքի վճարից:	Չի ընդունվել	«Պետական տուրքի մասին» օրենքում նախատեսվող փոփոխությունները կատարելիս հիմք են ընդունվել ՀՀ Սահմանադրական դատարանի և Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ՝ ՄԻԵԴ) մի շարք որոշումներ, ինչի արդյունքում նախատեսվող փոփոխությունները կատարվել են այնպիսի տրամաբանությամբ և այնպիսի հաշվարկների հիման վրա, որ արդյուքնում չխախտվի դատական պաշտպանության իրավունքի մաս կազմող դատարանի մատչելիության իրավունքը: Այսպես, չնայած այն հանգամանքին, որ 2000-2020թթ. ընթացքում Հայաստանի Հանրապետությունում որոշ հիմնական սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխություների հիմքով կատարված հաշվարկները հնարավորություն են տալիս դատական տուրքի ավելի բարձր ցուցանիշներ սահմանելու, փոփոխությունների հիմքում դրվել է հիմնականում դրույքաչափերը նվազագույնս բարձրացնելու մոտեցումը, որպեսզի արդյունքում դա սոցիալական անհամաչափ ծանրաբեռնվածություն առաջացնելու վտանգ չստեղծի դատական պաշտպանության իրավունքից օգտվող անձանց համար՝ հանգեցնելով այդ իրավունքի խախտմանը: Միաժամանակ, փոփոխությունները ուղղված են նաև ՀՀ Սահմանադրական դատարանի թիվ ՍԴՈ-1423 որոշման մեջ նշված ակնհայտ անհիմն հայցադիմումների հոսքի նախականխման նպատակի ապահովմանը, ինչը, ըստ Սահմանադրական դատարանի, կնպաստի թե՛ արդարադատության իրականացման արդյունավետության բարձրացմանը և թե՛ դատարան դիմելու իրավունքի իրացման հնարավոր շահարկման կանխարգելմանը: Իսկ ՄԻԵԴ-ի արտահայտած դիրքորոշումների համատեքստում նախատեսվող դրույքաչափերը, առավելագույնս համաչափ կլինեն հետապնդվող նպատակի հետ՝ չխախտելով դատարանի մատչելիության իրավունքը: Հետևաբար, նախատեսվող փոփոխությունները չեն հանգեցնի դատական պաշտպանության իրավունքի մաս կազմող դատարանի մատչելիության իրավունքի խախտմանը: Միաժամանակ, անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ վարչական գործերով բացի «Պետական տուրքի մասին» օրենքով նախատեսված արտոնություններից, որպես լրացուցիչ երաշխիք կարելի է դիտարկել նաև վարչական կարգով բողոքարկման ինստիտուտը: Նշենք նաև, որ ներկայումս, օրինակ, ճանապարհային ոստիկանության կողմից արձանագրված վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ակտերը դատական կարգով բողոքարկելու դեպքում նույնպես գանձվում է պետական տուրք 4000 դրամի չափով (ընդ որում՝ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքով ներկայումս նվազագույն աշխատավարձի չափով տուգանք նախատեսված է ընդամենը 2 դեպքում, որոնցից մեկը հենց երթևեկության սահմանված արագությունը գերազանցելու դեպքում յուրաքանչյուր գերազանցված կմ/ժ արագության համար): Նշված հանգամանքը, ինչպես նաև վարչական դատավարության այլ առանձնահատկություններն էլ հաշվի առնելով փոփոխություններով հիմնականում պահպանվում են վարչական դատարան դիմում կամ հայցադիմում ներկայացնելու դեպքում պետական տուրքի գործող դրույքաչափերը: Ավելին, նախագծի լրամշակված տարբերակում, վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ որոշումները բողոքարկելիս ֆիզիկական անձնաց և ոչ առևտրային կազմակերպությունների պարագայում կրկին դրսևորվում է տարբերակված մոտեցում` վերջիններիս համար նախատեսելով պետական տուրքի ավելի ցածր դրույքաչափ։ Իր հերթին, ինչպես նշվել է սույն ամփոփաթերթի 16-րդ կետում, նախագծով նախատեսվող 22-րդ հոդվածում նախատեսված են մի շարք արտոնություններ, որոնք վերաբերում են այն դեպքերին, երբ բողոքարկվում են հանրային իշխանություն կրող մարմինների ակտերը կամ գործողությունները (անգործությունը)։
18	Justice Group 15.07.2020 16:49:53	6. Նախագծով չի կարգավորվել նաև դիտորդական կազմակերպությունների համար պետական տուրքի վճարումից ազատման արտոնության տրամադրման հարցը` ընտությունների հետ անմիջականորեն կապված զանցանքների կատարման համար վարչական պատասխանատվության ենթարկելու գործերով: Այսպես, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 2.1-րդ մասի համաձայն` օրենքով նախատեսված դեպքերում վարչական դատարան կարող են դիմել նաև ընտրություններին մասնակցող կուսակցությունը, կուսակցությունների դաշինքը, համայնքի ղեկավարի կամ ավագանու անդամի թեկնածուն կամ այդ ընտրությունների ժամանակ դիտորդական առաքելություն իրականացնող հասարակական կազմակերպությունները, ինչպես նաև հանրաքվեի ժամանակ՝ քարոզչության կողմը՝ օրենսգրքի 29-րդ գլխով սահմանված կարգով անձին վարչական պատասխանատվության ենթարկելու մասին գործերով: Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքում, ինչպես նաև Վարչական դատավարության օրենսգրքում դիտորդական կազմակերպություններին ընտրությունների հետ առնչվող վարչական իրավախախտումներով վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հայցով դատարան դիմելու իրավունքը սահմանվել է 07.08.2018թ. ընդունված` համապատասխանաբար ՀՕ-376-Ն և ՀՕ-377-Ն օրենքներով: Նախագծի Հիմնավորումով մատնանշվել է, որ համապատասխան իրավախախտումները հաճախ արձանագրում են երկարաժամկետ (քարոզարշավի ժամանակ) եւ կարճաժամկետ (քվերկության օրը) դիտորդական առաքելություն իրականացնող հասարակական կազմակերպությունները, կուսակցությունները (կուսակցությունների դաշինքները), ինչպես նաեւ հանրաքվեի ժամանակ քարոզչության կողմերը: Գործող իրավակարգավորումներով նշված բոլոր սուբյեկտները պետք է դիմեն իրավասու ընտրական հանձնաժողով՝ արձանագրություն կազմելու եւ դատարան դիմելու պահանջով: Շեշտվել է նաև, որ այս ընթացակարգը հակասում է հանրային ռեսուրսները խնայելու, դրանք առավել արդյունավետ ծախսելու, ընտրությունների ժամանակաշրջանում ընթացակարգերը նվազ ժամանակատար սահմանելու տրամաբանությանը: Այս գործերով դիտորդական կազմակերպությանը դատարան դիմելու իրավունքի վերապահումը օրենսդրի կողմից հետապնդում է ընտրությունների օրինականության նկատմամբ հանրային վերահսկողության ապահովման նպատակ: Ակնհայտ է, որ նշված գործերով հայցադիմումներ ներկայացնելով, դիտորդական կազմակերպությունը որևէ մասնավոր շահ չի հետապնդում, փոխարենը հետապնդում է ՀՀ ընտրական օրենսդրության պահանջների կատարման ապահովման, ընտրությունների անցկացման օրինականության ապահովմանը նպաստելու նպատակ: Դիտորդական առաքելություն իրականացնող հասարակական կազմակերպությունը հանդիսանում է ոչ առևտրային կազմակերպություն, կարող է առհասարակ չունենալ ինքնուրույն գույքային միջոցներ, միևնույն ժամանակ տվյալ իրավունքի իրականացման շրջանակներում հետապնդում է բացառապես հանրային շահի իրացման նպատակ` այդ թվում հանրային ռեսուրսները խնայելու, դրանք առավել արդյունավետ ծախսելու, ընտրությունների ժամանակաշրջանում ընթացակարգերը նվազ ժամանակատար դարձնելու միջոցով` ակնհայտորեն հայտնվելով անհավասար պայմաններում ընտրությունների հետ կապված վարչական իրավախախտման վերաբերյալ արձանագրություն կազմելու իրավասություն ունեցող մարմինների հետ (որոնք, ի տարբերություն դիտորդական կազմակերպությանը, ունեն նշված հանրային գործառույթի ապահովման համար բյուջետային միջոցներ` դատարան ներկայացվող հայցադիմումներով պետական տուրքերի վճարման համար): Տվյալ պայմաններում խախտվում է հավասարակշռությունը մի կողմից դատարաններում պետական տուրք գանձելու հանրային շահի և մյուս կողմից` դիտորդական կազմակերպության միջոցով ընտրությունների հետ անմիջականորեն կապված զանցանքներ կատարած սուբյեկտներին դատական կարգով վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հանրային շահի միջև: Առաջարկ. Ելնելով վերոգրյալից` առաջարկվում է Նախագծով դիտորդական կազմակերպությունների համար սահմանել պետական տուրքի վճարումից ազատման արտոնություն` ընտությունների հետ անմիջականորեն կապված զանցանքների կատարման համար վարչական պատասխանատվության ենթարկելու գործերով:	Ընդունվել է	Նախագծում կատարվել են համապատասխան փոփոխություններ:
19	Justice Group 15.07.2020 16:50:17	7. Պատժի կրման ընթացքում ծագող իրավահարաբերությունների վերաբերյալ գործերը նախկինում քննվում էին ընդհանուր իրավասության դատարանների կողմից՝ որպես քրեաիրավական հարաբերություններից ծագող գործեր և օրենքով նշված որոշումների դեմ բողոքարկման ժամկետներ սահմանված չէին։ ՀՀ Սահմանադրական դատարանը 22.01.2019թ․ որոշմամբ արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումը՝ «...մինչև Ազգային Ժողովի կողմից սույն որոշմամբ արտահայտված առկա համակարգային իրավական անորոշության հաղթահարումը, քրեակատարողական հիմնարկի պաշտոնատար անձանց գործողությունների (անգործության) բողոքարկման հետ կապված գործերը ենթակա են քննության ՀՀ վարչական դատարանի կողմից»։ Հիշյալ որոշումից հետո կալանավորված անձինք և դատապարտյալները քրեակատարողական հիմնարկի որոշումները վիճարկում էին վարչական դատարաններում, վարչական դատարանները լավագույն դեպքում հետաձգում են պետական տուրքի վճարումը, սակայն ազատազրկված անձանց պետական տուրքից չեն ազատում, որը լուրջ խնդիր է հատկապես աշխատանք և եկամուտ չունեցող դատապարտյալների համար: Առաջարկ. Ազատել դատապարտյալներին և կալանավորված անձանց` քրեակատարողական հիմնարկի որոշումների, գործողությունների կամ անգործության վերաբերյալ հայցերով պետական տուրքի վճարման պարտականությունից.	Ընդունվել է ի գիտություն	Ընդունվել է ի գիտություն «Հայաստանի Հանրապետության դատական և իրավական բարեփոխումների 2019-2023 թվականների ռազմավարությունը և դրանից բխող գործողությունների ծրագրերը հաստատելու մասին» Կառավարության՝ 2019թ.-ի հոկտեմբերի 10-ի N 1441-Լ որոշմամբ որպես ռազմավարական ուղղություն սահմանված է քրեակատարողական հիմնարկի վարչակազմի որոշումների, գործողությունների և անգործության վիճարկման վարույթի ենթակայության և գործի քննության ընթացակարգի հստակեցումը։ Մասնավորապես, նախատեսվում է հստակեցնել քրեակատարողական հիմնարկի վարչակազմի որոշումների, գործողությունների և անգործության վիճարկման վարույթի ենթակայության և գործի քննության ընթացակարգի հետ կապված հարցերը։ Վերոգրյալի համատեքստում, գտնում ենք, որ առաջարկը նպատակահարմար է դիտարկել նշված վեճերի ենթակայությունը հստակեցնելու շրջանակներում։
20	Justice Group 15.07.2020 16:50:49	8. Գտնում ենք, որ ««Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծով պետական տուրքի գործող դրույքաչափերի զգալի բարձրացումը պարունակում է անձի դատական պաշտպանության իրավունքի անհամարափ սահմանափակման ուղղակի վտանգ։ Հաշվի առնելով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի և ՀՀ Սահմանադրական դատարանի դիրքորոշումները, ինչպես նաև ՀՀ սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշները, նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքը, որը 2020թ։ առաջին եռամսյակի միջին ընթացիկ գներով կազմում է 34684.0 ՀՀ դրամ, ակնհայտ է, որ առաջարկվող իրավակարգավորումների արդյունքում անձի՝ դատարանի մատչելիության իրավունքը սահմանափակվում է այն կերպ կամ այն աստիճան, որ խախտվում է այս իրավունքի բուն էությունը։ Առաջարկ. Ելնելով վերոգրյալից՝ առաջարկում ենք հրաժարվել պետական տուրքի գործող դրույքաչափերի բարձրացմանն ուղղված բոլոր կարգավորումներից։	Չի ընդունվել	Համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք: Նշված իրավունքի անբաժան տարրն է կազմում նաև դատարանի մատչելիության սկզբունքը: Սակայն, բոլոր դեպքերում, անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ մատչելիության սկզբունքը, ինքնին, բացարձակ և անսահմանափակ չէ, և որոշ դեպքերում պետությունը կարող է սահմանել այդ իրավունքի իրականացման պայմաններ: Նշված խնդրին բազմիցս անդրադարձել են թե՛ ՀՀ Սահմանադրական դատարանը, թե՛ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը և թե՛ Մարդու իրավունքների եվրապական դատարանը: Մասնավորապես, դատարաններում պետական տուրք վճարելու պարտականության սահմանումը նպատակ է հետապնդում փոխհատուցել պետության` արդարադատության իրականացման հետ կապված ծախսերը, կանխարգելել ակնհայտ անհիմն հայցադիմումների հոսքը, դատարան դիմելու իրավունքի չարաշահումը: Այսինքն, պետական տուրքի գանձումը միաժամանակ ապահովում է մի քանի իրավաչափ նպատակների իրականացում՝ կատարելով և՛ փոխհատուցող, և՛ կանխարգելող գործառույթներ: Պետական տուրք սահմանելիս օրենսդրի պարտականությունն է երաշխավորել պատշաճ հավասարակշռություն, մի կողմից, դատարաններում պետական տուրք գանձելու` պետության օրինավոր շահի, դատարաններում պետական տուրք վճարելու` անձի սահմանադրական պարտականության և, մյուս կողմից` դատարանների միջոցով իր իրավունքները պաշտպանելու` դիմողի օրինավոր շահի միջև: Հետևաբար, այդպիսի հավասարակշռության ապահովումը հետապնդում է սահմանադրաիրավական նպատակ: Ընդ որում՝ որպես նշված հավասարակշռության ապահովման երաշխիք դիտարկել են պետական տուրքի վճարման նկատմամբ կիրառվող արտոնությունները (տե՛ս Սահմանադրական դատարանի՝ 25.05.2010թ.-ի թիվ ՍԴՈ-890, 10.07.2018թ.-ի թիվ ՍԴՈ-1423 որոշումները, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ 13.07.1995թ.-ի Tolstoy Miloslavsky v. The United Kingdom (18139/91) գործը, Վճռաբեկ դատարանի՝ 30.11.2018թ.-ի թիվ ՎԴ/1115/05/16 որոշումը և այլն): Այսպիսով, անդռադառնալով առաջարկվող փոփոխություններին և լրացումներին հարկ է նկատել, որ դրանց արդյունքում չի կարող խախտվել ողջամիտ հարաբերակցությունը ձեռնարկվող միջոցների և հետապնդվող նպատակների միջև՝ համաչափության առումով, ինչպես նաև հավասարակշռությունը մի կողմից, դատարաններում պետական տուրք գանձելու` պետության օրինավոր շահի, դատարաններում պետական տուրք վճարելու` անձի սահմանադրական պարտականության և, մյուս կողմից` դատարանների միջոցով իր իրավունքները պաշտպանելու` դիմողի օրինավոր շահի միջև: Նշված պայմաններում շարունակելու են գործել, որոշ դեպքերում նաև հավելված կարգավորումներով, պետական տուրքի վճարման արտոնությունները և օրենսդրական այլ երաշխիքները: Ավելին, «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի հիմնավորումներում վիճակագրական տվյալների միջոցով հիմնավորվում է Հայաստանի Հանրապետությունում մի շարք սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխությունը, որոնց համատեքստում դատական տուրքի նշված նախագծով առաջակվող դրույքաչափերը չեն կարող խոչընդոտ հանդիսանալ անձանց դատարան դիմելու իրավունքի համար՝ այդպիսով սահմանափակելով դատարանի մատչելիության իրավունքը: Եվ չնայած այն հանգամանքին, որ 2000-2020թթ. ընթացքում Հայաստանի Հանրապետությունում որոշ հիմնական սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխություների հիմքով կատարված հաշվարկները հնարավորություն են տալիս դատական տուրքի ավելի բարձր ցուցանիշներ սահմանելու, փոփոխությունները հիմքում հիմքում դրվել է հիմնականում դրույքաչափերը նվազագույնս բարձրացնելու մոտեցումը, որպեսզի արդյունքում դա սոցիալական անհամաչափ ծանրաբեռնվածություն առաջացնելու վտանգ չստեղծի դատական պաշտպանության իրավունքից օգտվող անձանց համար՝ հանգեցնելով այդ իրավունքի խախտմանը: Իր հերթին, նախագծի հիմնավորումներում ցուցադրված միջազգային փորձը վկայում է, որ մի շարք այլ երկրներում, այդ թվում՝ եվրոպական, դատական տուրքի արժեքը տոկոսային հարաբերակցությամբ ավելի բարձր է քան առաջարկվում է փափոխություններով, և նման պարագայում չի կարելի պնդել, որ այդ երկրներում արդյունքում սահմանափակված է դատարանի մաչելիության իրավունքը: Հետևաբար գտնում ենք, որ դատական տուրքի առաջարկվող դրույքաչափերը չեն կարող սահմանափակել դատարանի մատչելիության իրավունքը:
21	Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 15.07.2020 23:18:47	Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք»: Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք»: Սահմանադրական դատարանը Սահմանադրության 61 և 63-րդ հոդվածները բազմիցս դիտարկել է որպես մեկ միասնական իրավական երևույթ: Դա, մասնավորապես, վերաբերում է արդարադատության մատչելիության իրավունքին` որպես արդար դատաքննության իրավունքի տարրի (Տե՛ս Սահմանադրական դատարանի կողմից 24․09․2019 թվականին կայացված թիվ ՍԴ-1477 որոշման 6-րդ էջը, հասանելի է՝ http://www.concourt.am/armenian/decisions/common/2019/pdf/sdv-1477.pdf): Մեկ այլ որոշմամբ (Տե՛ս Սահմանադրական դատարանի կողմից 25․05․2010 թվականին կայացված թիվ ՍԴՈ-890 որոշման 6-րդ կետը, հասանելի է՝ https://www.arlis.am/documentView.aspx?docID=58531)Սահմանադրական դատարանը նշել է, որ դատարաններում պետական տուրք վճարելու սահմանադրական պարտականության կատարումը սերտորեն առնչվում է անձի` դատարան դիմելու սահմանադրական իրավունքի իրացման հնարավորության հետ։ Սահմանադրական դատարանը ընդգծել է, որ դատարաններում պետական տուրք վճարելու պարտականությունը չպետք է հետապնդի դատարան դիմելու սահմանադրական իրավունքից անձին զրկելու նպատակ: Օրենսդիրը կարգավորելով դատարաններում պետական տուրքի գանձման հետ կապված իրավահարաբերությունները` կաշկանդված է քաղաքացիական իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանության սահմանադրական սկզբունքներով, մասնավորապես, դատարանի մատչելիության սկզբունքի երաշխավորման պարտականությամբ: Ուստի օրենսդրի պարտականությունն է երաշխավորել պատշաճ հավասարակշռություն, մի կողմից, դատարաններում պետական տուրք գանձելու` պետության օրինավոր շահի, դատարաններում պետական տուրք վճարելու` անձի սահմանադրական պարտականության և, մյուս կողմից` դատարանների միջոցով իր իրավունքները պաշտպանելու` դիմողի օրինավոր շահի միջև:Արդար դատաքննության իրավունքի բաղկացուցիչ մասը կազմող դատարանի մատչելիության իրավունքի վերաբերյալ Սահմանադրական դատարանն արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումները. - դատավարական որևէ առանձնահատկություն կամ ընթացակարգ չի կարող խոչընդոտել կամ կանխել դատարան դիմելու իրավունքի արդյունավետ իրացման հնարավորությունը, իմաստազրկել ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված դատական պաշտպանության իրավունքը կամ դրա իրացման արգելք հանդիսանալ (Տե՛ս Սահմանադրական դատարանի` 2015 թվականի մարտի 3-ի թիվ ՍԴՈ-1192 որոշման 7-րդ կետը:), - դատարանի (արդարադատության) մատչելիությունը կարող է ունենալ որոշակի սահմանափակումներ, որոնք չպետք է խաթարեն այդ իրավունքի բուն էությունը (Տե՛ս Սահմանադրական դատարանի` 2016 թվականի մարտի 10-ի թիվ ՍԴՈ-1257 որոշման 7-րդ կետը), դատական ակտի դեմ ներկայացված բողոքի ընդունելիության պայմաններ սահմանելիս պետք է գերակայեն դատարանի մատչելիության իրավունքի ապահովման երաշխիքները (Տե՛ս նույն տեղում): Խնդրո առարկա հիմնարար իրավունքի վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն իր հերթին ձևավորել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումները. - պետությունը դատարան դիմելու իրավունքից օգտվելու համար կարող է սահմանել որոշակի պայմաններ, պարզապես պետության կողմից կիրառված սահմանափակումները չպետք է այն կերպ կամ այն աստիճանի սահմանափակեն անձի՝ դատարանի մատչելիության իրավունքը, որ վնաս հասցվի այդ իրավունքի բուն էությանը, - դատական մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը 6-րդ հոդվածի 1-ին մասին չի համապատասխանի, եթե այն իրավաչափ նպատակ չի հետապնդում, և եթե կիրառված միջոցների և հետապնդվող նպատակի միջև չկա համաչափության ողջամիտ հարաբերակցություն (Տե՛ս Khalfaoui v. France գործով 1999 թվականի դեկտեմբերի 14-ի վճիռը, գանգատ թիվ 34791/97, 36-րդ կետ, Hirschhorn v. Romania գործով 2007 թվականի հուլիսի 26-ի վճիռը, գանգատ թիվ 29294/02, 50-րդ կետ), - դատական մատչելիության իրավունքը խախտվում է, երբ սահմանված կարգավորումները դադարում են ծառայել իրավական որոշակիության և արդարադատության պատշաճ կազմակերպման նպատակներին և վերածվում են իրավասու դատարանի կողմից գործն ըստ էության քննության առնելու խոչընդոտի (Տե՛ս Efstathiou and others v. Greece գործով 2006 թվականի հուլիսի 27-ի վճիռը, գանգատ թիվ 36998/02, 24-րդ կետ)։ «Դատարանի իրավունքը» և մատչելիության իրավունքը բացարձակ չեն: Դրանք կարող են ենթարկվել սահմանափակումների, սակայն դրանով չպետք է սահմանափակվի կամ նվազեցվի անհատին տրամադրված մատչելիության իրավունքն այնպես կամ այն չափով, որ խախտվի այդ իրավունքի բուն էությունը (Տե՛ս Philis - ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 1), § 59, De Geouffre de la Pradelle - ն ընդդեմ Ֆրանսիայի , § 28, Stanev - ն ընդդեմ Բուլղարիայի [ՄՊ], § 229, Ուղեցույց Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի վերաբերյալ):Վերը մեջբերված իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանն իր՝ 2018 թվականի մարտի 20-ի թիվ ԵԿԴ/0056/11/17 և թիվ ՍԴ/0088/01/12 որոշումների` համապատասխանաբար 13-րդ և 14-րդ կետերում արձանագրել է. «Դատական մատչելիության իրավունքն ունի բացառիկ նշանակություն անձի իրավունքների պաշտպանության իրավական համակարգում, այն հանդիսանում է ենթադրաբար խախտված իրավունքների և ազատությունների վերականգնման հիմնական նախապայմանը, որի միջոցով է կենսագործվում դատարան դիմելու (locus standi) և արդյունավետ իրավական պաշտպանություն հայցելու անձի իրավունքը»: ՀՀ Սահմանադրության 78-րդ հոդվածը սահմանում է, որ «Հիմնական իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է պիտանի և անհրաժեշտ լինեն Սահմանադրությամբ սահմանված նպատակին հասնելու համար: Սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է համարժեք լինեն սահմանափակվող հիմնական իրավունքի և ազատության նշանակությանը»: ՀՀ Սահմանադրության 78-րդ հոդվածի առնչությամբ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է. «Համաչափության սկզբունքի բովանդակությունից հետևում է, որ իրավունքի սահմանափակման համար ընտրված միջոցը պետք է` - պիտանի և անհրաժեշտ լինի հետապնդվող նպատակին հասնելու համար, -հետապնդվող նպատակի հետ գտնվի համարժեք հարաբերակցության մեջ: «Պիտանիության» չափանիշի համաձայն` միջոցը համարվում է պիտանի, եթե այն հնարավորություն է տալիս հասնելու հետապնդվող նպատակին: Մինչդեռ «անհրաժեշտության» չափանիշի դեպքում միջոցը համարվում է անհրաժեշտ, եթե օրենքով հետապնդվող նպատակը չի կարող իրացվել հավասարապես պիտանի և ավելի մեղմ միջոցով, բացի այն միջոցից, որն ընտրվել է: Ինչ վերաբերում է կիրառվող միջոցի և հետապնդվող նպատակի համարժեք հարաբերակցությանը, ապա այն նշանակում է, որ միջամտության սահմանների խորությունը չպետք է անհամարժեք լինի սահմանափակվող հիմնական իրավունքի արժեբանական նշանակությանը և կշռին: Այլ կերպ` կիրառվող միջոցի և հետապնդվող նպատակի միջև պետք է լինի արդարացի հավասարակշռություն, կիրառվող միջոցը հետապնդվող նպատակին հասնելու համար չպետք է լինի չափից ավելի խիստ` շրջանցելով այդ նույն նպատակին նվազագույն ջանքերի գործադրմամբ այլ միջոցներով հասնելու ողջամիտ հնարավորությունները» (Տե՛ս Վճռաբեկ դատարանի՝ 2018 թվականի մարտի 20-ի թիվ ԵԿԴ/0056/11/17 և թիվ ՍԴ/0088/01/12 որոշումների համապատասխանաբար 15-րդ և 16-րդ կետերը): Անդրադառնալով Դատարանի մատչելիությանը՝ Մարդու իրավունքների եվրապական դատարանը սահմանել է, որ դատարանի մատչելիության իրավունքը պետք է լինի «գործնական և արդյունավետ» (Տե՛ս ( Bellet - ն ընդդեմ Ֆրանսիայի , § 38) Ուղեցույց Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի վերաբերյալ, հասանելի է՝ https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Art_6_HYE.pdf):Որպեսզի մատչելիության իրավունքը լինի արդյունավետ, անհատը պետք է «ունենա հստակ, գործնական հնարավորություն՝ վիճարկելու այն ակտը, որով միջամտություն է կատարվում իր իրավունքներին»: Գործի հատուկ հանգամանքներում սույն իրավունքի գործնական եւ արդյունավետ բնույթը կարող է խախտվել, օրինակ՝ • վարույթն արգելող բնույթի ծախսերով՝ հաշվի առնելով անհատի ֆինանսական կարողությունը՝, • դատական ծախսերի ապահովման չափազանց մեծ ծախսերով , • չափազանց մեծ դատական վճարներով (Տե՛ս Aït - Mouhoub - ն ընդդեմ Ֆրանսիայի , §§ 57-58, G a r c í a M a n i b a r d o - ն ընդդեմ Իսպանիայի , § 38-45 Ուղեցույց Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի վերաբերյալ, հասանելի է՝ https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Art_6_HYE.pdf):	Չի ընդունվել	«Պետական տուրքի մասին» օ րենքում նախատեսվող փոփոխությունները կատարելիս հիմք են ընդունվել ՀՀ Սահմանադրական դատարանի և Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ՝ ՄԻԵԴ) մի շարք որոշումներ, ինչի արդյունքում նախատեսվող փոփոխությունները կատարվել են այնպիսի տրամաբանությամբ և այնպիսի հաշվարկների հիման վրա, որ արդյուքնում չխախտվի դատական պաշտպանության իրավունքի մաս կազմող դատարանի մատչելիության իրավունքը: Այսպես, չնայած այն հանգամանքին, որ 2000-2020թթ. ընթացքում Հայաստանի Հանրապետությունում որոշ հիմնական սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների փոփոխություների հիմքով կատարված հաշվարկները հնարավորություն են տալիս դատական տուրքի ավելի բարձր ցուցանիշներ սահմանելու, փոփոխությունները հիմքում հիմքում դրվել է հիմնականում դրույքաչափերը նվազագույնս բարձրացնելու մոտեցումը, որպեսզի արդյունքում դա սոցիալական անհամաչափ ծանրաբեռնվածություն առաջացնելու վտանգ չստեղծի դատական պաշտպանության իրավունքից օգտվող անձանց համար՝ հանգեցնելով այդ իրավունքի խախտմանը: Միաժամանակ, փոփոխությունները ուղղված են նաև ՀՀ Սահմանադրական դատարանի թիվ ՍԴՈ-1423 որոշման մեջ նշված ակնհայտ անհիմն հայցադիմումների հոսքի նախականխման նպատակի ապահովմանը, ինչը, ըստ Սահմանադրական դատարանի, կնպաստի թե՛ արդարադատության իրականացման արդյունավետության բարձրացմանը և թե՛ դատարան դիմելու իրավունքի իրացման հնարավոր շահարկման կանխարգելմանը: Իսկ ՄԻԵԴ-ի արտահայտած դիրքորոշումների համատեքստում նախատեսվող դրույքաչափերը, առավելագույնս համաչափ կլինեն հետապնդվող նպատակի հետ՝ չխախտելով դատարանի մատչելիության իրավունքը: Հետևաբար, նախատեսվող փոփոխությունները չեն հանգեցնի դատական պաշտպանության իրավունքի մաս կազմող դատարանի մատչելիության իրավունքի խախտմանը: Միևնույն ժամանակ նկատենք, որ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը իր արտահայտած իրավական դիրքորոշումներից մեկում նշել է, որ դատարանի իրավունքն ինքնին պետության կողմից կարգավորում պահանջող երևույթ է (mutatis mutandis Աիրեյն ընդդեմ Իռլանդիայի գործով, գանգատ թիվ 6289/73, 1979 թվականի հոկտեմբերի 9-ի վճիռ, պարբ. 26): Ինչ վերաբերում է մի կողմից, դատարաններում պետական տուրք գանձելու` պետության օրինավոր շահի, դատարաններում պետական տուրք վճարելու` անձի սահմանադրական պարտականության և, մյուս կողմից` դատարանների միջոցով իր իրավունքները պաշտպանելու` դիմողի օրինավոր շահի միջև պատշաճ հավասարակշռություն երաշխավորելուն, որպես նման հավասարակշռության ապահովման երաշխիք, Սահմանադրական դատարանը դիտարկել է պետական տուրքի վճարման նկատմամբ կիրառվող արտոնությունները (Սահմանադրական դատարանի թիվ ՍԴՈ-890 որոշում): Այս տեսանկյունից, հարկ է նկատել, որ «Պետական տուրքի մասին» օրենքի 22-րդ հոդվածով նախատեսվում են մի շարք արտոնություններ, բացի այդ, համաձայն նույն օրենքի 31-րդ հոդվածի 1-ին մասի «գ» կետի՝ դատարանները նույնպես իրավասու են առանձին գործերով կիրառել դատարաններ ներկայացվող դիմումների և հայցադիմումների համար վճարվող պետական տուրքի արտոնություն՝ հաշվի առնելով կողմերի գույքային դրությունը: Նմանատիպ եզրակացության է հանգել նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը՝ նշելով, որ որպեսզի երաշխավորվի ողջամիտ հավասարակշռությունը հետապնդվող նպատակի միջև, այն է` պահպանել դատական համակարգի գործունեության սահունությունը և պաշտպանել հայցվորների շահերը, ներպետական դատարանները պետական տուրքի վճարումից ազատում են այն հայցվորներին, ովքեր ապացուցում են իրենց ծանր ֆինանսական դրությունը (Մարինան ընդդեմ Լատվիայի գործով, գանգատ թիվ 46040/07, 2010 թվականի հոկտեմբերի 26-ի վճիռ, կետ 50, 52): Մեկ այլ գործով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը գտել է, որ պետության գնահատման շրջանակում է գտնվում սահմանելու պետական տուրքերի վճարման այնպիսի համակարգ, որը դրամական պահանջների գործերով կապվում է հայցագնի հետ: Այնուամենայնիվ, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը պետք է ուսումնասիրի, թե արդյոք այդ համակարգը բավարար չափով ճկուն է: Պետական տուրքի վճարումից լրիվ կամ մասնակի ազատելու միջոցները ևս համակարգը ապահովում են ճկունության բավարար աստիճանով (Ուրբանեկն ընդդեմ Ավստրիայի գործով, գանգատ թիվ 35123/05, 2010 թվականի դեկտեմբերի 9-ի վճիռ, կետ 57, 60-65): Նշվածի համատեքստում, առաջարկվող փոփոխությունները չեն խախտում դատարանի մատչելիության իրավունքը:
22	Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 15.07.2020 23:24:14	Վերը նշված իրավանորմերի և դիրքորոշումների վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ Դատարան դիմելու համար նախատեսված պետական տուրքի չափն ուղղակի կախվածության մեջ է գտնվում արդար դատաքննության իրավունքի տարր համարվող դատարանի մատչելիության սահմանադրաիրավական սկզբունքից, որի հաշվառմամբ պետական տուրքի չափազանց բարձր շեմը դիտարկվում է որպես «գործնական հնարավորության բացակայություն վիճարկելու այն ակտը, որով միջամտություն է կատարվում իր իրավունքներին», վերածում է իրավասու դատարանի կողմից գործն ըստ էության քննության առնելու խոչընդոտի, խաթարում է արդար դատաքննության իրավունքի բուն էությունը և կարող է հանգեցնել արդարադատության մատչելիության սկզբունքի խախտման։ Ավելին, այն իրենից ներկայացնում է պայման, որը ոչ թե ստորադասվում, այլ գերակայում է դատարանի մատչելիության իրավունքի ապահովման երաշխիքների նկատմամբ։ Դրական գնահատելով պետական տուրքի դրույքաչափերի վերին սահմանաչափերի նախատեսումը, միջանկյալ դատական ակտերի դեմ ներկայացվող բողոքներով պետական տուրքից ազատված լինելու, ինչպես նաև Վարչական դատավարության օրենսգրքի 29․3 գլխով սահմանված դեպքում հասարակական կազմակերպությունների կողմից ներկայացվող դիմումներով պետական տուրքից ազատման արտոնության տրամադրման կարգավորումները, այնուամենայնիվ հարկ է փաստել, որ համեմատած գործող կարգավորումների՝ դատարան ներկայացվող հայցադիմումների, դիմումների, դատարանի դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների, սնանկության դիմումների համար նախատեսված պետական տուրքի դրույքաչափերը բարձրացվել են այնչափ, որ կասծաի տակ է դնում դատական պաշտպանության, արդար դատաքննության և դատարանի մատչելիության իրավունքների արժեքաբանական նշանակությունը։ Այսպես, դրամական պահանջներով դատարան ներկայացվող հայցադիմումի համար նախատեսվել է պետական տուրքի չափ՝ հայցագնի 3 տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի 6-ապատիկից, այսինքն գործող կարգավորման համեմատ նվազագույն չափը ավելացվել է 4 անգամ, ինչը մեր գնահատմամբ խոչընդոտ է հանդիսանում փոքր դրամական հայցապահանջներով հայցադիմումների ներկայացման համար և հետապնդում է նշված հայցապահանջներից «ազատման» նպատակ։ Ոչ դրամական պահանջներով դատարան ներկայացվող հայցադիմումի նախատեսվել է բազային տուրքի 20-ապատիկի չափով պետական տուրքի վճարման պարտավորություն, ինչը գործող կարգավորման համեմատ ավելացվել է շուրջ 5 անգամ։ Նման ավելացումներ նախատեսվել է նաև վերադաս դատարաններ ներկայացվող բողոքների համար վճարվող պետական տուրքի դրույքաչափերի նկատմամբ։ Վերադաս դատարանը, վերահսկողություն իրականացնելով դատական ենթադրյալ սխալ պարունակող` ստորադաս ատյանի ինքնուրույն դատական ակտի նկատմամբ, կատարում է գործողություն, որն օրենքի իմաստով հանդիսանում է պետական տուրքի գանձման ինքնուրույն օբյեկտ։ Ստացվում է, որ համեմատած նախկին կարգավորման, եթե անձը ձեռնամուխ էր լինում երեք ատյաններում իր իրավունքների դատական պաշտպանությանը դրամական պահանջ ներկայացնող հայցապանաջով, ապա պարտավոր էր վճարել հայցապահանջի ընդամենը 8 տոկոսը, իսկ ներկայիս կարգավորումների դեպքում՝ 12 տոկոսը, իսկ Սահմանադրական դատարան դիմելու համար` բազային տուրքի տասնապատիկի փոխարեն 30 ապատիկը։Հնգապատիկ ավելացվել է նաև սնանկության համար ֆիզիկական անձանց կողմից ներկայացվող դիմումների պետական տուրքի դրույքաչափը և կրկնապատիկ՝ իրավաբանական անձանց համար։ Հետաքրքրական է, որ Նախագծի հիմնավորումներում նշվածի առնչությամբ ներկայացվել է մի շարք երկրների օրենդրական կարգավորումներ, որոնցից ոչ մի դեպքում պետական տուրքը չի գերազանցում Նախագծով սահմանված չափերը, ավելին, շատ դեպքերում դրանք անգամ պակաս են գործող կարգավորումներում չափերից, այսպես մեջբերվել է Ռուսաստանի օրինակը, որտեղ ֆիզիկական անձանց համար նախատեսված է 3000 ռուբլի, իսկ իրավաբանական անձանց համար` 6,000 ռուբլի, Միացյալ Թագավորությունում` Անգլիայում և Վելսում` դիմումի համար 130 ֆունտ ստեռլինգ և սնանկության դեպոզիտ 550 ֆունտ ստեռլինգ, իսկ Հյուսիսային Իռլանդիայում` դատարանի վճար` 144 ֆունտ ստեռլինգ, սնանկության դեպոզիտ` 525 ֆունտ ստեռլինգ, Միացյալ Նահանգների նահանգների մեծ մասում, օրինակ` Նևադա նահանգում` 335 դոլար, եթե ներկայացվում է յոթերորդ կետով սահմանված կարգով, և 1,717 դոլար` եթե ներկայացվում է տասնմեկերորդ կետով սահմանված կարգով, Լատվիայում` 355.72 եվրո իրավաբանական անձանց համար և 71.14 եվրո ֆիզիկական անձանց համար։ Այսպիսով անգամ բարձր կենսաապահովման մակարդակ և սպառողական զամբյուղի բարձր չափ ունեցող երկրներում նախատեսված չէ սնանկության դիմումների այնպիսի բարձև պետական տուրքի դրույքաչափեր, ինչպիսիք Նախագծով են սահմանվել։ Նախատեսվող կարգավորումներով սահմանվել են միջամտության այնպիսի սահմաններ՝ պետական տուրքի այնպիսի դրույքաչափեր, որոնց խորությունը անհամարժեք է սահմանափակվող հիմնական իրավունքի՝ արդար դատաքննության տարր կազմող դատարանի մատչելիության իրավունքի արժեբանական նշանակությանը և կշռին, ինչի արդյունքում խաթարվում է նշված իրավունքի էությունը՝ հիմքում դնելով չափազանց մեծ դատական վճարները, ի հետևանք որի՝ դատական պաշտպանության իրավունքը կդադարի «գործնական և արդյունավետ» լինելուց։ Այսպիսով, հաշվի առնելով վերոգրյալը, հայտնում ենք, որ բացասական ենք գնահատում Նախագծով սահմանված պետական տուրքի բարձր դրույքաչափերի նախատեսումը, այն հիմնավորմամբ, որ պետական տուրքի բարձր դրույքաչափերը, ինչպես նաև պետական տուրքի նվազագույն սահմանաչափերի ավելացումը խախտում են արդարադատության մատչելիության իրավունքը, հետապնդում են դատարան դիմելու սահմանադրական իրավունքից անձին զրկելու նպատակ և դատական պաշտպանության իրավունքը դարձնում ֆինանսապես «անհասանելի»։ Վերոգրյալի հաշվառմամբ առաջարկում ենք հանել Նախագիծը շրջանառությունից։	Չի ընդունվել	Սնանկության դատարան ներկայացվող դիմումների մասով հարկ է նշել, որ Սնանկության դատարան դիմելու դեպքում դատական տուրքի դրույքաչափերը հաշվարկվում են ոչ այնքան դատարանների կողմից կատարվող աշխատանքի հաշվառմամբ, որքան սնանկության վարույթի առանձնահատկությունները հաշվի առնելով: Այստեղ փոփոխությունմերը պայմանավորված են այն տրամաբանությամբ, որ սնանկության վարույթը չպետք է լինի պարտքերի հավաքագրման միջոց, այլ պետք է լինի վերջին տարբերակը պարտավորությունների կատարմանը հասնելու համար: Ընդ որում՝ այսպիսի փոփոխութ յունները հիմնավորվում են նաև Համաշխարհային բանկի փորձագետների հետ քննարկումներով, ըստ որոնց, սնանկության վարույթում ցածր դատական տուրք նախատեսելը վտանգ է պարունակում այն վերածել պարտքերի հավաքագրման միջոցի: Օրինակ՝ Լեհաստանում մինչ նման փոփոխության կատարումը, դիմումները առավելապես ներկայացվում էին պարտատերերի կողմից, սակայն ոչ թե անձին իսկապես սնանկ ճանաչելու, այլ «վախեցնելու և ճնշելու» նպատակով պարտավորությունները կատարելու համար: Հետևաբար, սնանկության վարույթում դատական տուրքը բարձրացնելը միջոց է նմանօրինակ խնդիրները հաղթահարելու համար: Միաժամանակ, հարկ է նկատել, որ ինչպես նշվել է նախագծի հիմնավորման մեջ՝ ներկայումս ընդունվել է մեկ այլ օրենքի նախագիծ, ըստ որի՝ բարձրացվել է սնանկության դեպքում անվճարունակության շեմը՝ դարձնելով այն 2,000,000 ՀՀ դրամ: